Joeri Gagarin, de eerste mens in de ruimte
Publicatiedatum: 12 april 2021
Joeri Gagarin wordt op 12 april 1961 de 1e mens in de ruimte. Het is het begin van de bemande ruimtevaart. De Rus is 108 minuten in de ruimte en is daardoor bij leven al een legende. Met zijn brede lach en zijn open karakter raken velen van hem, ook in het Westen, onder de indruk en is hij daarmee een goede ambassadeur voor de Sovjet-Unie.
Na de Tweede Wereldoorlog breekt de Koude Oorlog uit tussen het communistische oosten en het kapitalistische westen. In de jaren 50 leidt de Koude Oorlog tot een ruimtewedloop, een race om de hegemonie in de ruimte, die een belangrijk onderdeel wordt in de culturele en technologische wedloop tussen de Verenigde Staten en de Sovjet-Unie. Vooral de ruimtetechnologie is van belang, vanwege de mogelijke militaire toepassing: satellieten kunnen worden gebruikt om andere landen te bespioneren en raketten die mensen in de ruimte brengen, kunnen worden uitgerust met een nucleaire lading om vijandige gebieden te vernietigen. Succes in de ruimte is een graadmeter voor de technologische en economische macht van een land en dus een graadmeter voor de ideologische superioriteit van het kapitalisme of het communisme.
In de jaren 50 is het de Sovjet-Unie die een voorsprong heeft in de ruimtewedloop. Op 4 oktober 1957 gaat er een schok door het Westen als de Sovjet-Unie de 1e satelliet lanceert, de Spoetnik 1, waarmee de ruimtewedloop feitelijk van start gaat. De kunstmaan zendt piepjes uit, die over de hele wereld zijn te ontvangen. In de Verenigde Staten breekt paniek uit: ze achten zich tot op dat moment technologisch superieur aan de Sovjet-Unie en de Amerikanen vrezen een nucleaire aanval van de Sovjet-Unie. De schok zorgt ervoor dat de Amerikaanse regering drastische maatregelen neemt om de superioriteit te herstellen. Zo wordt in 1958 NASA opgericht. Het zijn de Amerikanen die in 1969 de 1e mensen op de maan zetten.
Op 3 november 1957 lanceert de Sovjet-Unie Spoetnik 2 in een baan om de aarde, met aan boord het hondje Laika. Het beest overleeft de ruimtereis niet, maar de reis verschaft wel informatie over de omstandigheden van een levend wezen in de ruimte. Op 19 augustus 1960 gaan de hondjes Belka en Strelka de ruimte in. Zij overleven de ruimtereis wel. In de jaren 50 en 60 lanceert de Sovjet-Unie op zijn minst 57 honden. Ook andere dieren worden de ruimte ingeschoten. De meeste dieren overleven de ruimtereis. Deze testen zijn bedoeld ter voorbereiding op de eerste ruimtereis van een mens. Die mens is de 27-jarige Rus Joeri Gagarin.
“Poykhali!”- “Daar gaan we!”
Joeri Aleksejevitsj Gagarin wordt op 9 maart 1934 in het dorpje Kloesjino nabij de Russische stad Gzhatsk geboren. Hij is een 1.57 meter grote zoon van een boerenfamilie. Hij is al sinds zijn jeugd gefascineerd door de luchtvaart. Hij volgt een pilotenopleiding bij de Orenburg Pilot Training School.
Daarna wordt hij testpiloot bij de luchtmacht van de Sovjet-Unie. Samen met 19 andere piloten wordt Gagarin uitgekozen voor het ruimtevaartprogramma na een zware selectieprocedure. Gagarin wordt uiteindelijk gekozen vanwege zijn bovengemiddelde intelligentie, zijn gemakkelijke karakter en zijn oprechtheid. In 1e instantie zou de piloot German Titov als 1e mens de ruimte in worden geschoten, maar omdat zijn naam erg Duits klinkt, gaat de eer naar Gagarin. Tevens is de afkomst van Gagarin belangrijk, aangezien hij uit een arbeidersfamilie komt en Titov uit de middenklasse. German Titov zal de 2e mens in de ruimte worden.
