Terugblik op 120 jaar Tour de France

Op 1 juli 1903, in 2023 120 jaar geleden, gaat de 1e Tour de France van start. Sindsdien is de Tour uitgegroeid tot de grootste wielerwedstrijd ter wereld. 2 Nederlanders hebben de Tour op hun naam weten te schrijven, namelijk Jan Janssen in 1968 en Joop Zoetemelk in 1980.

Dreyfusaffaire

Zowel de oorsprong van de Tour de France als die van de Franse sportkrant L’Auto, het latere L’Équipe, kan worden herleid naar de Dreyfusaffaire. Deze zaak houdt de gemoederen in Frankrijk rond de eeuwwisseling bezig. De Frans-Joodse officier Albert Dreyfus wordt er ten onrechte van beschuldigd een Duitse spion te zijn. Een deel van het Franse volk gelooft dat hij een spion is, een ander deel niet. Het blad Le Vélo spint garen bij de discussie, want het blad verkoopt hierdoor goed en gelooft in de onschuld van Dreyfus.

Een aantal vooraanstaande Fransen, zoals autobouwer graaf Jules-Albert de Dion, is overtuigd van de schuld van de officier. Hij en anderen raken ontevreden over het blad en richten een eigen sportkrant, L’Auto-Vélo, op in 1900. De naam lijkt te veel op die van de concurrent, waardoor het blad verder gaat als L ‘Auto. Sportjournalist, wielrenner, 1e houder van het werelduurrecord en mede-eigenaar van velodroom Parc des Princes, Henri Desgrange wordt de hoofdredacteur.

De 1e Tour de France

Het blad verkoopt echter minder goed dan de concurrent. In november 1902 wordt daarom op de redactie in Parijs een vergadering belegd om de verkoop te stimuleren. Het jongste redactielid, Géo Lefèvre, komt met het idee om een 6 daagse wielerwedstrijd door heel Frankrijk te organiseren. Op 19 januari 1903 kondigt L’Auto de 1e Tour de France aan. De wedstrijd zal aanvankelijk beginnen op 1 juni, 5 weken duren en de deelnemers moeten 20 francs betalen om mee te mogen doen. Er zijn maar weinig inschrijvingen en Desgrange verschuift de start naar 1 juli. Hij verhoogt het prijzengeld naar 20.000 francs, verlaagt het startgeld naar 10 francs en looft 5 francs per dag uit aan de 1e 50 renners in het klassement. Hierdoor staan uiteindelijk op 1 juli 60 renners aan de start.

De 1e Tour de France wordt verreden in 6 etappes en start in Montgeron, een gemeente bij Parijs. De 6 etappes hebben een gemiddelde afstand van 400 kilometer. Er zijn dus rustdagen uitgetrokken tussen de etappes. Onderweg staan controleposten waar de renners zich moeten melden. De leider draagt een groene band. Maurice Garin wint de 1e etappe naar Lyon en is leider in het klassement. Die zal hij niet meer afstaan, waardoor de Fransman de 1e winnaar wordt van de Tour, met 3 uur voorsprong op nummer 2. Slechts 21 renners halen Parijs. De oplage van L’Auto verdubbelt tijdens de Tour de France.

Maurice Garin

Vechtpartijen en valsspelen

De 2e Tour in 1904 verloopt tumultueus. Er wordt ook ’s nachts gereden, hetgeen de nachtrust van bewoners van dorpen verstoort. Het komt tot vechtpartijen en renners worden met stokken geslagen. Tegenstanders van de Tour gooien glasscherven op de weg. Sommige renners spelen vals: ze nemen kortere wegen en nemen zelfs de trein. Daarom worden de 1e 4 uit het eindklassement geschrapt, onder wie Maurice Garin. Als winnaar wordt nummer 5 van het klassement uitgeroepen, Henri Cornet. Met zijn 19 jaar is hij de jongste winnaar van de Tour ooit. Desgrange wil vanwege deze perikelen geen Tour de France meer organiseren. In datzelfde jaar gaat Le Vélo failliet, omdat het de concurrentie met L’Auto niet meer aankan.

Henri Cornet

Het besluit van Desgrange is maar van korte duur, want in 1905 gaat de 3e Tour van start. Dit keer bestaat de Tour uit 11 kortere etappes en er wordt overdag gereden, om valsspelen tegen te gaan. De editie wordt een groot succes en de Tour raakt populair. De oplage van L’Auto stijgt naar 65.000 exemplaren. In 1908 bereikt het een oplage van een kwart miljoen. Vanaf 1910 zijn de Pyreneeën onderdeel van de Tour de France. Het jaar daarop staat de beklimming van de Galibier van 2.647 meter op het programma. Lezers van L’Auto smullen van de reportages. In de artikelen beschrijven de redacteuren de gebeurtenissen in de Tour op dramatische wijze.

