Oranje weer 2e, op het omstreden wereldkampioenschap voetbal 1978

Voor de 2e achtereenvolgende keer, in 2023 45 jaar geleden, verliest het Nederlands Elftal in 1978 de finale van het wereldkampioenschap voetbal. In een keiharde en onsportieve wedstrijd wint gastland Argentinië van Nederland en is wereldkampioen. Het is een omstreden WK, waarmee een dictatuur goede sier wil maken. Hierdoor wordt in Nederland geprotesteerd tegen deelname van Oranje aan het WK.

Nederland is voor de kwalificatiewedstrijden ingedeeld in groep 4. De andere landen zijn België, Noord-Ierland en IJsland. België heeft het WK van 1974 aan zich voorbij moeten laten gaan, vanwege een gelijkspel tegen Nederland in de beslissingswedstrijd. Bijna is het Nederlands Elftal niet naar West-Duitsland gegaan, als de scheidsrechter een geldig doelpunt van Jan Verheyen niet afkeurt wegens buitenspel. België heeft een uitzonderlijk goede lichting met een nog jonge doelman Jean-Marie Pfaff en middenvelder Ludo Coeck en teams die Europacup finales spelen. Zoals Anderlecht en Club Brugge.

Cruijff en Van Hanegem gaan niet mee in 1978

Nederland leunt tijdens de kwalificatiewedstrijden en het WK op de gouden generatie met Johan Cruijff, Willem van Hanegem, Johan Neeskens en Wim Jansen. Onder leiding van Cruijff moet Nederland zich plaatsen voor het WK in Argentinië, waar hijzelf niet op aanwezig zal zijn. Er is altijd aangenomen dat hij van zijn vrouw niet meer mocht deelnemen aan een internationaal toernooi, vanwege het zwembadincident en West-Duitsland. Cruijff zelf zal later zeggen dat hij en zijn familie het slachtoffer zijn geweest van een kidnapping in Barcelona in 1977 en hij is bang voor herhaling. Een actie van Vader Abraham met onder andere de single Trek Cruijff over de streep, mag niet baten. Ook Willem van Hanegem gaat niet mee: hij meldt zich na lang beraad af.

Nederland wint de 1e wedstrijd met 0-1 van IJsland, maar speelt in Rotterdam met 2-2 gelijk tegen het Noord-Ierland van de legendarische George Best. België gaat in de poel aan de leiding, maar in een onderlinge confrontatie in Antwerpen, die door Nederland met doelpunten van Rep en Cruijff met 0-2 wordt gewonnen, neemt Oranje de touwtjes in handen. Nederland wint vervolgens alle wedstrijden. Waardoor het zich plaatst voor het WK-voetbal in Argentinië.

Protesten tegen deelname Oranje

In 1966 krijgt Argentinië de organisatie voor het WK-voetbal 1978 toegekend. In de jaren daarop ontwikkelt het land zich slecht: het wordt gekenmerkt door polarisatie, geweld en een diepe kloof tussen arm en rijk. Vanwege die slechte toestand, melden Nederland en België zich als vervangende landen, mocht het WK in Argentinië geen doorgang vinden. Zo ver komt het echter niet. Het leger pleegt in 1976 een staatsgreep en dictator generaal Jorge Videla komt aan de macht. Het regime weet de FIFA gerust te stellen en zegt dat de organisatie in goede handen is. Het kan zich met de organisatie van het WK in een positief daglicht zetten, want voetbal is mateloos populair in het land. Het regime trekt zo’n 700 miljoen dollar uit voor de organisatie van het WK.

Maar mensen met andere meningen dan die van het regime worden gemarteld, vermoord of verdwijnen gewoon. De vraag rijst of het grootste internationale voetbaltoernooi moet dienen als decor om een dictatuur te promoten. In Nederland trekken Bram Vermeulen en Freek de Jonge, Neerlands Hoop, het land door om aandacht te vragen voor de mensenrechtensituatie in Argentinië. Ze vinden dat het WK daar geen doorgang mag vinden. De actie wordt ‘Bloed aan de Paal’ genoemd. Er wordt gedemonstreerd voor de Argentijnse ambassade en er worden 44.000 handtekeningen gezet tijdens een handtekeningenactie voor een boycot die aan de KNVB wordt aangeboden.

Neerlands Hoop

Freek de Jonge in het programma Andere Tijden: “Het doel was niet dat het WK niet zou doorgaan, maar dat die junta daar zou verdwijnen en dat de wereldgemeenschap zou zeggen: ‘luister dat kan helemaal niet, dat moet anders’.” Profvoetballer van onder andere Cambuur en PSV en 1-voudig international Oeki Hoekema spreekt zich openlijk uit tegen de Nederlandse deelname. Ook het blad Voetbal International is tegen. De protesten mogen niet baten en roepen zelfs irritaties op. De actie van De Jonge en Vermeulen leiden tot Kamervragen. Minister Van der Klaauw van Buitenlandse Zaken vindt deelname aan het WK een zaak van de KNVB. De KNVB vindt dat sport en politiek gescheiden moeten blijven en ziet geen reden om niet deel te nemen aan het WK.

