Prinsjesdag

Onder grote belangstelling van het Nederlandse volk ontmoeten koning en Staten-Generaal elkaar op Prinsjesdag, iedere 3^e dinsdag van september. Het is een dag geworden vol tradities en speculaties over de voornemens van het kabinet op economisch en politiek vlak voor het komende jaar. Een dag waarop onze democratische politieke machten samengaan met het erfelijk koningschap.

Prinsjesdag is de openingsplechtigheid voor het nieuwe politieke jaar en het moment waarop de regering de nieuwe begroting indient. Deze jaarlijkse terugkerende traditie is komen overwaaien uit Groot-Brittannië.

Willem V

De naam Prinsjesdag is afkomstig van stadhouder prins Willem V (1751-1795) die op 8 maart zijn verjaardag viert. De viering van zijn verjaardag geldt in die tijd als uiting van Oranjegezindheid.  Na zijn dood blijft de naam gehandhaafd en later krijgt de dag een politieke lading. De eerste troonrede wordt uitgesproken op 2 mei 1814 wanneer het Koninkrijk der Nederlanden is ontstaan. Daarna, tot en met 1848, spreekt het staatshoofd de rede uit op de 3^e maandag in november. Tussen 1814 en 1848 krijgen ministers steeds meer invloed op de inhoud van de rede. Als in 1848 Nederland een parlementaire democratie wordt, bepalen zij grotendeels de troonrede.

Nederland, België en Luxemburg

Tussen 1815 en 1830, als Nederland nog is verenigd met België en Luxemburg, vindt de troonrede afwisselend plaats in Den Haag en Brussel. In Brussel vindt de vergadering plaats in de Gotische zaal van het stadhuis en vanaf 1818 in het parlementsgebouw aan het Warandepark.

De 3^e maandag van september

In de Grondwet in 1848 staat dat de troonrede moet worden voorgelezen op de 3^e maandag van september. Veel volksvertegenwoordigers moeten al op zondag de reis aanvangen naar Den Haag en in die tijd hecht men nog grote waarde aan de zondag als rustdag. Dat verandert als men in 1887 besluit voortaan de 3^e dinsdag van september als opening van het nieuwe parlementaire jaar te markeren en de troonrede uit te spreken. Dat gebeurt dan nog vanuit de vergaderzaal van de Tweede Kamer. Pas in 1906 verhuist men naar de Ridderzaal.

Beperkte inhoud

In de 19^e eeuw beperkt de inhoud van de troonrede zich tot het maken van melding over de relatie van Nederland met betrekking tot andere landen en over de staat van de vloot en het leger. Na 1918 krijgt de rede het karakter dat we nu kennen: daarin bespreekt de vorst(in) de staat van ons land en de economische voornemens van het kabinet. Ook worden de troonredes vanaf dat moment steeds langer.

Regel

Het is de regel dat de regerende vorst of vorstin de troonrede uitspreekt. Dat gebeurt tussen 1814 en 1840 door koning Willem I en daarna tot en met 1848 door Willem II. Koning Willem III spreekt zijn laatste troonrede uit op 1887. Hij is door ziekte in de jaren 1888, 1889 en 1890 verhinderd waardoor de redes van die jaren worden uitgesproken door regentes koningin Emma. Vervolgens is het de beurt aan koningin Wilhelmina, koningin Juliana en koningin Beatrix. Vanaf 2013 spreekt koning Willem-Alexander de troonrede uit.

Ziekte

Het is nog enkele malen voorgekomen dat de troonrede door afwezigheid van het staatshoofd door een ander moet worden voorgelezen. Zo is koningin Wilhelmina in 1908 en 1909 afwezig wegens zwangerschap en de geboorte van prinses Juliana. In 1947 moet zij verstek laten gaan wegens ziekte en spreekt minister-president Beel de rede uit.

Verantwoordelijkheid

Als gevolg van de grondwetswijziging in 1848 zijn de ministers verantwoordelijk voor het doen en laten van de vorst of vorstin. Ministers schrijven daarom het grootste gedeelte van de troonrede die onder verantwoordelijkheid valt van het kabinet. Toenmalig minister-president Lubbers noemt de troonrede een samenwerking tussen kabinet en vorstin waar hij en de koningin Beatrix “tientallen uren samen op zitten te werken”.

De invloed op de tekst van de troonrede blijkt bijvoorbeeld uit de rede van 2010. Daarin verwerkt de koningin een acrostichon: net als bij het Wilhelmus vormen de eerste letters van iedere alinea de naam Willem van Nassov.

De ministers krijgen 42 dagen voor Prinsjesdag het verzoek een voorstel voor de tekst van de afzonderlijke departement in te leveren. De regie van de bewerking daarvan ligt bij de minister-president. Daarna gaat de rede naar de ministerraad.