Introductie gele trui

De 1e Tour na de Eerste Wereldoorlog wordt gehouden in 1919. Journalisten hebben moeite om de leider te herkennen. Daarom wordt de gele trui voor de leider in het klassement geïntroduceerd. L’ Auto wordt namelijk op geel papier gedrukt. De Fransman Eugène Christophe is de 1e drager van het geel. De Tour groeit uit tot de grootste wielerwedstrijd ter wereld en de oplage van L’Auto stijgt na de slotrit in 1923 naar 1 miljoen. In 1930 wordt het landen- en ploegenklassement ingevoerd en in 1933 het bergklassement. Het jaar daarop staan voor het eerst tijdritten op het programma. De 1e Nederlander die een touretappe wint is Theo Middelkamp in 1936.

Theo Middelkamp

Na de Tweede Wereldoorlog moet L’Auto de deuren op last van de Franse regering sluiten. Het heeft tijdens de oorlog te veel Duistgezinde artikelen geplaatst. Jacques Goddet, de opvolger van de in 1940 overleden Desgrange, mag een nieuwe sportkrant uitbrengen, onder de naam L’Équipe. De Tour gaat in 1947 weer van start. Wim van Est is de 1e Nederlander die in 1951 het geel wordt omgehangen. De dag na dit heugelijke feit, stort hij tijdens de afdaling in een ravijn van de Col D’Aubisque en is zijn Tour ten einde. Later zal hij in andere Tours nog 2 maal een etappe winnen.

Wim van Est

Nederland heeft de meeste buitenlandse Tourstarts

In 1953 wordt tijdens het 50-jarig bestaan van de Tour het puntenklassement ingevoerd. De leider is te herkennen aan de groene trui. Het volgende jaar start de Tour voor het eerst in het buitenland, namelijk in Amsterdam. Nederland heeft de meeste buitenlandse Tourstarts mogen organiseren, namelijk 6 maal. Amsterdam dus in 1954, gevolgd door Scheveningen in 1973, Leiden in 1978, ’s-Hertogenbosch in 1996, Rotterdam in 2010 en Utrecht in 2015.

De 1e etappe in 1954, vanaf Amsterdam naar Brasschaat, via Scheveningen.

De Fransman Jacques Anquetil wint zijn 1e Tour in 1957. Hij is één van de 4 renners die de wedstrijd 5 maal weet te winnen. De anderen zijn de Belg Eddy Merckx, de Fransman Bernard Hinault en de Spanjaard Miguel Indurain. De Amerikaan Lance Armstrong heeft 7 maal de Tour gewonnen. Later moet hij echter toegeven dit te hebben gedaan onder invloed van verboden stimulerende middelen en wordt hij van de lijst met winnaars geschrapt.

Jan Janssen en Joop Zoetemelk winnen de Tour de France

De 1e Nederlander die de Tour de France op zijn naam weet te schrijven is Jan Janssen in 1968. In de afsluitende tijdrit weet hij de Belg Herman van Springel met 38 seconden voorsprong in het algemeen klassement te verslaan. Janssen rijdt in die Tour niet 1 dag in het geel: de afsluitende tijdrit brengt de beslissing en pas dan mag Janssen het geel aantrekken. Overigens is de Tour van 1968 de 1e Tour die op de Nederlandse televisie wordt uitgezonden.

Jan Janssen

De witte trui voor de leider in het jongerenklassement wordt in 1975 ingevoerd. De bolletjestrui wordt eveneens in 1975 ingevoerd voor de leider in het bergklassement en de 1e drager is de Nederlander Joop Zoetemelk. Zoetemelk rijdt in zijn carrière 16 maal de Tour de France en rijdt ze allemaal uit. Hij heeft 2 records op zijn naam staan: hij wordt maar liefst 6 maal 2e en eindigt 11 maal in de top 5. Zoetemelk wint uiteindelijk de Tour de France in 1980 met een fantastische ploeg, met onder anderen Gerrie Knetemann, Jan Raas, Bert Oosterbosch en Henk Lubberding en Peter Post als ploegleider.

Joop Zoetemelk wint de 67ste Tour de France.