Argentinië bereikt de finale

Het WK wordt gespeeld van 1 juni tot en met 25 juni 1978. Thuisland Argentinië krijgt op weg naar de finale veel steun van scheidsrechters en van de organisatie. Het heeft echter geen makkelijke landen getroffen in de 1e ronde. De 1e wedstrijd tegen de Hongaren is een harde wedstrijd. De Hongaren komen met 0-1 voor, maar doordat de keeper niet klemvast is, verliest het de wedstrijd met 2-1. Ook worden 2 Hongaren van het veld gestuurd.

De 2e wedstrijd van het thuisland is nog moeilijker, namelijk tegen Frankrijk. De Fransen zijn beter, maar krijgen een dubieuze strafschop tegen. Michel Platini scoort in de 2e helft de gelijkmaker. De Fransen krijgen grote kansen en krijgen van de scheidsrechter geen strafschop, terwijl het land die wel verdient. Argentinië weet nog wel te scoren. Anders zou Argentinië al in de 1e ronde zijn uitgeschakeld. De 3e wedstrijd tegen Italië gaat verloren met 1-0, waardoor Italië groepswinnaar is en mag blijven voetballen in Buenos Aires. Argentinië moet verhuizen naar Mendoza.

Argentinië wint de 1e wedstrijd in de volgende ronde tegen Polen met 2-0. De volgende wedstrijd is tegen aartsrivaal Brazilië. De wedstrijd lijkt soms meer op een schoppartij dan op een voetbalwedstrijd en eindigt in 0-0.

Meest omstreden wedstrijd

De wedstrijd Argentinië-Peru is één van de meest omstreden wedstrijden uit de geschiedenis van het WK voetbal. Argentinië moet Peru met minimaal 4 doelpunten verschil verslaan om ten koste van de grote rivaal Brazilië in de finale komen. Peru’s president Fransisco Bermudez zou een deal hebben gesloten met Jorge Videla, hetgeen in 2012 naar buiten komt. Harde bewijzen ontbreken echter. Voor de wedstrijd betreedt dictator Videla de kleedkamer van de Peruanen. Hij benadrukt de Zuid-Amerikaanse broederschap en laat weten dat het beter zou zijn als Argentinië de wedstrijd zou winnen.

De jonge spelers krijgen het ‘advies’ van de Argentijnse dictator in een kleedkamer in een stadion in Argentinië, waardoor het meer als een bevel kan worden gezien. Het lijkt wel of zeker een deel van de Peruanen zijn uiterste best doet om de wedstrijd te verliezen, want ze spelen schandalig slecht: 6-0. Argentinië staat in de finale. Voor die finale wordt de selectie van coach Menotti uitgenodigd door dictator Videla, die de spelers een hart onder de riem steekt.

Leopoldo Luque scoort de 6e treffer.

Oranje op weg naar de finale

Nederland begint het toernooi met matig veldspel. Oranje wint de openingswedstrijd van het zwakke Iran met 3-0, door doelpunten van Robbie Rensenbrink. Nederland is veel sterker dan de volgende tegenstander Peru, maar de wedstrijd eindigt in 0-0. Schotland is de 3e tegenstander. De Schotten zijn beter dan Oranje en winnen de wedstrijd met 3-2. Met 3-1 op het scorebord heeft Schotland nog 1 doelpunt nodig om Oranje naar huis te sturen. Maar Johnny Rep weet te scoren met een geweldig afstandsschot in de kruising, waardoor Nederland met hetzelfde aantal punten eindigt als de Schotten. Vanwege een beter doelsaldo mag Oranje toch naar de volgende ronde, omdat het als 2e in de poel eindigt.

Voor de volgende ronde brengt bondscoach Ernst Happel een aantal wijzigingen aan in het elftal. Doelman Jan Jongbloed moet plaatsmaken voor Piet Schrijvers. Ernie Brandts begint als bankzitter en is met zijn 22 jaar de jongste speler van Oranje. Arie Haan is een routinier, maar is hopeloos uit vorm. Hij is gemotiveerd, maar het ontbreekt hem aan focus zal hij later zeggen. Wim Suurbier, Wim Rijsbergen en Johan Neeskens raken geblesseerd. Brandts speelt daarom tegen Oostenrijk, net als Arie Haan die de wedstrijden ervoor nog op de tribune zit. Oranje wint met 5-1 en plotseling staat er een elftal. Brandts scoort de openingstreffer, waarna het de beurt is aan Rensenbrink (penalty), Rep scoort 2 maal en het 5e Nederlandse doelpunt komt op naam van Willy van der Kerkhof.

