Kinderpostzegels: voor kinderen, door kinderen

Op de laatste woensdag van september verblijden schoolkinderen uit de groepen 7 en 8 Nederlanders met een bezoek om kinderpostzegels en andere producten te verkopen voor kinderen die het geld hard nodig hebben. De jaarlijks terugkerende actie zorgt voor aanzienlijke opwinding in de klas, want wie verkoopt de meeste zegels? Hoewel de postzegels vanaf 1924 in Nederland worden verkocht, gaan pas sinds 1948 kinderen met kinderpostzegels langs de deuren.

De strijd om zo veel mogelijk kinderpostzegels te verkopen heeft tot doel de levens van minder bedeelde kinderen te verbeteren. Kinderen leren op deze manier over andere kinderen die het niet zo goed hebben getroffen en ze leren iets over te hebben voor deze groep kinderen. Het geld komt voort uit de toeslag die op de zegel wordt geheven wat op de zegel staat vermeld.

Nederland is het enige land ter wereld waar kinderen de straat op gaan om kinderpostzegels en andere artikelen te verkopen. Andere landen kennen de zegel wel, maar de verkoop ervan is niet voorbehouden aan kinderen.

Motto: voor kinderen, door kinderen

Het is de schoolgaande jeugd uit de hoogste groepen van het basisonderwijs die de boer op gaan om zoveel mogelijk geld binnen te halen. Het motto van de kinderpostzegelactie luidt dan ook: voor kinderen, door kinderen. Vaak zijn familieleden en buren de eersten aan wie de vraag wordt gesteld: “Wilt u kinderpostzegels kopen? “. Daarna is de buurt aan de beurt en gaan kinderen langs de deuren met hun bestelformulier of met de bestel-app die sinds 2017 wordt gebruikt als digitaal bestelformulier.

De kopers vullen dat formulier in en bevestigen zo hun bestelling. Dat zijn al lang niet meer alleen postegels en briefkaarten, maar ook kinderpleisters. Vanaf 2018 is het assortiment uitgebreid met tulpenbollen, shopper tassen en thee. Tevens is het mogelijk een donatie te doen. De kopers krijgen een stickertje dat onder de bel wordt bevestigd. Het stickertje geeft aan dat de bewoners al zijn bezocht en dat ze zijn overgegaan tot aanschaf van zegels en wellicht andere producten.

Enkele weken later krijgen die kopers hun producten per post thuisgestuurd. Voor de veiligheid van de kinderen betalen de kopers sinds 1992 per acceptgiro, per eenmalige machtiging of per iDEAL. Kopers kunnen ook het hele jaar door online bestellen.

Toeslagzegel

De eerste toeslagzegels, postzegels met een toeslag voor het goede doel, worden in 1897 in Australië uitgebracht. Met 2 zegels wordt het 60-jarig jubileum van de Britse vorstin koningin Victoria gevierd en de toeslag op de zegels gaat naar de bouw voor een nieuw ziekenhuis in de Australische staat Nieuw-Zuid Wales.

Rusland geeft als eerste Europese land in 1905 een toeslagzegel uit gevolgd in 1906 door Nederland. Tuberculose is op dat moment volksziekte nummer 1 in ons land. Op voordracht van koningin-moeder Emma geeft de PTT zegels uit van 1, 3 en 5 cent met toeslag voor mensen die lijden aan tbc en voor onderzoek naar de ziekte. Koningin Wilhelmina geeft daarvoor speciale ontheffing, omdat tot op dat moment alleen postzegels met het portret van de heersende vorst of vorstin of afbeeldingen van het staatswapen of neutrale cijfers worden toegestaan. Deze eerste weldadigheidszegels zijn belangeloos ontworpen door de bekende kunstenaar Antoon Derkinderen.

Een ander voorbeeld van een weldadigheidszegel in Nederland is die van 1953. Binnen 10 dagen na de watersnoodramp geeft de PTT zegels met toeslag uit voor het rampenfonds waarvan er meer dan 15 miljoen worden verkocht.

