Politieke partijen en hun oorsprong, deel I

Op 15 maart 2017 gaat Nederland naar de stembus voor de Tweede Kamerverkiezingen. We bekijken de oorsprong van de 11 grootste partijen van dit moment.

Volkspartij voor Vrijheid en Democratie (VVD)

Liberalen stellen dat de mens vrij moet zijn in denken en handelen en dat de overheid een voorwaarde scheppende rol moet hebben. Die voorwaarden zijn het creëren van een klimaat waarin mensen het recht hebben op vrije meningsuiting en waarin de overheid een basisstructuur schept voor het economische handelen van die vrije mensen. Kernbegrip voor de liberalen en hun politiek is dus vrijheid.

Liberale Unie

In 1885 wordt de Liberale Unie opgericht. Aan het begin van de 20e eeuw valt de partij uiteen. Een deel van de liberalen richt de Vrijzinnig Democratische Bond op onder leiding van Pieter Jacobus Oud. De Liberale Unie vormt met enkele andere liberale partijen de Vrijheidsbond in 1921. In 1937 wijzigt de partij haar naam in De Liberale Staatspartij De Vrijheidsbond.

Na 1945 gaan de vrijzinnig-democraten van Oud op in de PvdA en noemen de leden van de Liberale Staatspartij zich nu De Partij van de Vrijheid. Al snel gaan de vrijzinnig-democraten en de liberalen samenwerken. De politiek leiders Oud en Dirk Uipko Stikker onderhandelen over het oprichten van een nieuwe liberale partij. Dit resulteert in de oprichting van de Volkspartij voor Vrijheid en Democratie. “Het liberalisme is de drager van de vooruitgang,” aldus Oud tijdens de oprichtingsvergadering.

Thorbecke

Eén van de grootste Nederlandse politici is zonder twijfel Johan Rudolph Thorbecke. Deze liberale staatsman is als voorzitter van de Grondwetscommissie in 1848 grondlegger van de Nederlandse parlementaire democratie. De Grondwetherziening van 1848 is voor een deel gebaseerd op het werk van Thorbecke. Door deze Grondwet hebben we rechtstreekse verkiezingen en kennen we ministeriële verantwoordelijkheid in Nederland.

Hoewel er meerdere liberalen premier van Nederland zijn geweest, is onze huidige premier Mark Rutte de enige van VVD-huize. Onder zijn leiding gaat de VVD de Kamerverkiezingen van 2017 in.

Partij van de Arbeid (PvdA)

De sociaaldemocratie is een politieke stroming die is ontsproten aan het socialisme. Sociaaldemocraten zijn voorstanders van een kapitalistische economie waarin de marktwerking door de overheid wordt gecorrigeerd.

De overheid stimuleert het egalitarisme: het zoveel als mogelijk creëren van de gelijkheid tussen mensen. Sociaaldemocraten zijn voorstanders van de verzorgingsstaat waarin het welzijn van de burgers primair een taak is van de overheid. Sociaaldemocraten zijn voor spreiding van kennis, inkomen en macht.

De PvdA is op 9 februari 1946 opgericht als gevolg van een fusie tussen de Sociaal-Democratische Arbeiders Partij, De Vrijzinnig Democratische Bond en De Christelijk-Democratische Unie. De Vrijzinnig Democratische Bond vindt de PvdA te links en richt met de liberalen in 1948 de VVD op.

Nieuw Links

In de jaren 60 wordt de PvdA een partij met thema’s als feminisme en solidariteit. Nieuw Links heet die vernieuwingsbeweging. Ze willen dat Nederland 2 procent van het bruto inkomen geeft aan ontwikkelingshulp. Tevens willen ze toenadering tot de communistische DDR en de communistische Vietnamezen, de Vietcong genaamd.

