Thanksgiving, het Amerikaanse dankfeest, met een Nederlandse link

Elk jaar houden de Amerikanen op de 4e donderdag van november hun dankfeest, Thanksgiving. Hierbij wordt herdacht dat de Pilgrim Fathers, geloofspuriteinen die naar Amerika emigreren, tijdens hun eerste jaar in Amerika worden geholpen te overleven door de inheemse bevolking. Als dank zouden de puriteinen de inheemse bevolking hebben uitgenodigd voor een dankfeest in 1621.

De tijd van Thanksgiving is voor vliegtuigmaatschappijen en luchthavens normaal gesproken de drukste tijd van het jaar. In 2020 zal als gevolg van de coronacrisis het aantal reizigers een stuk minder zijn en is grootschalig samenzijn als gevolg van de coronaregels niet mogelijk. Want normaal gesproken zijn de drukte van Thanskgiving en het feest zelf alleen te vergelijken met ons kerstfeest. Het samenzijn met familie en vrienden staat daarbij centraal, evenals een rijk gevulde eettafel met kalkoen. Thanksgiving is het meest Amerikaanse feest op de feestkalender van Amerika. Omdat het feest op donderdag wordt gehouden, krijgen de meeste mensen ook op vrijdag vrij, waardoor Thanksgiving voor veel Amerikanen een vrije periode is van 4 dagen. Op die vrijdag begint traditioneel het winkelen voor kerst. Deze vrijdag wordt ook wel Black Friday genoemd, omdat winkeliers zoveel omzet maken, dat ze in de ‘zwarte cijfers’ komen in plaats van de ‘rode cijfers’. Black Friday is zo ongeveer de drukste dag van het jaar in de Verenigde Staten.

De Nederlandse orthodoxe protestanten kennen de Dankdag voor gewas en arbeid op de eerste woensdag van november. Op die dag danken protestanten God voor de gewassen en het werk. De dankdag stamt uit 1578, toen is bepaald dat tijdens oorlog en rampspoed massaal gebeden en gedankt moet worden.

De Pilgrim Fathers in Amsterdam en Leiden

Er bestaat een kleine link met Nederland voor wat betreft het ontstaan van Thanksgiving, het dankfeest in de Verenigde Staten. De zogenaamde Pilgrim Fathers, geloofspuriteinen, zijn de grondleggers van het feest. Deze protestanten geloven dat zij het ware christendom vertegenwoordigen en willen de kerk zuiveren van katholieke rituelen en terugkeren naar de letterlijke tekst in de bijbel. Deze puriteinen worden in Engeland vervolgd en zijn niet tevreden met de hervormingen die zijn ingevoerd nadat de Anglicaanse kerk uit de katholieke kerk is gestapt. Vanaf 1593 verbiedt het Engelse parlement het houden van congregaties buiten de Anglicaanse kerk, waardoor er sinds die datum puriteinse protestanten naar Nederland vluchten. Toch blijven de puriteinen samenkomen, zoals vanaf 1606 in het dorp Scrooby in Nottinghamshire. Daar riskeren ze gevangenschap en zelfs executie, waardoor ze in 1609 besluiten te vluchten naar Nederland, waar hun religieuze opvattingen wel worden getolereerd en waar net het Twaalfjarig Bestand is ingegaan, een wapenstilstand van 12 jaar tussen Spanje en Nederland tijdens de Tachtigjarige Oorlog.

Eerst komen ze naar Amsterdam, later verhuizen de ze naar Leiden. Een deel van die religieuze vluchtelingen kan prima aarden in het vrije Nederland. Zo gaat een aantal naar de universiteit van Leiden. Vele anderen hebben moeite om te wennen aan het leven in een stad, vanwege hun achtergrond op het platteland. Tevens hebben ze problemen met de Nederlandse taal en de andere cultuur. Ze zijn bang dat hun kinderen ‘te Nederlands’ worden en vrezen tevens een nieuwe invasie van de katholieke Spanjaarden in Nederland. Ze besluiten naar de Engelse kolonie in Noord-Amerika te gaan. Ze spreken met een deel van de congregatie die in Engeland is achtergebleven en besluiten samen naar Virginia in Amerika te vertrekken, om daar koloniën op te bouwen. Ze kunnen daar leven en hun godsdienst beoefenen zoals ze dat willen. Ze verkopen hun bezittingen en schaffen het schip de Speedwell aan. In augustus 1620 zeilen ze terug naar Engeland met de Speedwell.