De volgende wedstrijd is een herhaling van de finale van het WK 74: Nederland-West-Duitsland. De wedstrijd eindigt in een spannende 2-2, met een afstandsschot van Haan, die het doel treft en een doelpunt van René van de Kerkhof.

Haan en Brandts zijn zeer belangrijk in de halve finale tegen Italië, als beiden de doelpunten voor Oranje voor hun rekening nemen in de wedstrijd die met 2-1 wordt gewonnen. Ook al scoort Brandts eerst in eigen doel. Schrijvers raakt geblesseerd en wordt vervangen door Jongbloed. Voor de 2e keer in de geschiedenis staat Oranje in de finale van het wereldkampioenschap voetbal.

De finale van 1978

“We kunnen hier gewoon niet winnen”, zegt Johnny Rep voor de wedstrijd. Dat voorgevoel heerst bij de spelers en de bondscoach. De aanstelling van Sergio Gonella als scheidsrechter voor de finale is bedenkelijk, omdat de Italiaan hele vriendschappelijke banden met de Argentijnen zou hebben.

Langs de weg naar het stadion staan duizenden Argentijnen die hun afkeer laten blijken van Oranje. De bus moet een aantal keren stoppen en de Argentijnen slaan tegen de ramen. De reis wordt door de spelers als zeer intimiderend ervaren. De finale wordt gespeeld in Estadio Monumental in Buenos Aires. Later blijkt dat op zo’n 700 meter afstand een gebouw staat van de marine, ESMA, waar 5.000 mensen zijn gemarteld en vermoord. Ook is het vlakbij de Rio de la Plata waarin mensen levend uit een vliegtuig worden gegooid. Een aantal van de paar mensen die die hel hebben overleefd, vertellen later dat ze de geluiden van de finale in het stadion hebben kunnen horen.

Vlak voor de wedstrijd gaat op het veld het pesten voort. Aanvoerder Daniel Passarella protesteert tegen het gips om de geblesseerde arm van René van de Kerkhof. Er wordt zachter verband om de arm gedaan, waardoor de wedstrijd later begint.

René van der Kerkhof mag niet met gips spelen

Het wordt een keiharde finale, met veel overtredingen van beide kanten. Neeskens krijgt een stomp in zijn gezicht en gaat neer. Een schot van Haan wordt vlak voor het doel geblokkeerd. In de 37e minuut breekt Argentinië door en Mario Kempes scoort de 1-0. Het blijft ook lang in de 2e helft 1-0 en Ernst Happel brengt Dick Nanninga in het veld. In de 82e minuut verlost hij Nederland van de achterstand als hij een kopbal verzilvert.

Dick Nanninga scoort de gelijkmaker

Nanninga gaat 2 maal neer in het strafschopgebied, maar volgens Gonella zijn de overtredingen buiten het strafschopgebied gemaakt.

Rensenbrink tegen de paal in de verlenging

Dan komt Nederland in de verlenging vlakbij het zo gewenste wereldkampioenschap. Ruud Krol weet met een vrije trap Robbie Rensenbrink te bereiken, die de bal vlak voor het doel aanneemt. Uit een onmogelijke hoek weet hij de bal op de paal te schieten. Heel Nederland veert op, terwijl de Argentijnen van angst verstijven. Rensenbrink heeft de rest van zijn leven moeten horen van iedere Nederlander die hem herkent dat hij de bal erin had moeten schoppen. Rensenbrink zelf heeft het als een wonder gezien dat hij de paal überhaupt heeft weten te raken.

In de verlenging scoort Kempes na een combinatie. Daarna is het de beurt aan Bertoni, om de Nederlandse hoop op het wereldkampioenschap teniet te doen, als hij voor de 3-1 tekent. Argentinië is wereldkampioen, Nederland heeft er een 2e WK-trauma bij. Veel Argentijnen vieren feest, terwijl hun landgenoten lijden onder het regime van Videla. De spelers van Oranje en anderen vragen zich af of Nederland de finale wel had kunnen winnen. Als Rensenbrink het doel zou hebben getroffen, dan zou de scheidsrechter, volgens velen, net zo lang hebben doorgespeeld totdat Argentinië zou hebben gescoord en het toernooi zou hebben gewonnen. De Argentijnen zien dat natuurlijk anders.

Er zal altijd met zeer gemengde gevoelens worden teruggekeken op het WK 78. Het grootste kampioenschap ter wereld van de grootste sport ter wereld is gebruikt om een dictatuur te promoten. En dat zal niet voor de laatste maal zijn. Sindsdien is in andere landen met een twijfelachtige houding ten aanzien van mensenrechten het WK voetbal gehouden, zoals in Rusland en Qatar.

(Bron: AD.nl, Andertijden.nl, NPOkennis.nl, Wikipedia. Foto’s: ANP)