Toppop, het legendarische popprogramma uit de jaren 70

Op 22 september 1970 is het legendarische popprogramma Toppop voor het eerst te zien op de Nederlandse televisie. Voor jongeren in de jaren 70 is Toppop een ‘must’ om naar te kijken, aangezien het programma vaak gesprekstof oplevert voor op de schoolpleinen. Mr. Toppop Ad Visser brengt wekelijks de nieuwste hits in de huiskamer, die soms zijn voorzien van de hippe dansbewegingen van Penney de Jager.

In de jaren 60 komt er meer aandacht voor de jongerencultuur in Nederland. Amsterdam wordt het magisch centrum van Europa, verschillende poppodia vinden in de jaren 60 hun oorsprong en ook qua festivals timmert Nederland goed aan de weg. Nederland is een welvarend land, waardoor kinderen meer hebben te besteden en meer zakgeld krijgen. Ze kunnen daardoor singeltjes van hun favoriete artiesten kopen. Maar weinig Nederlandse omroepen in het publieke bestel hebben aandacht voor de jeugdcultuur, alsmede de muziek die daarbij hoort. Sinds begin jaren 60 zijn verschillende illegale zenders in Nederland te beluisteren die vanaf zee uitzenden, zoals Radio Veronica en Radio Noordzee. Die hebben een relatief hoge luisterdichtheid, omdat ze louter aandacht besteden aan de muziek van de jeugd. Hilversum krijgt meer en meer aandacht voor de jeugdcultuur en begint aan een inhaalslag. Eind jaren 60 oppert producent en regisseur van de AVRO Rien van Wijk om een wekelijks hitparadeprogramma voor de televisie te maken. In Hilversum ziet men het eigenlijk niet zo zitten, maar Van Wijk krijgt toch toestemming. Het moet een soort actualiteitenrubriek worden op het gebied van de popmuziek.

Dat wordt dus Toppop, een popprogramma dat is afgekeken van het Britse Top of The Pops, dat al vanaf 1 januari 1964 door de BBC wordt uitgezonden. Toppop wordt een begrip onder jongeren, met wekelijks een miljoenenpubliek dat is gekluisterd aan de buis. Van Toppops presentator Ad Visser krijgen Nederlandse tieners informatie over de nieuwste binnenkomers, de grootste stijgers en natuurlijk de nummer 1 van de week. Die worden dan op het schoolplein besproken en soms voorzien van een op Penney de Jager geïnspireerd dansje. In de Toppop-studio is vrijwel iedere grote wereldster geweest om zijn of haar liedje voor de camera’s tussen het Toppop-decor te playbacken. Kan die wereldster niet naar de Toppop-studio komen dan komen de Toppop-camera’s gewoon naar die wereldster. Die toegankelijkheid van beroemde artiesten is nu moeilijk voor te stellen.

In die tijd is het opnemen van een zingende artiest of band niet meer dan het registreren van die zanger of band tijdens het zingen en spelen van een nummer. Rien van Wijk experimenteert met beeldeffecten, wat later bij andere programma’s navolging krijgt. De decors zijn opvallend en worden elke week vervangen door nieuwe. Daardoor zijn de opnames van Toppop levendiger en spectaculairder dan die van een strak kijkende zanger in een camera wat bij andere muziekprogramma’s de regel is.

Ad Visser en Penney de Jager

Verschillende dj’s, acteurs en presentatoren van muziekprogramma’s doen auditie voor de rol van presentator. Onder wie Ad Visser. Visser maakt voor de AVRO het legendarische radioprogramma Superclean Dreammachine. Hij heeft een enorme kennis op het gebied van muziek en weet met zijn intelligente en humorvolle presentatie de jeugd te raken. Tijdens de auditie voor Toppop presenteren de meeste gegadigden de nummers zoals dj’s dat voor de radio doen. Zo niet Ad Visser: hij kondigt de nummers aan met een verhaal over de artiest of over hoe een lied tot stand is gekomen. Hij heeft ‘feeling’ voor de muziek en kan zo presenteren dat je wordt meegezogen in die muziekwereld. Op die manier introduceert hij de liedjes bij de jongeren. Na de auditie gaat Visser op vakantie naar Spanje. Hij krijgt plotseling een telegram met de mededeling dat hij de baan heeft als presentator van Toppop en gaat hals over kop naar huis. Hij zal 15 jaar Toppop presenteren en wordt wereldberoemd in Nederland als Mr. Toppop. Van Wijk en Visser hebben direct een ‘klik’ met elkaar. Visser weet wat er onder jongeren speelt en wat hip is en wat niet. Hij spreekt zijn teksten uit zijn hoofd want “als je het weet, heb je geen geschreven tekst nodig. Anders moet je geen hitparadeprogramma presenteren”.