Uit onvrede over deze linkse koers richt Frans Goedhart, ook bekend als verzetsstrijder Pieter ’t Hoen, de oprichter van Het Parool, samen met een aantal anderen DS’70 op. Lijsttrekker is Willem Drees jr., zoon van voormalig premier Willem Drees. In 1983 wordt de DS’70 opgeheven.

Keerpunt ’72 heet het programma waarin de PvdA, D’66 en de PPR een samenwerking aangaan voor de verkiezingen van 1972. In samenwerking met de christelijke partijen KVP en ARP resulteert dit in het kabinet Den Uyl.

In de decennia daarna is een aantal keren gesproken over een linkse coalitie van PvdA, D’66, GroenLinks en SP of een combinatie van die afzonderlijke partijen. Het heeft niet geleid tot een verregaande samenwerking.

Drees

De bekendste premier ooit geleverd door de PvdA is Willem Drees, bijgenaamd Vadertje Drees. Zijn populariteit overstijgt de grenzen van de partijpolitiek. Onder zijn bewind wordt de Algemene Ouderdomswet ingevoerd. Vandaar de uitdrukking ‘Hij trekt van Drees.’

Onder aanvoering van Lodewijk Asscher gaat de PvdA de verkiezingen in van 2017.

Socialistische Partij (SP)

De SP is voortgekomen uit de Maoïstische beweging. In 1971 wordt de Kommunistiese Partij Nederland/Marxisties Leninisties opgericht. De partij verandert in 1972 haar naam in Socialistiese Partij, onder andere omdat de SP’ers zich minder willen vastpinnen op één ideologie.

In de volgende jaren gaat de SP steeds meer de koers varen van een sociaaldemocratische partij. Als in 1972 de Amerikaanse president Nixon China bezoekt en de Chinezen de socialisten oproepen tot steun aan de NAVO (tegen de Sovjet-Unie), verdwijnt het maoïsme meer en meer naar de achtergrond. Het laatste beetje verdwijnt als de oproep uit het Rode Boekje van Mao Zedong “Durf te strijden, durf te winnen” van de voorpagina van het partijblad De Tribune wordt afgehaald.

Eerste lijn

De SP heeft een populistische inslag en is derhalve wars van de elite. Van oudsher zetten SP’ers zich in door hun diensten en hulp direct aan mensen te verlenen, in de zogenaamde eerste lijn. SP-politici staan een deel van hun inkomen af aan de partij.

In de jaren 80 is er ophef over het SP-rapport ‘Gastarbeid en Kapitaal’. Daarin stellen ze dat achtereenvolgende kabinetten geen beleid hebben gevoerd op het gebied van gastarbeiders en dat die prooi zijn voor werkgevers. In het rapport staat dat de vooral islamitische gastarbeiders problemen zullen krijgen met integratie en dat dat op weerstand zal stuiten bij de oorspronkelijke bewoners van Nederland. De SP wil dat migranten of snel integreren of terug gaan naar het land van herkomst met een gouden handdruk.

Integratie

Hierdoor krijgt de partij vanuit verschillende kampen het stempel racistisch en crypto fascistisch opgespeld. Later, na Pim Fortuyn, beroept onder anderen Emile Roemer er zich op dat de SP de eerste partij is die, voor Frits Bolkestein en Pim Fortuyn, de problemen omtrent de integratie van migranten heeft aangekaart.

De bekendste voorman van de SP is Jan Marijnissen. Deze voormalig lasser uit het Brabantse Oss is vanaf 1986 leider van de SP. In 1994 komt de partij in de Kamer met 2 zetels. In 2002 is de partij gegroeid tot 25 zetels in de Tweede Kamer. Dit daalt in de jaren daarna en de partij is nu de derde grootste partij van Nederland met 15 zetels.

Agnes Kant neemt van Marijnissen in 2008 het stokje over. Zij maakt in 2010 bekend af te treden na tegenvallende resultaten tijdens de Gemeenteraadsverkiezingen. Haar opvolger is Emile Roemer, die de huidige partijleider is. Hij is de lijsttrekker tijdens de verkiezingen van 2017.

