Valentijnsdag, dag van de geliefden

Valentijnsdag, 14 februari, is de dag waarop geliefden elkaar anoniem de liefde verklaren. Het geliefdenfeest dat vooral in de Verenigde Staten populair is, vindt in de jaren 90 van de vorige eeuw zijn weg naar ons land. De laatste jaren is in Nederland de aandacht voor het feest tanende.

Voor veel mensen is het elk jaar voor 14 februari een spannende tijd. Zou mijn geliefde mij een kaart sturen? En als de afzender anoniem is, wie is dan die anonieme aanbidder? Van de Nederlandse vrouwen zegt meer dan 40 procent er prijs op te stellen een kaartje of presentje te ontvangen op Valentijnsdag.

Verwarring

Over de oorsprong van Valentijnsdag doen meerdere verhalen de ronde. De heilige Valentijn, de patroonheilige van de geliefden, is door de eeuwen heen veel vereerd, maar over het werkelijke bestaan van de heilige wordt getwijfeld.

Een verklaring over het ontstaan van Valentijnsdag is terug te voeren op de martelaar Valentinus van Rome. Hij is een Romeinse priester uit de 3e eeuw na Christus. Keizer Claudius II Gothicus wil bevriend worden met priester Valentinus. Maar de geestelijke moet dan wel zijn geloof in Jezus opgeven en daarvoor in de plaats de Romeinse goden vereren. Hij weigert en wordt in 269 AD onthoofd.

Een andere Valentijn is de bisschop van Terni die in dezelfde eeuw als Valentinus zou hebben geleefd. Ook hij zou zijn vermoord om zijn geloof. Mogelijk gaat het hier om één en dezelfde persoon.

Om de verwarring compleet te maken, is er nog een derde Valentinus, Valentinus van Raetia. Hij leeft in de 5e eeuw na Christus en 7 februari is zijn feestdag.
Paus Gelasius roept in 496 na Christus 14 februari uit tot de dag van de heilige Valentijn. Hij wordt geroemd als één van de mensen ‘die terecht wordt vereerd, maar wiens daden slechts aan God bekend zijn’.

Legendes

Over de levensloop van de Valentijns is verder niets bekend. Wel zijn er legendes over Valentijns daden die hebben geleid tot Valentijnsdag.

Volgens één overlevering zou Valentijn zijn vermoord omdat hij Christenen helpt te ontsnappen uit Romeinse gevangenissen.

Een andere overlevering vertelt het verhaal van een verliefd stel dat bij bisschop Valentijn komt om te trouwen. Er is echter een probleem; zij is christen, hij een heiden en die mogen volgens de wet van Rome niet met elkaar trouwen. Voor Valentijn is de liefde belangrijker dan de wet en hij trouwt het paar. Al gauw komen meer verliefde stellen met verschillende geloven bij Valentijn om te trouwen. Valentijn wordt gearresteerd en als hij voor de keizer verschijnt, probeert de bisschop hem te bekeren tot het christendom. De keizer is beledigd en laat Valentijn onthoofden.

‘Van Valentinus’

Volgens weer een ander verhaal komt een gevangenbewaarder bij Valentijn, die in de gevangenis wacht op zijn onthoofding, met het verzoek zijn blinde dochter te genezen. Valentijn geeft een geneesmiddel, maar dat heeft geen bevredigend resultaat. Vlak voor de onthoofding van Valentijn probeert de cipier de executie tevergeefs te verhinderen. Na zijn dood ontvangt het blinde meisje een brief van Valentijn waaruit een gele bloem valt. Op het briefje staat “Van Valentinus” en het meisje kan spontaan weer zien. De vader bekeert zich tot het christendom.

‘Jouw Valentijn’

Weer een andere uitleg komt uit de Middeleeuwen. Priester Valentijn zit in de gevangenis en wordt verliefd op de dochter van de gevangenbewaarder die hem regelmatig bezoekt. In die tijd bestaat het celibaat voor geestelijken nog niet. Vlak voor zijn executie schrijft Valentijn een brief aan zijn geliefde die hij ondertekent met “Jouw Valentijn”. Deze wijze van ondertekening vinden we tot op de dag van vandaag terug op Valentijnskaarten. Het romantische karakter van deze overlevering maakt van Valentijn een populaire heilige in West-Europa in de Middeleeuwen.

