Nederland, aardappelland

De Nederlandse bodem is uitermate geschikt voor het telen van aardappelen. De Nederlandse aardappel is in ons land en daarbuiten een geliefd onderdeel van onze maaltijd. Elk jaar in februari begint in Nederland de aardappelteelt.

Het is een eeuwenlange traditie en het zeeklimaat en de vruchtbaarheid van ons land maakt Nederland een aardappelland bij uitstek. Tevens heeft het hoge kennispeil en de specialisatie van de telers de Nederlandse aardappel wereldberoemd gemaakt. Aan het creëren van nieuwe rassen en milieuvriendelijke teeltmethoden besteedt de Nederlandse aardappelsector veel aandacht en geld.

Productie

Nederland produceert zo’n 8 miljoen ton aan aardappelen. Ongeveer 50 procent hiervan betreft consumptieaardappelen, 20 procent pootaardappelen en 30 procent zetmeelaardappelen. Nederland exporteert ruim 1 miljoen ton naar landen binnen en buiten Europa. Ongeveer 2.5 miljoen gaat naar de aardappelverwerkende industrie, die er aardappelproducten als chips en patat van fabriceert. De rest is voor binnenlandse consumptie. Van de consumptieaardappelen wordt ongeveer driekwart op kleigrond geteeld en een kwart op zand en veengronden.

Naamgeving

De aardappel is een knolgewas uit de nachtschadefamilie Solanum tuberosum. Het woord aardappel slaat zowel op de plant zelf als op de eetbare knol. De Nederlandse benaming voor het gewas aardappel, appel uit de aarde, is een beetje een vreemde. De aardappel is namelijk geen fruit maar een groente en heeft qua uiterlijk weinig overeenkomsten met de bekende vrucht.

De Duitse benaming is Kartoffel, afgeleid van het Spaanse Tarufo blanco, blanke knol. De Engelsen importeren de aardappel voor het eerst uit het Caraïbisch gebied, waar de aardappel batata wordt genoemd. Daaruit vormt zich de Engelse naam voor het gewas, potato.

Herfstvakantie

Tegenwoordig worden aardappelen machinaal gerooid. In het verleden moesten alle familieleden meehelpen de aardappels handmatig van het land halen. Ook kinderen droegen hun steentje bij en om leerachterstand te voorkomen, is de herfstvakantie in het leven geroepen.

Oorsprong

De aardappel vindt zijn oorsprong in Zuid-Amerika, in wat we tegenwoordig Zuid-Peru en Noordwest Bolivia noemen. Met de eerste teelt kan wel 10.000 jaar geleden zijn begonnen, maar vanwege de plaatselijke archeologische omstandigheden is een exacte identificatie moeilijk te geven. De oudste geverifieerde overblijfselen van aardappelknollen dateren van 2.500 jaar voor Christus en zijn gevonden in Centraal Peru.

In het Incarijk en voor de voorgangers van de Inca’s, is de aardappel de belangrijkste bron van energie. Met de Spaanse verovering van delen van Zuid-Amerika, krijgt de aardappel ook culinaire aandacht van de Europeanen.

Carolus Clusius

De Franstalige geleerde arts en botanicus uit de Zuidelijke Nederlanden, Carolus Clusius, introduceert de aardappel, evenals de tulp, in Europa in de 16e eeuw. De plant wordt in eerste instantie gekweekt voor de sier, vanwege de mooie witte en roze bloemen die de plant produceert. Het duurt echter nog tot in de 18e eeuw voordat in Friesland de aardappel het populaire gerecht wordt dat we nu kennen. Voor die tijd is de aardappel in eerste instantie varkensvoer en voedsel voor de allerarmsten. In de 18e eeuw worden aardappels in elk Europees land geteeld. De vitaminerijke gewassen gaan mee voor lange reizen op zee om zo scheurbuik te voorkomen.

In Europa aangekomen, zorgt de aardappelplant in eerste instantie voor verwarring. De Europeanen zijn onbekend met de plant en denken dat ze de plant zelf of de besjes van de plant kunnen eten. Die zijn echter giftig, waardoor de aardappelplant een negatief imago krijgt. De aardappel behoort tot de familie van de nachtschadeplanten, net als de tomaat, aubergine, paprika en rode peper. Als men begrijpt dat alleen de knol eetbaar is en vooral hoe men die moet bereiden, wordt de aardappel een vast onderdeel van onze dagelijkse maaltijd. Niet alleen de arme mensen verorberen de aardappel in grote hoeveelheden, ook de gefortuneerde Europeaan prikt graag en met smaak in de aardappel.