Christen Democratisch Appel (CDA)

De christendemocratie is een stroming die zich baseert op de bijbel en christelijke tradities. Politiek gezien bevindt het politieke beleid van de christendemocratie zich in het midden van het politieke spectrum.

Aanvankelijk bevindt de christendemocratie zich economisch gezien in het midden tussen een planeconomie (links) en een vrije markt economie (rechts), de afgelopen jaren richt het economisch beleid zich meer op een vrije markt economie.

Groep van Achttien

Na meer dan een decennium met elkaar in gesprek te zijn geweest, fuseren op 11 oktober 1980 de in Nederland grootste confessionele partijen tot het Christen-Democratisch Appèl: De Christelijk Historische Unie, de Anti-Revolutionaire Partij en de Katholieke Volkspartij. Dit gesprek vindt plaats in de zogenoemde Groep van Achttien van wie Piet Steenkamp een belangrijke stempel op de vorming van het CDA heeft gedrukt. Al sinds 1973 bestaat er namelijk al een federatieve CDA waarvan Steenkamp de voorzitter is. Als de fusie tot stand is gekomen, treedt Steenkamp af en wordt erevoorzitter. De nieuwe voorzitter is oud-ARP ’er Piet Bukman.

Vanaf 1918 tot en met 1980 hebben 1 of meer van die 3 christelijke partijen deel uitgemaakt van een regeringscoalitie. Vanaf 1980 tot en met 2010 is het CDA, met uitzondering van 2 kabinetten Kok, vertegenwoordigd in de regering.

Vanaf de oprichting van het CDA levert de partij 3 premiers: Dries van Agt, Ruud Lubbers en Jan-Peter Balkenende.

Schommelingen

Het CDA maakt qua verkiezingsuitslagen sinds 1982 grote schommelingen mee. Zo groeit de partij onder Lubbers uit als veruit de grootste partij van Nederland. Door onder andere onpopulaire maatregelen in de WAO en AOW lijdt de partij in 1994 een grote verkiezingsnederlaag met beoogd premier Elco Brinkman aan het roer. Gevolg is 2 kabinetten Kok zonder CDA als coalitiepartner.

Opvolger van Brinkman is Enneüs Heerma over wiens leiderscapaciteiten binnen de partij wordt getwijfeld. Ook de verkiezingen van 1998 lopen voor het CDA niet goed onder aanvoering van Jaap de Hoop Scheffer. Hij krijgt openlijk kritiek van partijvoorzitter Marnix van Rij die zelf het stokje als fractievoorzitter wil overnemen. Opmerkelijke nieuwe leider is Jan-Peter Balkenende. Onder hem behaalt het CDA in 2002 een enorme winst. Jan-Peter Balkenende is van juli 2002 tot februari 2010 premier van Nederland in 4 achtereenvolgende kabinetten.

Sybrand van Haersma Buma is vanaf oktober 2010 fractievoorzitter van het CDA. Onder zijn leiding gaat het CDA de verkiezingen van 2017 in.

Partij Voor de Vrijheid (PVV)

De zogenoemde populistische stromingen zijn een relatief nieuw verschijnsel in de Europese democratieën. Populisten keren zich af tegen de gevestigde orde, de elite, en voeren een protectionistische politiek waarin de normen een waarden van het land centraal staan. Ze zijn tegen de Europese Unie. Ze kijken met argwaan naar de wat zij noemen omvolking van Europa en vinden dat de ‘linkse, elitaire partijen’ de eigen bevolking heeft verwaarloosd ten gunste van van oorsprong buitenlanders.