De voorbereiding van de 1e bemande ruimtevlucht is zo geheim, dat Gagarin aan zijn moeder alleen vertelt dat hij “ver weg” moet. Daardoor verneemt zij pas over de uitzonderlijke prestatie van haar zoon als de ruimtereis in de pers wordt vermeld. Op 12 april 1961 op de raketlanceerbasis van de Sovjet-Unie Bajkonoer in Kazakhstan, geeft de briljante raketgeleerde Sergej Koroljov, ‘vader van de Russische ruimtevaart’, het sein dat alles goed is. Het toegangsluik wordt afgesloten. Gagarin antwoordt: “Poykhali!” hetgeen “Daar gaan we!” in het Russisch betekent. Dan volgt de lancering van de Vostok 1, om 9.07 uur Moskoutijd, die vlekkeloos verloopt. Zo’n 2 minuten na de start worden de 4 boosterraketten afgestoten en 3 minuten later is de brandstof van de onderste rakettrap op, waarna die worden afgestoten. De 2e rakettrap brengt Gagarin uiteindelijk in de ruimte. Gagarin wordt in zijn stoel gedrukt en ziet vanuit een raampje dat de atmosfeer steeds donkerder wordt. Dan wordt de 2e rakettrap afgestoten en is Gagarin de 1e mens die onze prachtige aarde vanuit de ruimte kan aanschouwen.
Hij vertelt de luchtleiding dat alles goed gaat, dat de capsule perfect functioneert en hoe hij de gewichtloosheid ervaart. Hij vliegt met eens snelheid van 27.400 kilometer op 327 kilometer boven het aardoppervlak. Hij eet en drinkt in gewichtloze toestand. Wetenschappers weten dan nog niet hoe het menselijke lichaam reageert op een ruimtereis, waardoor de controle over de capsule vrijwel niet in handen is van Gagarin. Als er iets met hem gebeurt, dan kan hij de missie zo niet in gevaar brengen. Toch heeft hij een code bij zich om het systeem te ontgrendelen mocht dat nodig zijn. Tevens heeft hij voor 10 dagen proviand aan boord: als om één of andere reden de techniek faalt, kan hij in zijn capsule overleven en wachten tot de zwaartekracht hem weer terug op aarde brengt. 78 minuten na de lancering is hij boven de kust van Angola. Gedurende 42 seconden wordt een lichte raketmotor tot ontbranding gebracht om de snelheid van de capsule af te remmen, waarna de terugkeer naar aarde begint. Gagarin bevindt zich dan nog op zo’n 8.000 kilometer van de landingsplaats in de Sovjet-Unie. De bolvormige terugkeercapsule wordt losgemaakt van de rest van de Voltrok 1. Gagarin voelt dan weer het effect van de zwaartekracht op zijn lichaam: het lichaam van Gagarin voelt door de zwaartekracht 8 maal zo zwaar aan dan normaal.
Terug op aarde
Op ongeveer 2.5 kilometer van het aardoppervlak wordt het toegangsluik van de terugkeercapsule opengemaakt, waarna Gagarin met een schietstoel uit de capsule wordt gelanceerd. Hij landt met een parachute zo’n 26 kilometer ten zuidwesten van de Russische stad Engels, ongeveer 280 kilometer van de oorspronkelijke landingsplaats op Bajkonoer. Joeri Gagarin is 108 minuten in de ruimte geweest. Tijdens zijn landing zien een boer, zijn dochter en enkele verbaasde koeien hem uit de lucht vallen. Gagarin vertelt later: “Toen ze mij zagen lopen in mijn ruimtepak met de parachute achter mij aan slepend, begonnen ze angstig achteruit te lopen. Ik zei dat ze niet bang moesten zijn. Ik ben een inwoner van de Sovjet-Unie, net als jullie, die is neergedaald uit de ruimte en ik moet een telefoon vinden om Moskou te bellen!”
Het nieuws van de 1e bemande ruimtereis gaat de hele wereld over. Gagarin wordt als een held omschreven. 2 dagen na de ruimtereis volgt de officiële huldiging in Moskou. Samen met partijleider Nikita Chroestjov rijdt Gagarin aan het hoofd van de stoet tijdens de huldiging naar het Rode Plein. Aan Gagarin wordt de Leninorde toegekend en wordt hij uitgeroepen tot ‘Held van de Sovjet-Unie’. In dorpen en steden in de Sovjet-Unie breken spontaan volksfeesten uit, zoals die sinds het einde van de Tweede Wereldoorlog niet meer zijn gehouden. Hij bezoekt landen in het oosten en het westen om over zijn ruimtereis te vertellen en de Sovjet-Unie te promoten. De sympathieke en goedlachse Gagarin weet met zijn warme en open karakter de harten van velen te stelen. Van arbeider tot president, iedereen die hem ontmoet, is onder de indruk van hem. Hij is zo van onschatbare waarde in propagandistisch opzicht voor de Sovjet-Unie.
