Wie zijn de 4.500 mensen die bonnenkoningin Jacoba van Tongeren hielp onderduiken?

Jacoba van Tongeren is tijdens de Tweede Wereldoorlog een van de belangrijkste figuren binnen het Amsterdams verzet. Haar verzetsgroep Groep 2000 helpt duizenden mensen aan een onderduikadres, persoonsbewijzen en voedselbonnen. Omdat Jacoba haar gegevens zo goed weet te versleutelen, is het tot op de dag van vandaag onduidelijk wie precies de 4.500 mensen zijn die door Groep 2000 zijn geholpen. Haar neef Paul van Tongeren is naar hen op zoek.

4.500 onbekenden

4.500 mensen zijn er tijdens de oorlog geholpen door Pauls tante Jacoba en de leden van haar verzetsgroep Groep 2000. Namen? Die heeft Paul niet. Dat komt omdat alle informatie versleuteld is en de code om de informatie te ontcijferen ontbreekt. Die sleutel ligt begin maart 1945 nog onder de vloer van Jacoba’s kantoor, waar de gestappo op 9 maart van dat jaar binnendringt. Jacoba is dan al de hele oorlog actief als leider van Groep 2000, een verzetsgroep met meer dan 140 leden die allemaal een nummer hebben in plaats van een schuilnaam. Jacoba zelf wordt 2000 genoemd.

Bonnenkoningin

Jacoba en de leden van haar groep houden zich tijdens de oorlog vooral bezig met het helpen van onderduikers. Zij voorzien deze mensen van vervalste persoonsbewijzen, regelen een onderduikadres voor hen en geven hen voedselbonnen. Op het hoogtepunt zijn 4.500 mensen voor voedsel afhankelijk van de groep, wat Jacoba ook de naam bonnenkoningin oplevert.

Ramp in het hoofdkwartier

Omdat Jacoba zo’n grote verzetsgroep leidt blijft zij ook niet onopgemerkt voor de Duitsers. Zij weten dat er in haar kantoor, dat fungeert als hoofdkwartier van de groep, iets te halen valt. Zij hebben bij het rechte eind, want hier ligt de hele administratie van de groep. De Duitsers vinden de documenten, maar ze zijn versleuteld.

Jacoba is immers niet van gisteren. Vlak nadat de Duitsers in 1940 Nederland binnenvallen raken zij en haar vader Hermanus, een vooraanstaande KNIL- generaal-majoor, betrokken bij het verzet. Jacoba wordt benaderd door een jongeman die zegt een verzetskrant te willen opzetten. Vrij Nederland moet deze krant gaan heten. Hij vraagt Jacoba om hem in contact te brengen met haar vader, want die beschikt over waardevolle connecties bij de vrijmetselarij. Dat doet Jacoba, waardoor ook zij plotsklap deel is van het Nederlands verzet.

Cijfercode

Tijdens gesprekken over hun verzetsdaden geeft haar vader haar een aantal waardevolle adviezen. Zo vertelt hij haar dat verzetsmensen nooit een schuilnaam moeten adopteren, want namen brengen mensen in gevaar. Een cijfersysteem is veel veiliger, meent haar vader. Zij neemt dit advies ten harte. Zodoende krijgt elk lid van haar groep een nummer en worden ook documenten volgende dit codeersysteem opgesteld.

Schietpartij

Voor de Duitsers is het dus onmogelijk om de documenten die zij vinden te lezen, maar als zij nog iets beter hadden gezocht, hadden zij de code kunnen kraken. De code ligt immers onder de vloer. Als de leden an Groep 2000 horen dat er Duitsers in hun hoofdkwartier zijn, slaat de paniek daarom toe. 4 leden van de knokploeg gaan naar binnen om te redden wat er te redden valt. Jacoba keurt deze aanval niet goed en achteraf blijkt het ook een verkeerde keuze te zijn. Als de 4 leden van de groep de trap opstormen, komen zij een Duitse officier tegen. Er ontstaat er vuurgevecht waarbij deze Duitser omkomt. De ontcijfercode lijkt opeens bijzaak.

De sleutel tot het ontcijferen wordt uiteindelijk wel gevonden, maar de documenten zijn onvindbaar.

In deze chaos weten de Duitsers de administratie van de groep toch mee te nemen. Waar de documenten nu zijn, weet niemand. Zodoende weet Paul van Tongeren niet wie zijn tante allemaal heeft geholpen. Paul zet zich al jaren in om de verhalen over zijn tante in kaart te brengen en schrijft ook een boek over haar: Jacoba van Tongeren
en de onbekende verzetshelden van groep 2000 (1940-1945). 

Help Paul van Tongeren bij zijn zoektocht

Omdat Paul van Tongeren graag wil weten wie zijn tante allemaal heeft geholpen, hoopt hij via deze weg in contact te komen met mensen die destijds onder de code 2000 of bonnenkoningin ondergedoken hebben gezeten. Dit kan via de website jacobavantongeren.nl. Ook informatie over andere mensen waarvan u vermoedt dat zij door Groep 2000 zijn ondergebracht bij onderduikadressen is welkom.

Paul van Tongeren is op 4 mei 2020 te gast in Tijd voor MAX om te vertellen over zijn tante Jacoba.

(Bron: Paul van Tongeren, Trouw, Kleios, Libelle)