Het is Hans Janmaat die in de jaren 80 bekend wordt met de Centrum Democraten. Janmaat is vanaf de jaren 80 degene die openlijk kritiek uit op de multiculturele samenleving. Tot verwondering van veel Nederlanders krijgt Janmaat zetels in de Tweede Kamer. Er blijkt in Nederland een klimaat geschapen waarin het in die tijd onmogelijk is om kritiek op Nederlanders met een migrantenachtergrond te uiten zonder voor racist te worden uitgemaakt door democratische partijen. Het is (politiek) riskant om met de democratisch gekozen Janmaat te worden gezien. De CD en opvolgers als CP’86 kenmerken zich door enorme ruzies en gaan daaraan ten onder.

Pim Fortuyn

Pim Fortuyn wordt in 2002 bij Leefbaar Nederland ontslagen als hij vindt dat Nederland vol is en hij de islam een achterlijke cultuur noemt. In februari van dat jaar richt hij de Lijst Pim Fortuyn op. Vlak voor de verkiezingen op 6 mei schiet Volkert van der Graaff Fortuyn dood op het Mediapark in Hilversum.

9 dagen na de moord behaalt de LPF bij de verkiezingen 26 zetels en is meteen coalitiegenoot in Kabinet Balkenende I hetgeen na enkele maanden valt door ruzies. Bij de verkiezingen van 2003 behaalt de partij nog 8 zetels, maar door interne ruzies gaat de partij ten onder aan interne strubbelingen. In 2008 houdt de LPF op te bestaan.

Theo van Gogh

In november 2004 wordt cineast en islamcriticus Theo van Gogh in Amsterdam vermoord door Mohammed Bouyeri. Op het lichaam van Van Gogh is een tekst gevonden met doodsbedreigingen aan publiciste en schrijfster Ayaan Hirsi Ali. Hirsi Ali en Van Gogh maken samen de film Submission waarin kritiek wordt geuit over de behandeling van vrouwen in de islam. De moord gaat als een schokgolf door Nederland en daarbuiten. Er is dan inmiddels een cultuur ontstaan waarin de tijd rijp is voor een islam- en euro sceptische partij die blijvend is en niet door interne ruzies ten gronde gaat. Dat wordt de PVV.

Geert Wilders is lid van de fractie van de VVD als hij in 2004 uit onvrede uit de partij stapt. Hij richt de Groep Wilders op en uit opiniepeilingen blijkt dat die kan rekenen op heel wat steun in het land. Wilders heeft kritiek op de multiculturele samenleving en is tegenstander van de Europese Unie. In februari 2006 richt Wilders de Partij Voor de Vrijheid op.

De partij komt in 2006 met 9 zetels in de Kamer en bij de verkiezingen in 2010 behaalt de PVV de grootste uitslag in haar bestaan: 24 zetels in de Tweede Kamer. De PVV verleent gedoogsteun aan het kabinet Rutte I dat bestaat uit VVD en CDA. PVV’er Hero Brinkman verlaat in maart 2012 de PVV, waardoor de gedoogconstructie haar meerderheid in de Tweede Kamer verliest.

Eveneens in maart van dat jaar beginnen VVD, CDA en PVV onderhandelingen over miljardenbezuinigingen. Het overleg loopt stuk en de PVV trekt de gedoogsteun in. Het kabinet valt in april 2012. Bij de verkiezingen van 2012 loopt het aantal zetels van de PVV terug naar 15, het huidige aantal PVV’ers in de Tweede Kamer.

Vanwege de vele bedreigingen wordt Geert Wilders sinds 2004 beveiligd.

Geert Wilders is de lijsttrekker van de PVV voor de Tweede Kamerverkiezingen van 2017.

In deel 2 leest u over de oorsprong van de overige partijen van dit moment.

(Bron: websites politieke partijen, Rijksuniversiteit Groningen, Parlement & Politiek, Wikipedia)

Dossier Verkiezingen

In ons dossier Verkiezingen vindt u fragmenten uit Tijd voor MAX en Hallo Nederland en antwoord op vragen als: Wat zijn de belangrijkste thema’s deze verkiezingen? Hoe staan de verschillende partijen daar tegenover? En wie is de mens achter de politicus?