In 1963 wordt Gagarin bevorderd tot kolonel bij de luchtmacht van de Sovjet-Unie. Hij werkt in Zvjozdny gorodok, ‘Sterrenstad’, een in die tijd geheim woon- en werkcentrum ten noordoosten van Moskou, waar kosmonauten worden getraind in het later naar Gagarin vernoemde Kosmonautentrainingscentrum Joeri Gagarin. Gagarin heeft er alles aan gedaan om nog een keer de ruimte in te mogen. In 1967 is hij de reserve voor Vladimir Komarov die de 1e ruimtevlucht met de Sojoez-capsule maakt. Tijdens de terugkeer naar de aarde komt de kosmonaut om het leven. Gagarin wordt zo kostbaar voor de Sovjet-Unie geacht, dat hij niet meer wordt ingezet voor reizen naar de ruimte.
Gagarin wordt weer gevechtspiloot bij de luchtmacht. Deze carrière switch duurt echter niet lang, want op 27 maart 1968 komt hij samen met zijn instructeur om het leven tijdens een trainingsvlucht in een MIG-15 gevechtsvliegtuig. De Sovjet-Unie doet geheimzinnig over de dood van Gagarin, hetgeen een voedingsbodem is voor complottheorieën. Zo zou de kosmonaut zijn ontvoerd door buitenaardse wezens. In 2013 komt kosmonaut Alexei Leonov naar buiten met het waarschijnlijke verhaal over de dood van Gagarin. Leonov is op de basis aanwezig als Gagarin om het leven komt en hij heeft het rapport over zijn dood gelezen. Daarin staat volgens Leonov dat een straaljager te dicht bij de MIG-15 van Gagarin is gevlogen, waardoor turbulentie is ontstaan. Hierdoor raakt de MIG-15 in een zogenaamde tolvlucht, waarna hij met zijn instructeur is neergestort. De as van Gagarin is samen met die van zijn instructeur bijgezet in de muur van het Kremlin.
De bijzetting van de urn met de as van Joeri Gagarin, onderweg naar het Rode Plein, waar de as in de muur van het Kremlin is bijgezet.
Joeri Gagarin: voor altijd de 1e mens in de ruimte
De Sovjet-Unie eert zijn te vroeg overleden held groots. Over de hele wereld zijn standbeelden opgericht ter nagedachtenis aan de 1e bemande ruimtevlucht van Joeri Gagarin. Nabij het Yuri Gagarinplein in Moskou staat een 40-meter hoog standbeeld, gemaakt van titanium van de 1e ruimtevaarder van slechts 1.57 groot.
Ook in zijn geboortedorp wordt voor hem een standbeeld opgericht. De stad Gzhatsk nabij zijn geboortedorp heet sinds 1968 Gagarin. Aan de achterzijde van de maan wordt een krater naar Joeri Gagarin vernoemd. Neil Armstrong en Edwin ‘Buzz’ Aldrin herdenken Joeri Gagarin in 1969 op de maan en laten een herdenkingspenning achter. Als de 1e Space Shuttle in 1981 wordt gelanceerd, gebeurt dat, toevallig of niet, op 12 april, precies 20 jaar na de historische ruimtereis van Gagarin in zijn Vostok-1.
Sinds 2001 wordt elk jaar op 12 april Yuri’s Night georganiseerd. Over de hele wereld worden feesten en evenementen gehouden ter nagedachtenis van de ruimtereis van Joeri Gagarin. Doel is tevens om het grote publiek warm te maken voor de ruimtevaart en de jeugd te inspireren.
Joeri Gagarin heeft niet lang kunnen genieten van zijn heldenstatus. Met zijn relatief korte bestaan heeft hij een eeuwige indruk achtergelaten en blijft hij in de herinnering voortleven als de 1e mens in de ruimte.
(Bron: Spaceage.be, NOS.nl, ESA.int, Space.com, Wikipedia)