Koninklijk Besluit

Het idee voor kinderpostzegels komt uit Zwitserland waar in 1912 zegels verschijnen met een extra toeslag. De opbrengst van de verkoop van die zegels gaat naar de minder bedeelde Zwitserse jeugd. In 1923 voert de Nederlandse overheid als 2e land ter wereld de kinderpostzegel in. Dat wordt in 1924 per Koninklijk Besluit bevestigd. In dat jaar zijn de eerste Nederlandse zegels verkrijgbaar. Er zijn veel kinderen die hulp nodig hebben en omdat de postzegel in die tijd door iedereen wordt gebruikt, is de zegel met toeslag een logische keuze om geld op te halen voor het goede doel.

Deze eerste kinderpostzegels zijn ontworpen door de Nederlandse kunstenaar Georg Reuter. Model voor het meisje op de zegel staat zijn dochter Maria die is afgebeeld tussen 2 beschermengelen. Onder de afbeelding van haar gezicht staat ‘voor het kind’ om aan te geven dat het om kinderpostzegels gaat.

Kinderen verkopen de postzegels dan nog niet. Het zijn de vrijwilligers van het Nederlands Comité Kinderpostzegels (opgericht in 1925) dat een aantal comités van vrijwilligers opricht die de zegels aan de man brengen. In die tijd zijn dat voornamelijk rijke mensen die vinden dat ze wat voor de minder bedeelde medemens moeten doen. De opbrengst bedraagt 51.000 gulden en de Nederlandse Bond tot Kinderbescherming verdeelt dit geld onder honderden instellingen voor voogdijkinderen.

Verkoop kinderpostzegels door kinderen

In 1948 lijkt het meester Verheul van de School met de Bijbel uit Waarder in Zuid-Holland een goed idee als kinderen langs de deuren gaan om de kinderpostzegels te verkopen. Niet alle kinderen, want de meester vindt dat alleen meisjes langs de deuren mogen colporteren. Het Nederlands Comité Kinderpostzegels neemt het idee over en het initiatief wordt in 4 plaatsen uitgeprobeerd. Het succes is groot: de meeropbrengst bedraagt maar liefst 35.000 gulden! Vanaf 1949 is de verkoop van de zegels uitsluitend voorbehouden aan kinderen. In 1956 doen meer dan de helft van de basisscholen in Nederland mee aan de kinderpostzegelactie. Vanaf 1969 steunt de kinderpostzegelactie ook buitenlandse projecten.

Kinderpostzegels Immaterieel Cultureel erfgoed

De kinderpostzegelactie is opgenomen in de Nationale Inventaris Immaterieel Cultureel Erfgoed net zoals Koningsdag en de Nijmeegse Vierdaagse. Volgens Philip van Lookeren Campagne, hoofd Marketing en Communicatie van Kinderpostzegels, maakt het keurmerk het makkelijker om te zoeken naar samenwerkingen en sponsoren. Van Lookeren Campagne: “In september 2017 krijgt de kinderpostzegelactie de toekenning Immaterieel Cultureel Erfgoed. Het is een officiële bevestiging van de sterke positie die kinderpostzegels officieus al had als betrouwbaar goed doel. Het keurmerk benadrukt onze positie, wat het zoeken naar samenwerkingen en sponsoren op zijn beurt makkelijker maakt.”

Ontwerpen kinderpostzegels

De eerste kinderpostzegels zijn zoals gezegd ontworpen door Georg Reuter die zijn dochter Maria op de zegel vereeuwigt. In de jaren daarna hebben de ontwerpen weinig met kinderen te maken: het zijn zegels met als onderwerpen de wapens van onze provincies en belangrijke Nederlandse geleerden. Dat verandert in 1929 als de kunstenaar Harm Kamerlingh Onnes een zegel met een kind op de rug van een dolfijn ontwerpt. Vanaf dat moment sieren kinderen de kinderpostzegels in getekende en geschilderde vorm, vaak in verband gebracht met een prangend thema. In 1931 wordt voor het eerst gebruik gemaakt van een verkleinde foto op de zegel.

Prins Claus fotografeert in 1972 zijn 3 zonen die op de 4 zegels van dat jaar prijken. In 2012 is het de beurt aan zijn zoon prins Willem-Alexander die zijn 3 dochters fotografeert. De zegels met Amalia, Alexia en Ariane behoren tot de best verkochte zegels uit de geschiedenis van de kinderpostzegel.