Ad Visser en Krijn Torringa.

Toppop wordt opgenomen in het huidige Theater Bellevue in Amsterdam. De makers beschikken over oude en mindere kwaliteit aan opnameapparatuur. Van Wijk wil de filmpjes van de playbackende artiesten meer verlevendigen. In het decor zijn daarom bijvoorbeeld ronddraaiende schijven gebouwd met psychedelische voorstellingen. Ook wil hij dansers bij de artiesten. Penney de Jager, die later zal uitgroeien tot Miss Toppop, is een Nederlandse danseres die heeft meegewerkt aan meerdere shows in Nederland en in Duitsland. Van Wijk wil De Jager onder meer op de achtergrond laten dansen op de letters van Toppop die in het beeld verschijnen. De Jager en haar ballet zorgen ook voor dansende beelden als de artiest niet komt opdagen. Vanwege het succes van Penney de Jager met haar hippe ‘moves’ in Toppop, wil vrijwel ieder meisje in die tijd op jazzballet.

De inhoud van het programma wordt bepaald door het publiek. Ze kunnen hun favoriete top-5 insturen met een bon uit de programmabladen de AVRObode en Televizier. Voor de muziekindustrie is Toppop belangrijk vanwege de aandacht, waardoor fanclubs worden aangespoord om die bonnen in te sturen, zodat hun favoriete artiesten in Toppop te zien zijn. Fanclubs sturen massaal de bonnen in. Aanvankelijk is in Toppop die top-5 te zien. Later presenteert Toppop de Nationale Hitparade, die bestaat uit 30 liedjes. Nederland is in die tijd een gidsland voor hits in Europa. Als het een hit wordt in Nederland, dan zal het tevens een hit worden in de andere landen van het vaste continent. Grote internationale artiesten komen daarom graag naar de Toppop-studio.

Eerste uitzending, seksfeest en groei populariteit

Op 22 september 1970 is de eerste uitzending van Toppop. Het begint met de intro van Toppop: voor het eerst klinkt de Toppop-jingle, die later de toppop yell Toppop Yeah zal worden en Ad Visser introduceert Toppop aan het publiek.

The Golden Earring en Black Sabbath treden in die eerste uitzending op. Als Black Sabbath aan het playbacken is, dreigt het decor te vallen op het hoofd van zanger Ozzy Osbourne. De manager van de band grijpt net op tijd in, waardoor het optreden wordt gered.

Het eerste jaar verloopt uiterst succesvol voor Toppop. De makers krijgen daarom betere apparatuur tot hun beschikking.

1 optreden heeft er extra voor gezorgd dat Toppop bij buitenlandse artiesten een grote naam krijgt. The Beach Boys hebben eind 70 en begin 71 een hit met het nummer Tears in the Morning. Zanger van het nummer is Bruce Johnston. Als de opnames moeten beginnen, zijn Johnston en een aantal cameramensen niet in de studio aanwezig. De kelder van de studio is namelijk gehuurd door het Nederlandse seksblad Tuk, dat er een feest geeft. Aanwezig zijn vrouwen in bontjassen, die verder slechts zijn gekleed in hun geboortekostuum en bereid zijn om seksuele handelingen te verrichten. Johnston noemt het feestje “geweldig, incredible”. Hij vertelt zijn ervaringen aan andere internationale sterren, die vervolgens maar wat graag naar de Toppop-studio komen. “We moeten naar Toppop!” klinkt het uit de kelen van bekende internationale artiesten.

Vele wereldsterren zullen naar de Toppop-studio komen, zoals The Police, Queen, Iggy Pop, Status Quo, The Three Degrees, Steve Harley and Cockney Rebel, Tavares, Dire Straits, Boney M, Sister Sledge, Mother’s Finest, Blondie, Smokey, Hot Chocolate, David Bowie en Bob Marley. Ook The Jacksons met Michael in hun gelederen, doen hun dansje voor de Toppop-camera’s. De kijkcijfers van Toppop zijn enorm. Ongeveer 4 miljoen mensen en dan voornamelijk jongeren kijken wekelijks naar het programma. Toppop is het best bekeken programma van de Nederlandse televisie.

Toppop is een vernieuwend programma, waarin veel nieuwe ontwikkelingen worden uitgeprobeerd. Ook cameramensen en mensen die het decor maken komen met ideeën, want elke week is er een nieuw decor te bewonderen in Toppop. Zo wordt David Bowie door een zogenaamde effectlens gefilmd. Rien van Wijk beweegt de lens op de maat van de muziek. De makers experimenteren met het smeren van vaseline op de lens of bedekken die deels. Soms hebben die effecten succes, andere niet.

