Open het Dorp, de grote landelijke inzamelingsactie in 1962

Op 26 en 27 november 1962, in 2022 60 jaar geleden, presenteert Mies Bouwman de grote radio- televisie inzamelingsactie in Nederland, genaamd ‘Open het Dorp’. Die is bedoeld om geld in te zamelen voor de bouw van een dorp voor gehandicapten in Arnhem. Met de actie is ongeveer 22 miljoen gulden opgehaald.

Open het Dorp niet de 1e grote inzamelingsactie

‘Open het Dorp’ is niet de 1e grote inzamelingsactie die via radio en televisie plaatsvindt. In 1953 vindt een inzamelingsactie plaats via de radio, voor de slachtoffers van de Watersnoodramp, ‘Beurzen Open, Dijken Dicht’. En in 1959 wordt geld ingezameld voor Algerijnse vluchtelingen in Marokko, via radio en televisie. Deze inzamelingsactie wordt ‘Redt een Kind’ genoemd.

Dr. Arie Klapwijk is revalidatiearts en destijds geneesheer-directeur van de Johanna Stichting, het revalidatiecentrum voor jongeren in Arnhem. Hij wil dat daar in de buurt een speciaal dorp komt voor mensen met een beperking. Hij vindt dat mensen met een beperking hetzelfde recht hebben op een gelukkig en zelfstandig leven als iedereen. Daarbij hoort een eigen woning met aanpassingen, die wenselijk zijn, evenals werk, cultuur en recreatie.

Tevens moeten mensen met een beperking zelf meebepalen hoe het leven in die gemeenschap eruit moet zien. Begin jaren 60 van de 20e eeuw zijn dit zeer vernieuwende ideeën. Er zijn in die tijd voor mensen met een beperking nauwelijks voorzieningen om zelfstandig te wonen. En wie geen familie heeft, moet naar een verpleeghuis.

Toespraak

De AVRO wil rond het 40-jarig bestaan van de omroep iets doen voor het goede doel, waar Klapwijk lucht van krijgt. Na een gesprek met AVRO-directeur Siebe van der Zee gaat het snel. Op 26 en 27 november 1962 presenteert Mies Bouwman vanuit de RAI in Amsterdam 23 uur lang de marathonuitzending ‘Open het Dorp’. Talloze artiesten zetten de uitzending luister bij door belangeloos op te treden. Zo zijn cabaretier Wim Kan en zijn vrouw Corry Vonk van de partij, evenals het Concertgebouworkest. Ook cabaretier Toon Hermans laat zich zien.

Cabaretier Wim Kan helpt Mies Bouwman een handje tijdens de televisie-actie.

Aan het begin houdt Klapwijk een toespraak, waarin hij zich onder andere richt tot ouders. Hij vraagt ze om naar hun slapende kinderen te kijken en mee te leven met de ouders van een gehandicapt kind. Dat maakt grote indruk bij de kijkers en luisteraars. Hij verschijnt regelmatig in beeld om de stand van zaken door te geven. En om middernacht leest hij een telegram voor van koningin Juliana, waarna het Concertgebouworkest het Wilhelmus inzet. Hetgeen emotionele reacties oproept.

Mies Bouwman en Dr. Arie Klapwijk.

Gevoel van naastenliefde en solidariteit

De actie maakt bij de Nederlanders een gevoel van naastenliefde en solidariteit los. Er ontstaat een onophoudelijke stroom van volwassenen en kinderen in de RAI die geld komen brengen voor Het Dorp. Kinderen halen geld op in de buurt of komen hun spaarpot legen. Ook zijn er mensen die geld in een luciferdoosje stoppen of letterlijk met emmers vol geld aankomen. Mensen bellen naar de RAI en zeggen telefonisch toe een bedrag te doneren. Maar niet alleen geld wordt geschonken. Zo zijn er bedrijven die spullen doneren voor Het Dorp en het KNMI doneert een heuse barometer.

Maar waar moet je in die tijd met dat geld naartoe als om 19.30 uur de uitzending begint? Banken en winkels zijn dan al gesloten. Daarom blijven alle postkantoren, banken en kruideniers in ons land tot 20.30 uur open. Een flink deel van het geld wordt al in de 1e uren opgehaald.