Fiep Westendorp was de illustratrice van de Jip en Janneke boeken van Annie M.G. Schmidt. Haar illustraties staan op de kinderpostzegels van 2016. Deze zegels zijn uitgeroepen tot de beste jeugdpostzegels van de Europese Unie. In 2017 belanden de zegels met als afbeeldingen Jan, Jans en de Kinderen op de 2e plaats.

Fiep Westendorp

Overigens ontwerpt illustrator Wim Bijmoer de zegels van 1967 met als titel “Tekeningen bij versjes van Annie M.G. Schmidt”. Bijmoer geeft in de jaren 50 van de vorige eeuw met zijn illustraties de versjes van Annie M.G. Schmidt een gezicht.

Thema 2018: De Fabeltjeskrant

Dit jaar is het thema De Fabeltjeskrant. Maar kennen kinderen van tegenwoordig De Fabeltjeskrant nog wel? Van Lookeren Campagne: “We zoeken te allen tijde naar typisch Nederlandse afbeeldingen voor de postzegels, die zowel jeugd als volwassenen aanspreken en die passend zijn bij onze uitstraling van een kinderfonds. Dit jaar is dat de Fabeltjeskrant, die in 2018 alweer 50 kaarsjes uitblaast.

De Fabeltjeskrant zelf is waarschijnlijk vooral bekend bij een wat oudere generatie en in mindere mate bij de basisschoolkinderen van tegenwoordig. Wel verwachten we dat daar binnenkort verandering in komt door de geanimeerde Fabeltjeskrant bioscoopfilm die 19 december 2018 in de bioscoop te zien is en de geanimeerde serie die in 2019 op tv verschijnt.

Qua ontwerp van de postzegels zijn er door de jaren heen allerlei ontwikkelingen geweest. Zo waren er in de eerste tientallen jaren nog weinig strips en televisie programma’s. Inmiddels zijn deze er wel waardoor je dit steeds vaker als inspiratie voor de kinderpostzegels terugziet.”

Enthousiasme

Ondanks het feit dat kinderen van vandaag zich bezig houden met andere dingen dan vroeger, is volgens Van Lookeren Campagne het enthousiasme van de kinderen voor de kinderpostzegelactie er niet minder om geworden. Van Lookeren Campagne: “Kinderen vinden het ontzettend leuk om mee te doen. Niet alleen om iets voor een ander kind te kunnen betekenen, maar ook om het verkoopelement. Dankzij het spel Raad de Minister en de Kinderpostzegelbestel-app wordt hun bijdrage bovendien nog beeldender en concreter. Kinderen geven de kinderpostzegelactie zelf maar liefst een score van 8+!

Inmiddels zet een derde generatie basisschoolleerlingen zich alweer in om lotgenootjes in binnen- en buitenland die buiten de boot vallen te helpen. We zijn ervan overtuigd dat het idee dat kinderen andere kinderen helpen een tijdloze waarde heeft.”

Start kinderpostzegelactie 2018

De symbolische start voor de kinderpostzegelactie 2018 vindt op 25 september plaats in Amsterdam. Kind-ambassadeur Suzy, die zelf steun heeft gekregen van de kinderpostzegelactie, belt samen met een basisschoolklas uit de Pijp bij actrice en presentatrice Nicolette van Dam aan om de eerste bestelling te plaatsen.

De kinderen gaan van 26 september tot en met 3 oktober langs de deuren om mensen over te halen zegels en andere producten te bestellen voor hun minder bedeelde medekinderen. In 2017 bestellen 1,4 miljoen mensen kinderpostzegels. Met deze opbrengst heeft de Stichting Kinderpostzegels meer dan 400.000 kinderen kunnen helpen. Hoeveel hulpbehoevende kinderen dit jaar kunnen worden ondersteund, ligt aan de gulheid van de kopers en wellicht ook een beetje aan de gewiekste verkooptechnieken van de jonge verkopers.

(Bron: Stichting Kinderpostzegels, Pressure, filavaria.nl, amfiver.nl, rtvbodegraven.nl, nu.nl, Wikipedia, ANP.)

Meer beelden van vroeger zien? Neem eens een kijkje in het online archief van het Nederlands Instituut voor Beeld en Geluid.