Toppop is naast vernieuwend ook soms controversieel. In het najaar van 1977 maakt het grote publiek kennis met punk. Iggy Pop heeft een hit met het nummer Lust For Life en zal het playbacken in de Toppop-studio. Eerst weigert hij de kleedkamer uit te komen, maar als het nummer is ingestart, stormt hij opgemaakt en met ontbloot lichaam het podium op. Hij danst en rolt over het podium op een spastische manier en sloopt kamerplanten. Het wordt een spraakmakend optreden.

Voor het lied In The Army Now van Bolland en Bolland is de kelder omgebouwd tot een slagveld met bommen en Kalasjnikovs. Tijdens het nummer Jamie van Mistral komen naast de zangeres 2 mensen in beeld die zijn verkleed als insecten. De zangeres krijgt steeds minder aandacht als de 2 ‘insecten’ een paringsdans uitvoeren, hetgeen tot grote ophef leidt.

Wanneer Het Goede Doel in de studio aanwezig is om Hou van mij te playbacken, zit zanger Henk Westbroek naakt met een blondine in het bad. Tijdens het playbacken van Westbroek kietelt zij hem onder het water met haar tenen aan zijn testikels.

Clips en Countdown markeren het einde van Toppop

Bert van der Veer is inmiddels regisseur van het programma en hij is niet gecharmeerd van het dansen van Penney de Jager, wat het einde betekent van haar tijd bij Toppop. In 1977 verandert Toppop, omdat veel artiesten niet meer de moeite nemen om hun nummer te playbacken in allerlei televisiestudio’s en in plaats daarvan een video opnemen van het lied, een zogenaamde clip. ABBA en Queen zijn de eerste bands die hoogwaardige clips maken ter promotie van hun nummer. Vanwege de toename van het aantal clips door buitenlandse artiesten, nodigt Toppop meer Nederlandse artiesten uit om naar de studio te komen, zoals de Dolly Dots en Herman Brood. Brood en The Wild Romance worden gefilmd voor het nummer Never Be Clever, in een decor dat eruit ziet als een Amerikaanse diner eetgelegenheid. Een stel echte Hells Angels zijn uitgenodigd om schaars geklede dames te ontvoeren. Het eindigt in een grote geacteerde knokpartij.

Begin jaren 80 neemt de populariteit van Toppop af, onder andere door de concurrentie van het Veronica-programma Countdown. De makers van het programma gaan naar de platenmaatschappijen met de mededeling dat zij de primeur willen van een bepaald nummer. Countdown wordt gemaakt in een sfeer die meer past bij die tijd, terwijl Toppop erg ‘seventies’, een jaren 70-programma, is gebleven. Countdown heeft de artiesten en de clips het eerst, voordat die in Toppop verschijnen. Zo hebben de Dolly Dots hun grootste hit in 1983 met het nummer Love Me Just A Little Bit More. Zij geven de primeur aan Countdown, waarop de AVRO reageert dat ze dan niet meer in Toppop hoeven te komen. Het is een pijnlijke episode: Toppop heeft alle nummers gepromoot van de meidengroep en de primeur van hun grootste hit gaat naar de concurrent. En uitgerekend die hit bereikt de eerste plaats in de hitparade, de enige nummer 1 van de Dolly Dots. Tijdens de uitzending van Toppop wordt, terwijl de Dolly Dots op nummer 1 staan, het nummer niet gedraaid. Het is, naast de opkomst van de videoclip, het begin van het eind voor Toppop. MTV zendt dagelijks uit en laat dus elke dag de clips zien van de artiesten, terwijl Toppop slechts 1 keer per week op de buis is. Toppop is ingehaald door de tijd en heeft niet meer de allure van toen. In 1985 stopt Ad Visser daarom met het presenteren van Toppop. Zijn opvolgers zijn Kas van Iersel, Léonie Sazias en Bas Westerweel. Op 27 juni 1988 is de laatste uitzending.

Toppop is een baanbrekend popprogramma dat bepalend is geweest voor de jongeren in de jaren 70. Het is ook een voorbeeld geworden voor andere popprogramma’s. Toppop is een belangrijk podium voor de veranderingen in de popmuziek in die tijd: van de rock en disco aan het begin van de jaren 70 naar de punk en de New Wave aan het einde van het decennium. Voor veel ‘oudere jongeren’ is Toppop een niet meer weg te denken onderdeel uit hun jeugd. Toppop Yeah!

Hele week Toppop

NPO Radio 5 viert dit jubileum met een Toppop-themaweek. Van 21 tot en met 25 september staat de zender in het teken van Toppop. In die week wordt elke dag de Toppop Quiz gespeeld in de programma’s van de zender en zijn verhalen te horen van mensen die aan de legendarische AVRO-show hebben meegewerkt.

(Bron: AD.nl, Anderetijden.nl, het verhaal van 50 jaar Toppop-AVROTROS, Beeldengeluid.nl, Wikipedia)