Koffertje

Het is minister van Financiën Pieter Lieftinck die de rijksbegroting en de miljoenennota in stijl wil aanbieden. Hij laat daarvoor een ambtenaar een bruin koffertje kopen. Het eenvoudige koffertje is aangeschaft in Den Haag voor een paar gulden en heeft de opschrift in goud “derde dinsdag van september”. Dit koffertje bevindt zich in het Belasting- en Douanemuseum in Rotterdam.

Als na 10 jaar minister van Financiën Henk Hofstra de nota’s gewoon in zijn aktetas meeneemt, komt een aantal studenten in actie. Zij bieden hem een nieuwe aan en de daarop volgende Prinsjesdag verschijnt de minister met het bruine koffertje.

Het huidige koffertje stamt uit 1964 en is aangeboden door de Staatsdrukkerij. Het is vervaardigd van ivoorkleurig geitenleer. Op de voorkant van het koffertje staat de tekst “derde dinsdag van september” en het Nederlandse wapen in goud.

Gouden Koets

Voor 1903 wordt het staatshoofd opgehaald om de troonrede uit te spreken in de Glazen Koets. Vanaf 1903 is het de beurt aan de Gouden Koets om de majesteit van het paleis Noordeinde te vervoeren naar de Ridderzaal. In 2016 zal koning Willem-Alexander wederom gebruik maken van de Glazen Koets aangezien de Gouden Koets in restauratie is.

Ceremonie

Het staatshoofd wordt op de 3^e dinsdag van september traditiegetrouw vanaf paleis Noordeinde vervoerd naar Het Binnenhof. Langs de route staan duizenden mensen met uitingen van Oranjegezindheid. Tevens klinkt langs de rijtoer vaak het Oranje Boven!.

Vanaf het Malieveld klinken saluutschoten als teken van groet aan het staatshoofd. Deze schoten worden gevuurd vanaf het vertrek van de majesteit bij paleis Noordeinde tot aan zijn of haar terugkeer.

De koets wordt gevolgd door verschillende krijgsmachtonderdelen met het Koninklijk Korps Mariniers als eerst. Bij aankomst zet de Marinierskapel het Wilhelmus in en maakt het staatshoofd een lichte buiging naar het vaandel der mariniers. De Commissie van In- en Uitgeleide begeleidt de vorst of vorstin naar de Ridderzaal. De voorzitter van de Verenigde Vergadering maakt de komst van het staatshoofd bekend met de woorden :”De Koning(in)!”, waarna het uitspreken van de troonrede begint met de woorden: “Leden van de Staten Generaal”.

Als teken van respect en loyaliteit aan het staatshoofd, roept de voorzitter van de Verenigde Vergadering aan het einde van de troonrede : “Leve de Koning(in)!”, dat wordt gevolgd door driewerf “Hoera!”. Vervolgens aanvaardt de majesteit de thuisreis naar paleis Noordeinde onder bezielde toejuiching van het Nederlands volk. Daar vindt de balkonscène plaats en wuiven staatshoofd en volk elkaar toe.

Erica Terpstra

Veel vrouwelijke politici dragen tijdens de Prinsjesdag opvallende hoeden. Deze traditie is in 1977 ingezet door MAX’ eigen Erica Terpstra, toen kersvers kamerlid voor de VVD. Zij wil hiermee “de grijze massa” veranderen hetgeen aardig is gelukt. De hoedenkeuze van de vrouwelijke politici is op de 3^e dinsdag in september dan ook onderwerp van gesprek onder het volk en in de media.

Debatten

Na het voorlezen van de troonrede biedt de minister van Financiën het koffertje aan aan de voorzitter van de Tweede Kamer. In de dagen na Prinsjesdag vinden debatten plaats over de plannen en de uitgaven van de overheid voor het komend jaar. Deze heten de Algemene Politieke Beschouwingen. Verschil met de normale debatten in de Tweede Kamer is dat geen actuele zaken worden besproken maar het totale te voeren beleid.

Koning Willem-Alexander en koningin Màxima

Het is dinsdag 20 september 2016 voor de 4^e maal dat koning Willem-Alexander de troonrede uitspreekt. Hij wordt hierbij vergezeld door zijn vrouw koningin Màxima. Het koninklijk paar maakt zoals gezegd dit jaar voor het eerst gebruik van de Glazen Koets. Ook in de komende jaren tijdens de restauratie van de Gouden koets zullen de koning en de koningin gebruik maken van dit rijtuig.

(Bron: www.Staten-Generaal.nl, Isgeschiedenis, Historiek.net, Parlement.com, Wikipedia, Pracht en praal op Prinsjesdag door Thijs van Leeuwen en Frans Smits jr., Prinsjesdag, een vaderlandse traditie historisch belicht door Arnout van Cruyningen.)

Meer beelden van vroeger zien? Neem eens een kijkje in het online archief van het Nederlands Instituut voor Beeld en Geluid.