De groep in Engeland heeft het schip de Mayflower gehuurd. Om het geld voor de reis bij elkaar te krijgen, maken de puriteinen een afspraak met de Virginia Company, een bedrijf dat koloniën opbouwt in Amerika. De onderneming heeft mensen nodig om zich daar te vestigen en handelswaar terug te sturen. De 2 schepen zeilen op 15 augustus 1620 vanuit Southampton naar Amerika, maar moeten terugkeren als blijkt dat de Speedwell lek is. Ook de 2e poging loopt niet goed af en ze besluiten naar Plymouth te gaan. Terwijl ze al 6 weken op zee ronddobberen, zijn ze feitelijk nog niets opgeschoten. De speedwell blijkt niet zeewaardig. Een deel van de Separatisten geeft het op en een ander deel gaat aan boord van de Mayflower. Op 16 september 1620 vertrekt het schip met aan boord 30 bemanningsleden en 102 passagiers. De helft bestaat uit geloofspuriteinen die zich ‘saints’ oftewel heiligen zijn gaan noemen, de anderen worden ‘strangers’ oftewel vreemdelingen genoemd. Dit zijn vaklieden die met hun familie door de Virginia Company zijn meegestuurd of door de puriteinen zijn uitgenodigd om de kolonie helpen op te bouwen.

De reis verloopt verschrikkelijk en in plaats van in Virginia komen ze op 11 november 1620 aan op Cape Cod, in de staat Massachusetts. Er dreigt muiterij uit te breken, aangezien de ‘vreemdelingen’ stellen dat het contract met de Virginia Company niet meer geldt, omdat ze buiten het territorium van het bedrijf zijn geland. Daarom ondertekenen 41 mannen aan boord het Mayflower Compact, een overeenkomst om samen te werken in de nieuwe kolonie. Het is qua vorm en inhoud vergelijkbaar met eerdere overeenkomsten die zijn gesloten door puriteinen om een verbond met god en met elkaar te sluiten. John Carver wordt de eerste gouverneur van de nieuwe kolonie, de Plymouth Colony genaamd. Het Compact is een religieus document, maar er staat niet in van welke kerk iemand lid moet zijn. Het Mayflower Compact is de eerste Grondwet in de Nieuwe Wereld en legt de fundaties voor 2 andere belangrijke Amerikaanse documenten: de Onafhankelijkheidsverklaring en de Grondwet.

De eerste Thanksgiving

De eerste winter brengen de dan kolonisten geworden puriteinen door aan boord van de Mayflower. Het is een strenge winter en ongeveer de helft komt om het leven als gevolg van kou, ondervoeding en ziekte. En als de inheemse bevolking de kolonisten niet hadden geholpen, dan zou waarschijnlijk de hele bemanning en passagiers van de Mayflower zijn omgekomen. In april 1621 vaart de Mayflower terug naar Engeland. Op 16 maart zijn de Pelgrims al in het Engels begroet door een oorspronkelijke bewoner van Amerika, Samoset van de Abenaki stam. Een paar dagen later komt hij terug met Squanto, een Engels sprekende ontsnapte slaaf. Hij leert de kolonisten om op dieren te jagen, schaaldieren te vinden en om maïs, bonen en pompoen te verbouwen. Ook stelt hij de Pelgrims voor aan de mensen van de inheemse Wampanoag stam, met wie de kolonisten een verbintenis aangaan die 50 jaar zal duren. Deze verbintenis is één van de weinige voorbeelden van vreedzame co-existentie tussen de inheemse bevolking en de Europese kolonisten tijdens de kolonisatie van Noord-Amerika.

Als de zomer voorbij is en de oogst is binnengehaald, in november 1621, vieren de kolonisten hun eerste succesvolle oogst met een dankfeest dat 3 dagen duurt. Het is de eerste Thanksgiving. Er zijn meer gasten aanwezig dan kolonisten. Onder de gasten bevindt zich chief Massasoit van de Wampanoag, die met 90 mannen aanwezig is. Ze nemen 6 herten mee. Wat er verder precies gegeten en gedronken is, is niet helemaal duidelijk. Geschiedkundigen gaan ervan uit dat er is gekookt op de inheemse manier. Wilde kalkoen kan mogelijk zijn gegeten, omdat die dieren daar voor komen. Ook vruchten en groenten zullen zijn verorberd tijdens het feest. Vanwege de afwezigheid van een oven en omdat de suiker al lang op is, zullen er geen taarten, cakes en desserts zijn gemaakt, die tegenwoordig wel op de menukaart van een Thanksgivingdiner staan. Pas in 1623 houden de kolonisten de 2e Thanksgiving, na een periode van droogte. Ze doen een periode aan vasten en zeggen dank, hetgeen wordt overgenomen door kolonisten in andere delen van de regio New England waartoe Massachusetts behoort.

