Oh dennenboom…

Gezellig rond de kerstboom, met daaronder pakjes in alle kleuren. Bij kerst hoort voor de meeste mensen ook een kerstboom. Toch is dat in Nederland nog niet eens zo heel lang een traditie.

Midwinterviering

Lang voordat we in Nederland kerstbomen in onze huiskamers zetten, vierden Germaanse volkeren in december al feest om te vieren dat de langste nacht voorbij was, de midwinterviering. Een groene boom stond hierbij centraal en omdat dennen groen bleven tijdens de meest hevige winters werden die als zeer speciaal gezien. Ook heidenen in Rome vierden op 21 december feest, maar dan om Saturnus te eren. Halverwege de 19e eeuw introduceerden Duitse immigranten de kerstboom in Nederland. Kerken waren aanvankelijk huiverig voor het nieuwe gebruik en waren van mening dat de boom niets te maken had met het kerstfeest. Aangezien de Christenen de heidense rituelen niet konden laten verdwijnen namen zij het neerzetten van de kerstboom uiteindelijk op in hun eigen gebruiken.

Zondagsscholen

In de 19e eeuw konden alleen rijke gezinnen het zich veroorloven om een versierde spar in huis te zetten. Tijdens het Réveil (1815 – 1865) was het daarom juist de kerk die een belangrijk aandeel had in de populariteit en opkomst van de kerstboom. Er werden in deze tijd veel zondagsscholen opgericht en hier werden naast het verspreiden van het evangelie ook de minder bedeelden geholpen. Zo kon de kerstboom ook bij hen zijn intrede maken, die anders de middelen er niet voor zouden hebben. Veel Christenen zien de kerstboom sindsdien als een symbool voor ‘Het Licht’. Aanvankelijk werden er sparren versierd met appels als symbool voor het Hof van Eden. In de 20ste eeuw maakten de appels plaats voor kerstballen en sinds die tijd is een versierde boom niet meer weg te denken tijdens de kerst en uitgegroeid tot een geliefde traditie. Waarvoor elk jaar met veel plezier de versieringen weer tevoorschijn gehaald worden.

Nordmann

Tegenwoordig hebben we het stukken makkelijker. Raakten kerstbomen in vroeger tijden hun naalden al kwijt als we ernaar keken, met alle nieuwe rassen behoort dat probleem grotendeels tot het verleden. Veel kerstbomen, zoals bijvoorbeeld de Nordmann en de blauwspar, hebben niet alleen zachtere naalden, ze blijven ook nog eens aan de boom zitten. Dus hoeven we na afloop van de kerst niet langer met een laken in de weer om zo min mogelijk naalden op het tapijt te krijgen. Al had dat ook weer z’n charme. Ook hoeven we er al lang niet meer snel bij te zijn voor een mooi exemplaar. Ze zijn inmiddels óveral te koop. Van de supermarkt tot de bouwmarkt tot het tuincentrum.

Nepbomen

We kiezen daarnaast steeds meer voor nepbomen, die elk jaar weer een beetje mooier worden. Soms worden zelfs de lichtjes al in de bomen verwerkt, zodat we ook daar geen omkijken meer naar hebben. We moeten het alleen nog zonder de dennengeur doen, al lossen sommige mensen dat op in de vorm van een spuitbus met dennengeur.

Herplanten

Ook het herplanten van kerstbomen is steeds meer in opkomst. De kerstboom wordt dan één keer gekocht en na de kerst terug in de grond geplaatst bij daarin gespecialiseerde bedrijven. Waarna de boom weer een jaar verder kan groeien. De kerst erop wordt de eigen kerstboom (ietsje ouder en groter) weer uitgegraven en zo kan dat verschillende jaren volgehouden worden.

Thema’s

Ook qua versieringen is de kerstboom met zijn tijd meegegaan. Voorzagen we ‘m voorheen nog met echte kaarsen, tegenwoordig gaan we voor de veiligere elektrische verlichting. We versieren ‘m ook lang niet altijd meer in de traditionele kleuren: rood, wat staat voor het bloed van Christus, en groen, wat staat voor de groenblijvende boom die voor vernieuwing en hoop staat. Waren kerstballen ooit in slechts enkele kleuren te koop, tegenwoordig kunnen we het zo gek niet verzinnen of ze bestaan. Soms worden er speciale thema’s gekozen, zoals een Disney-boom, een eetbare boom of een romantische boom. Terwijl het in bijvoorbeeld landen als Amerika en Frankrijk halverwege november al volop kerst is, houden wij in Nederland rekening met Sinterklaas en zetten we de kerstboom meestal pas na 5 december neer. Veel mensen laten de boom vervolgens tot Driekoningen (6 januari) staan.

Beroemde kerstbomen

Wereldwijd zijn jaarlijks de mooiste bomen te bewonderen. Zo is het een hele gebeurtenis als op Rockefeller Centre in New York de lampjes voor de eerste keer ontbrand worden. Maar er zijn meer plekken waar u bijzondere kerstbomen kunt zien. Zo is in Rio de Janeiro elk jaar een enorme drijvende kerstboom te zien en staan er indrukwekkende bomen op Trafalgar Square in Londen, Pariser Platz in Berlijn en Rathausplatz in Wenen. Ook dichter bij huis kunnen we van mooie exemplaren genieten, zoals in Gouda en de Dam in Amsterdam.

Rockefeller Centre, New York

Kerstboom IJsselstein

Maar we hebben nog een ‘kerstboom’ die inmiddels beroemd is. Elke eerste zaterdag na Sinterklaas krijgt de Gerbrandytoren (of Lopik zendmast) in IJsselstein sinds 1992 een metamorfose tot enorme kerstboom. De 366,8 meter hoge mast wordt daarvoor voorzien van zo’n 120 lampen en is in de verre omtrek te zien. Bij helder weer tot wel 30 kilometer. Het is de ‘grootste kerstboom ter wereld’ en heeft daarmee een vermelding in het Guinness Book of Records. Een aantal jaren moesten we het door uiteenlopende redenen zonder deze bijzondere kerstboom doen, te weten 1995, 1999, 2001, 2002, 2006 en 2011.

De Gerbrandytoren in IJsselstein

Wanneer komt bij u de kerstboom in de huiskamer en wanneer doet u hem weer weg?

(Bron: allabouthistory.org, kunst-en-cultuur.infonu.nl/, Wikipedea, isgeschiedenis.nl, nos.nl)

Meer beelden van vroeger zien? Neem eens een kijkje in het online archief van het Nederlands Instituut voor Beeld en Geluid.

Lees ook over de tradities en geschiedenis van kerstmarkten.