En dan is er nog het verhaal dat mensen troost en hulp zoeken bij de geestelijke Valentijn. Hij schenkt mensen bloemen en probeert ze blij te maken. Deze overlevering lijkt nog het meest op de wijze waarop wij Valentijnsdag vieren.

Chaucer

Het is de Engelse dichter Geoffrey Chaucer die 14 februari maakt tot een romantische feestdag. Hij dicht in omstreeks 1381 in het gedicht Parlement of Foules:

‘Want dit was op Sint-Valentijnsdag
Als elke vogel daar zijn maatje komt kiezen’

Zingen en dichten

Vanaf de Middeleeuwen vieren we dus Valentijnsdag zoals we die nu kennen. Voor 1400 zingen we en dichten we publiekelijk onze geliefden toe. Het anoniem sturen van een kaart aan een geliefde met daarop een gedicht is in ongeveer 1400 ontstaan. Een bewijs hiervoor bevindt zich in het British Museum. Het is een valentijnskaart die omstreeks 1400 is verstuurd. In Groot-Brittannië is het in die tijd gebruikelijk zelf een kaart te maken. Pas rond 1800 verschijnen gedrukte kaarten.

In de ons omringende landen kent Valentijn een redelijk lange traditie. De wijze waarop wij Valentijn vandaag vieren is echter terug te voeren op de Verenigde Staten. Daar is Valentijn net zo populair als kerst en Oud en Nieuw.

Nederland

In Nederland krijgt Valentijnsdag in de jaren 90 van de vorige eeuw een opleving. De commercie probeert met succes het feest in Nederland populair te maken. Via advertenties en speciaal uitgedoste etalages willen ondernemers ons verleiden onze geliefden letterlijk en figuurlijk in de bloemetjes te zetten. Er komt zelfs een speciale Valentijnspostzegel. Ook is het mogelijk via e-mail een geliefde een liefdesgroet te doen. Dit gebeurt steeds minder anoniem waardoor de spanning over de afzender voor de ontvanger een stuk minder is dan een naamloze liefdesgroet.

Commerciële karakter

Dit succes kent ook een keerzijde: steeds meer Nederlanders keren zich af van Valentijnsdag vanwege het commerciële karakter van de geliefdendag. In 2007 zegt 35 procent van de Nederlanders aan Valentijn te doen, in 2011 daalt dit tot 29 procent. Het jaar daarop viert 24 procent Valentijnsdag om in 2013 weer een opleving te kennen naar 25 procent. Vanaf 2014 en de jaren daarop zegt minder dan 25 procent van de Nederlanders aan Valentijn te doen, een trend die zich naar verwachting in 2017 zal voortzetten.

De reden voor de afname van populariteit is volgens de Nederlander dus het commerciële karakter. Ongeveer 50 procent van ons viert om die reden Valentijnsdag niet.

Maar als we dan wel met Valentijn iets doen, wat kopen we dan? Bovenaan staat parfum, gevolgd door een bloemetje. Op 3 staat een kaartje, op 4 sieraden en op 5 kleding.

Valentijnsdrukte op de bloemenveiling

Toekomst

Valentijnsdag is, in tegenstelling tot bijvoorbeeld kerst en Nieuwjaar, niet een traditioneel Nederlands feest. Dat is dan ook terug te zien in de gebrekkige populariteit van het feest in ons land. De in de Verenigde Staten zeer populaire geliefdendag worstelt, net als Halloween, om vaste grond onder de voet te krijgen in Nederland. En zolang de feestdag eerder een commerciële aangelegenheid is dan een gewortelde traditie zal het voor Valentijn een moeilijke opgave worden onze harten elk jaar op 14 februari sneller te laten slaan.

Lees ook het artikel over het onderzoek ‘Vieren we Valentijnsdag nog wel?‘ uit februari 2016.

(Bron: valentijnstips.com, 50webs.com, marketingboeken.net, Wikipedia)