Thanksgiving wordt een traditie en protest

Tijdens de Amerikaanse Revolutie besluit het Continental Congress, de vertegenwoordiging van de kolonisten, tot het instellen van 1 of meer dagen voor het Thanksgivingfeest. In 1789 vaardigt president George Washington een besluit uit om een Thanksgivingfeest te houden: hij roept de Amerikanen op om te danken voor het einde van de onafhankelijkheidsoorlog en het ratificeren van de Amerikaanse Grondwet. Zijn opvolgers John Adams en James Madison doen hetzelfde. In 1817 wordt in de staat New York Thanksgiving een officiële vrije feestdag, hetgeen wordt overgenomen door andere staten. De zuidelijke staten vieren het feest dan nog niet.

Schrijfster Sarah Josepha Hale, bekend van het kinderrijmpje “Mary had a Little Lamb”, begint in 1827 een campagne om van Thanksgiving een nationale feestdag te maken. Zij publiceert er stukken over in de krant en schrijft brieven aan senatoren, gouverneurs en presidenten, waardoor zij de ‘moeder van Thanksgiving’ wordt genoemd. Als in 1863 de Amerikaanse Burgeroorlog in alle hevigheid woedt, geeft president Abraham Lincoln gevolg aan haar verzoek. Tot aan 1939 wordt Thanksgiving gehouden op de laatste donderdag van november. In dat jaar en 2 jaar lang zal Thanksgiving een week eerder worden gehouden, omdat dat beter zou zijn voor de detailhandel. Vanwege de oppositie wordt vanaf 1941 Thanksgiving weer gehouden op de 4e donderdag van november.

In de meeste Amerikaanse huishoudens is het oorspronkelijke karakter, namelijk dat van een religieus feest, verloren gegaan. Het is nu een feest dat draait om het koken van en het delen van een rijkelijk maal met familie en vrienden. Het is onlosmakelijk verbonden met het braden en verorberen van een kalkoen. Het beest zou zoals gezegd mogelijk op het menu hebben gestaan bij de eerste Thanksgiving in 1621. Tegenwoordig eet zo’n 90 procent van de Amerikanen kalkoen tijdens Thanksgiving, volgens de National Turkey Federation, de Amerikaanse kalkoenenfederatie. En is de bereiding met vulling van de kalkoen een traditie op zich geworden. Andere traditionele gerechten zijn aardappelpuree, cranberry saus en gerechten met pompoen zoals pompoentaart. Een andere traditie tijdens Thanksgiving is het doen van vrijwilligerswerk en het houden van gratis Thanksgivingdiners voor de minder bedeelden.

Optochten zijn tevens een vaste traditie geworden tijdens Thanksgiving. In 1924 begint het warenhuis Macy’s met de eerste optocht. Jaarlijks komen 2 tot 3 miljoen mensen kijken langs de route van ongeveer 4 kilometer. De optochten zijn ook goed voor miljoenen kijkers aan de buis. Traditioneel tijdens de optochten zijn muziekkorpsen, majorettes, optredens, een parade van beroemdheden en ballonnen.

Sinds ongeveer het midden van de vorige eeuw is het traditie geworden voor de president om aan 1 kalkoen gratie te verlenen. Dit dier wordt dan niet geslacht, maar wordt naar een boerderij met pensioen gestuurd.

Geschiedkundigen twijfelen er trouwens aan of het feest dat in 1621 is gegeven wel het eerste Thanksgivingfeest is. In 1556 bijvoorbeeld, geeft de Spaanse ontdekkingsreiziger Pedro Menéndez een dankfeest in aanwezigheid van de Timucuastam in Florida, voor de veilige aankomst van zijn bemanning. Op 4 december 1619 bereiken 38 Britse kolonisten de wal van de rivier James in Virginia. Ze danken god en duiden de datum als dankdag.

Een deel van de inheemse bevolking, maar ook anderen hebben problemen met hoe het Thanksgivingverhaal wordt gepresenteerd en dan met name aan kinderen. Naar hun mening wordt het verhaal tussen de kolonisten en de inheemse bevolking te rooskleurig voorgesteld. De komst van duizenden Europese kolonisten heeft gezorgd voor oorlogen tussen de kolonisten en de inheemse bevolking, waarbij ontelbare inheemse mensen om het leven zijn gekomen. Ook brengen de kolonisten ziekten, zoals geslachtsziekten, mee waardoor hele stammen het leven laten. Tegenwoordig leeft de inheemse bevolking in reservaten. Vanaf 1970 vinden tijdens Thanksgiving protesten plaats bij de plek waar de eerste Europeanen zijn aangekomen met de Mayflower. Ook op andere plekken wordt geprotesteerd. Voor de inheemse bevolking, de oorspronkelijke bewoners van Amerika, is Thanksgiving een nationale dag van rouw.

In 2020 valt Thanksgiving op 26 november.

(Bron: Beleven.org, BBC.co.uk, EO.nl, History.com, Amerika.nl, Mayflower400leiden.nl, Wikipedia)