Alpe d’Huez: de ‘Nederlandse Berg’

Er zijn 19 Nederlanders die ooit de gele trui hebben mogen dragen. Wim van Est is zoals gezegd de 1e in 1951. De laatste is Mathieu van der Poel die in 2021 de gele trui krijgt omgehangen. Gerrie Knetemann, Jan Raas en Joop Zoetemelk zijn de Nederlanders die de meeste etappeoverwinningen op hun naam hebben staan, namelijk 10. Knetemann heeft 11 maal als 1e de streep gepasseerd, maar moet zijn overwinning in de rit naar Dijon in 1979 teruggeven, omdat hij achter een auto zou hebben gereden. 2 renners hebben de meeste etappes gewonnen. Dat zijn de Belg Eddie Merckx en de Brit Mark Cavendish, beiden met 34 zeges.

Nederland is een vlak land, maar brengt toch goede klimmers voort. De berg Alpe d’Huez wordt ook wel de ‘Nederlandse Berg’ genoemd, omdat opvallend veel Nederlanders de etappe hebben gewonnen. Joop Zoetemelk komt in 1976 en in 1979 als 1e op de berg aan, Hennie Kuiper in 1977 en 1978, Peter Winnen in 1981 en 1983, Steven Rooks in 1988 en Gert-Jan Theunisse in 1989.

Doden tijdens de Tour de France

Er zijn 4 renners overleden tijdens de Tour de France. In 1910 overlijdt de Fransman Adolphe Hélière tijdens een rustdag. Hij gaat zwemmen in zee in Nice en krijgt een kwallenbeet, waarop hij een hartaanval krijgt en verdrinkt. Hij is slechts 19 jaar geworden. De Spanjaard Francisco Cepeda houdt een schedelbasisfractuur over aan een val in het ravijn van de Galibier in 1935 en overlijdt 3 dagen daarna. De Brit Tom Simpson overlijdt in 1967 als gevolg van hitte, oververmoeidheid en het gebruik van amfetamine op de Mont Ventoux. De Italiaan Fabio Casartelli komt om het leven na een val in 1995 tijdens de afdaling van de Col de Portet-d’Aspet. Hij komt met zijn hoofd tegen een betonblok en overlijdt enkele uren daarna.

De begrafenisceremonie van Fabio Casartelli.

Doping in de Tour de France

Als sinds het begin van de Tour de France zijn er verhalen over renners die stimulerende middelen gebruiken om hun prestaties te verbeteren. In de beginjaren drinken renners alcohol en gebruiken ether om de pijn van de lange en zware wedstrijden te verminderen. Maar al gauw worden verboden stimulerende middelen gebruikt voor betere prestaties. De Broers Henri en Charles Pélissier vertellen aan een journalist in 1924 over hun gebruik van stimulerende middelen. Ze nemen onder andere cocaïne en strychnine. In 1966 wordt de dopingcontrole in de Tour ingevoerd. Sindsdien zijn veel renners betrapt, uit de Tour gezet en zijn hun overwinningen afgenomen.

Vlak voor het begin van de Tour van 1998 wordt verzorger van de Festinaploeg, Willy Voet, betrapt met grote hoeveelheden epo in zijn auto. Er worden controles uitgevoerd en de ploegen van het Nederlandse TVM, de Franse ploeg Festina en alle Spaanse ploegen worden uit de Tour gezet. Ploegleider van TVM Cees Priem belandt zelfs in de gevangenis. Iets meer dan de helft van de renners haalt de eindstreep in Parijs. Deze Tour wordt ook wel de ‘Tour Dopage’ genoemd.

Lance Armstrong is als gezegd al zijn 7 overwinningen in de Tour kwijt, omdat hij doping heeft gebruikt. Zijn landgenoot Floyd Landis staat eveneens niet meer als Tourwinnaar in de boeken, omdat hij zijn zege in 2006 mede heeft te danken aan het gebruik van doping. Ook de Spaanse renner Alberto Contador en de Duitse renner Jan Uhlrich zijn geschrapt als winnaar vanwege het gebruik van verboden stimulerende middelen.

Lance Armstrong tijdens het winnen van zijn 6e Tour

De 110e editie van de Tour de France in 2023 start op 1 juli in de Spaans-Baskische stad Bilbao en eindigt op de Champs-Élysées in Parijs op 23 juli.

Terug naar de Tour

Het MAX-radioprogramma Villa VdB maakt tijdens de Tour de France op NPO Radio 1 plaats voor Radio Tour de France (NOS). Maar luisteraars hoeven Jurgen van den Berg in deze periode niet te missen. Met de audiowebserie Terug naar de Tour neemt Jurgen de luisteraars mee langs het parcours. Vanaf zaterdag 1 juli is de serie elke ochtend te horen op MAX Vandaag en via de socials van Villa VdB.

(Bron: Bicycling.com, Infonu.nl, KB.nl, Welovececycling.com, Wikipedia. Foto’s: ANP, Shutterstock)