“We zijn de 10 miljoen gepasseerd”

Tijdens de hele uitzending houdt Mies Bouwman het land op de hoogte van de bedragen die binnenkomen of zijn toegezegd en de spullen die zijn gedoneerd. Zo klinkt er groot gejuich uit de zaal in de RAI als Mies Bouwman trots en geëmotioneerd vertelt dat “we de 10 miljoen zijn gepasseerd”.

Bekende Nederlanders proberen de meer gefortuneerde Nederlander over te halen om een flinke donatie te doen. Wim Kan weet in het laatste uur bij 4 grote industriëlen 100.000 gulden los te praten. Heel Nederland doet mee en er is een enthousiasme te bespeuren die niet in de laatste plaats door Mies Bouwman wordt verspreid. Het moet een grote klus zijn geweest om 23 uur lang vol enthousiasme en zonder blijk van moeheid de grote inzamelingsactie te presenteren.

Open het Dorp “De fijnste dag en nacht van mijn leven”

Aan het eind van de actie verrast dr. Klapwijk Mies Bouwman met een mooi boeket rozen, waarna zij ontroerd een dankwoord spreekt. Ze noemt de inzamelingsactie “de fijnste dag en nacht van mijn leven” waarna ze het even te kwaad krijgt. Na afloop is Mies Bouwman uitgeput en ontroerd. Veel Nederlanders zien haar na die 23 uur als een heldin en zij wordt de onbetwiste koningin van de Nederlandse televisie. Het succes van de actie is voor een belangrijk deel te danken aan Mies Bouwman.

Er wordt tijdens de marathonuitzending zo’n 12 miljoen gulden opgehaald. Op 28 januari 1963 wordt de actie officieel afgesloten in het Concertgebouw in Amsterdam. Daar wordt ook de eindstand bekend gemaakt, die is opgelopen tot bijna 22 miljoen gulden.

De bouw is in volle gang

Veranderde opvatting

In oktober 1965 begint de bouw van Het Dorp, dat in 1970 officieel wordt geopend. Iedere bewoner krijgt een eigen woning en 30 van die woningen zijn verbonden door een overdekte binnenstraat. 10 personen vormen 1 woongroep, met een gemeenschappelijk trefpunt en 1 keuken. De dorpsgemeenschapsleiders helpen bij de persoonlijke verzorging, maaltijden en huishouding. In totaal zijn er 15 eenheden van elk 30 woningen voor 405 bewoners en 45 dorpsgemeenschapsleiders. Er zijn tevens voorzieningen als een werkplaats, een café-restaurant, een winkelcentrum, een sporthal en een benzinestation. Er is een ANWB-kantoor gevestigd, waar bewoners werken.

Het café-restaurant van Het Dorp in gebruik gesteld. Mies Bouwman en Dr. Klapwijk in gesprek met 2 bewoners.

Klapwijk is een tijd waarnemend directeur van Het Dorp. Hierna keert hij terug naar de Johanna Stichting. In de jaren 80 richt hij zich op de gehandicaptensport. Decennia na de opening van Het Dorp is men anders gaan denken over mensen met een beperking en hun plek in de samenleving. In plaats van een eigen plek is de opvatting tegenwoordig dat mensen met een beperking bij voorkeur tussen mensen zonder beperking moeten leven.

“Emancipatie mensen met een handicap”

In 2013 gaat Het Dorp op de schop en komen er ook mensen te wonen zonder beperking. Voor de mensen met een beperking worden de huizen voorzien van de nieuwste technologische snufjes.

Het Dorp is een grote stap geweest in de emancipatie van mensen met een beperking. Het denken over zelfstandigheid, wonen en zorg is de loop der jaren ontwikkeld. Zo blijft Het Dorp een voorloper met baanbrekende ideeën voor mensen met een beperking. Klapwijk in 2008 tegen Trouw: ”Tijdens die uitzending is de emancipatie begonnen van mensen met een handicap, die voor die tijd zielig werden gevonden. Zij hebben nu volstrekte gelijkwaardigheid, daar ben ik het meest tevreden over.”

(Bron: Trouw.nl, 50plusinnederland.nl, Siza.nl, KROmagazine.nl, Canonsociaalwerk.eu, Anderetijden.nl, Wikipedia. Foto’s: ANP)