Waarom Nederland tussen 1815 en 1983 eigenlijk geen hoofdstad heeft gehad
Publicatiedatum: 29 oktober 2023
Amsterdam is de hoofdstad van Nederland, terwijl de regering in Den Haag zetelt. Dat maakt Nederland een tamelijk uniek land. Maar weet u dat Amsterdam pas sinds 1983 officieel is vastgelegd als hoofdstad? Hiervoor moeten we terug naar de Franse Tijd, begin 19e eeuw.
Lodewijk Napoleon houdt niet van zeelucht en vindt Utrecht te klein
In de nasleep van de moord op Willem van Oranje (1584) verhuist zijn zoon Maurits naar het Binnenhof in Den Haag. Sinds het einde van de 16e eeuw is de Staten-Generaal (de huidige Eerste en Tweede Kamer) vrijwel onafgebroken in de Hofstad gebleven. Eén van de tijdelijke verhuizingen dateert van de Franse Tijd.
Nadat Napoleon in 1806 de toenmalige Bataafse Republiek aan zijn Franse Keizerrijk toevoegt, schuift hij zijn broer Lodewijk Napoleon naar voren als koning. Lodewijk Napoleon verblijft korte tijd in Den Haag, Apeldoorn en Utrecht. “Er werd gezegd dat hij die zeelucht in Den Haag niet prettig vond. Dus toen is hij naar Utrecht gegaan, daar heeft hij vrij kort gewoond. Maar hij vond de stad te klein en zijn favoriete theater brandde af. Toen heeft hij zijn oog laten vallen op het stadhuis van Amsterdam”, vertelt historica Hannah Bakx aan NH Nieuws. In 1808 gaat Lodewijk Napoleon inderdaad in het Paleis op de Dam wonen, waarna de regering ook naar Amsterdam verhuist.
Hoofdstad Amsterdam: in 1814 in de grondwet, in 1815 eruit
Maar Nederland wordt al snel weer onafhankelijk. Op 30 november 1813 zet Koning Willem I (exact 200 jaar later nagespeeld door Huub Stapel) weer voet op Nederlandse bodem. Dat doet hij in Scheveningen, maar zijn inhuldiging als soeverein vorst is in Amsterdam. Na de Franse Tijd ontstaat het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden, met het huidige Nederland, België en Luxemburg. Koning Willem I verblijft afwisselend in Brussel en Den Haag, waar de regering ook weer is neergestreken. Ook krijgt hij het Paleis op de Dam in Amsterdam aangeboden. Volgens de in 1814 ingestelde grondwet is Amsterdam dan ook de hoofdstad. Maar die bepaling verdwijnt 1 jaar later alweer, als tegemoetkoming richting het Belgische deel van het Koninkrijk.
In 1830 breekt de Belgische Opstand uit, waarna het huidige Nederland uiteindelijk vorm krijgt. Met Den Haag dus als regeringszetel en Amsterdam nog steeds als hoofdstad, een overblijfsel uit de Franse Tijd. Maar grondwettelijk gezien heeft Nederland ruim 150 jaar lang geen hoofdstad. Het duurt namelijk nog tot 1983, voordat Amsterdam weer als hoofdstad is aangeduid in de grondwet. Hans Wiegel, voormalig minister van Binnenlandse Zaken, staat aan de basis van deze correctie. “Amsterdam was de hoofdstad vanaf het moment dat een koning er zijn hoofdstad van maakt, in 1808. Het enige wat ik bij de grondwetsherziening van 1983 heb willen doen, is vastleggen wat al lang zo was”, blikt Wiegel later terug in Het Parool.
Hoe bijzonder is deze Nederlandse staatsvorm?
En zo is Nederland aan een bijzondere status gekomen, door zijn nationale regering die niet in de hoofdstad zetelt. Weinig andere landen kunnen dit ook zeggen. Wel zijn er landen die formeel nog steeds geen hoofdstad hebben, net zoals in Nederland jarenlang het geval is geweest. Het altijd neutrale Zwitserland bijvoorbeeld, al geldt Bern wel als Bondsstad. In Israël is Jeruzalem de hoofdstad, maar veel landen erkennen deze status niet. Zuid-Afrika heeft dan weer 3 hoofdsteden. In Kaapstad zit het parlement, de regering zetelt in Pretoria en de hoogste rechtbank in Bloemfontein.
(Bron: Utrecht University, Quest, NH Nieuws, Het Parool, Parlement.com, NPO Kennis, Gemeente Amsterdam, Universiteit Leiden, Museum van de Kanselarij der Nederlandse Orden, Omroep West, EU Monitor, UCOS.be, NOS. Foto: Salvador Maniquiz/Shutterstock)