Aardappelconsumptie

Rond de jaren 60 van de vorige eeuw eten wij in Nederland ongeveer 130 kilo aardappelen per persoon. In de decennia daarna vinden onder andere macaroni, spaghetti en rijst de weg naar onze maaltijd en neemt de aardappelconsumptie per Nederlander af. Tegenwoordig nuttigen wij ongeveer 53 kilo aardappelen per jaar per persoon in ons land. Tel daar nog eens 28 kilo aan aardappelproducten bij op, zoals chips, patat en aardappelzoutjes en aardappelsnacks. In totaal consumeert de Nederlander dus 81 kilo aan aardappels en aardappelproducten. Dit is nog niet genoeg om alle aardappels in Nederland geproduceerd te verorberen, waardoor wij een aardappel exporterend land zijn.

Er zijn in Nederland ongeveer 250 verschillende aardappelrassen, waarvan er zo’n 90 eetbaar zijn. Daarnaast zijn er pootaardappelen, aardappelen om andere aardappelen te kweken. Aardappels zijn rijk aan zetmeel. Maar een teveel aan zetmeel maakt de aardappel niet lekker voor consumptie. Deze aardappelen eindigen in de aardappelmeelfabriek. Van zetmeel wordt onder meer plaksel, inkt, verf, snoep, lippenstift, katoen en papier vervaardigd.

Overigens worden onder invloed van licht de aardappelknollen groen. Er wordt dan een stof, solanine genaamd, aangemaakt. Het is verstandig deze groene plekken weg te snijden voor consumptie aangezien de stof onaangenaam bitter is en zelfs schadelijk kan zijn voor de gezondheid.

Teelt

De teelt van de aardappel duurt ongeveer 5 maanden. Er worden 4 hoofdperiodes voor de teelt onderscheiden:

• de vroege teelt, die van februari tot juni duurt,
• de half vroege teelt van maart tot juli
• de half late teelt van april tot september
• de late teelt, die duurt van mei tot oktober.

Bestrijding van aardappelziektes

Telers spuiten tegen de aardappelziekte phytophtora 7 tot 10 dagen gewasbescherming, afhankelijk van het weer. Om zo weinig als mogelijk gebruik te maken van chemische bestrijding, kiezen telers zoveel als mogelijk ziekteresistente aardappelrassen. Door plantenveredeling, het kruisen van een selectie van planten op het gebied van gunstige eigenschappen voor de mens, worden nieuwe rassen geteeld. Ook door genetische modificatie wordt getracht aardappelziektes uit te bannen.

Bij de biologische teelt van aardappelen wordt geen gebruik gemaakt van bestrijdingsmiddelen. Daardoor is de oogst minder voorspelbaar dan bij de telers die wel bestrijdingsmiddelen gebruiken.

Energiebron

In Nederland wordt de aardappel zeer populair. Het gewas kan namelijk letterlijk overal groeien, ook waar andere gewassen afhankelijk zijn van een bepaalde grondsamenstelling. Aardappels zijn de knollen die onderaan de aardappelplant groeien. Ze zijn rijk aan koolhydraten en hebben daarom een belangrijke voedingswaarde en zijn een efficiënte energiebron: je hoeft relatief weinig aardappel te nuttigen om veel energie binnen te krijgen. Een aardappel bevat veel voedingsvezels, vitamines (met name vitamine B en C) en mineralen. Aardappels zijn het hele jaar door in grote hoeveelheden in winkels voorradig.

Bereiden

Er zijn grofweg 2 verschillende soorten aardappels: de vastkoker en de kruimige variant. De eerste is uitermate geschikt voor koken en bakken. De kruimige aardappel is vooral geëigend om te pureren.

De meest gebruikte manier voor het culinair verwerken van de aardappel is het koken van de knollen. De aardappels worden driekwart onder water gezet en met de deksel erop aan de kook gebracht. Ze zijn na zo’n 20 tot 30 minuten gaar. Zogenaamde afkokers zullen tijdens het koken uit elkaar vallen. De aardappel is geschikt voor consumptie wanneer je er met een vork door kunt prikken.

Om de aardappel te bakken is het raadzaam ze eerst 10 tot 15 minuten te koken en ze daarna in schijfjes te bakken. Bak ze in 10 minuten goudbruin.

De gefrituurde aardappel of patates frites, patat, is een internationaal bekend en geliefd gerecht alsmede een snack. De aardappels worden in reepjes gesneden en in een frituurpan met olie 5 minuten gebakken. Daarna worden ze uit de pan gehaald en uitgelekt. Daarna gaan ze nog 3 tot 5 minuten terug in de olie totdat ze goudbruin zijn. In Nederland eten we bij ons patatje graag wat mayonaise. Ook andere sausen zijn in de loop der tijd zeer populair geworden zoals ketchup en satésaus.

Conflict

Sinds 2008 hebben de landen Peru en Bolivia een hooglopend conflict over in welk land de aardappel is ontstaan. Ongeacht de uitslag van dit conflict, de aardappel heeft in de loop der eeuwen menig mens van de hongerdood weten te behoeden vanwege de relatief makkelijke teelt en de hoge voedingswaarde van het gewas.

(Bron: productenvandeboer.nl, aviko.com, smulweb.nl, digibron.nl, aardappelpagina.nl, wikipedia, ANP.)