Hoe zit het? Hoe is de Prinsjesdag-traditie ontstaan?
Publicatiedatum: 16 september 2024
Ogenschijnlijk simpele vragen zijn vaak het moeilijkst om te beantwoorden. In de rubriek Hoe zit het? proberen wij elke week het antwoord te vinden op zulke vraagstukken. Deze keer: hoe is de Prinsjesdag-traditie ontstaan?
Waarom de naam Prinsjesdag?
Op dinsdag 17 september 2024 staat Den Haag weer in het teken van hoedjes, het koffertje, de troonrede en de Glazen Koets. Het is namelijk Prinsjesdag, de dag waarop de koninklijke familie haar gebruikelijke rondrit door de Hofstad maakt. De traditie die we nu kennen als Prinsjesdag bestaat sinds 1814, vlak na de Franse bezettingstijd, met Willem I als net aangetreden koning. Willem I heeft in dat jaar voor het eerst de troonrede voorgelezen aan de leden van de Tweede Kamer.
Maar de naam Prinsjesdag bestaat dan al veel langer. Ver voor de 19e eeuw gebruiken Oranje-gezinde Nederlanders deze naam al voor verjaardagen in de Oranje-familie. Daarbij kan het gaan om stadhouder Willem V (de vader van de eerder genoemde Willem I), maar ook om de jongste telgen van de familie, de prinsjes. Het uitbundig vieren van deze verjaardagen is een statement van de prinsgezinde Nederlanders, in een tijd waarin er al veel weerstand is tegen de familie Van Oranje-Nassau. En tot de dag van vandaag is Prinsjesdag een feest van de monarchie.
Waarom het koffertje?
Maar daarnaast markeert Prinsjesdag de start van het nieuwe politieke jaar. Koning Willem-Alexander leest de troonrede voor, met daarin de plannen van het kabinet. De minister van Financiën biedt bovendien de Rijksbegroting en miljoenennota aan, in het welbekende koffertje. Deze traditie komt uit Engeland, waar de jaarlijkse begroting in de rode budget box zit. Na de Tweede Wereldoorlog heeft Pieter Lieftinck, toenmalig minister van Financiën, dit gebruik in Nederland geïntroduceerd, maar dan met een koffertje.
Waarom op de derde dinsdag van september?
Prinsjesdag is een dag vol tradities. Het voorlezen van de troonrede gebeurt dus al ruim 200 jaar. De naam bestaat al veel langer en ook de koffer gaat al heel wat decennia mee. De derde dinsdag van september is sinds de 19e eeuw het vaste moment voor Prinsjesdag. Dit heeft dan weer een praktische reden. Oorspronkelijk vindt het evenement plaats op maandagen in november en oktober. Maar die data zitten te kort op 1 januari, de dag waarop de begrotingsplannen klaar moeten zijn.
In 1848 is daarom gekozen voor de derde maandag van september. En in 1887 is de viering van Prinsjesdag 1 dag opgeschoven naar de dinsdag. Daar zijn de Kamerleden van christelijke partijen blij mee, met name degenen die ver uit de buurt van Den Haag wonen. Zij hoeven niet meer op zondag aan hun reis te beginnen, om op tijd aanwezig te zijn in de Hofstad. Een iets minder oude traditie is de hoedjesparade. Toenmalig VVD-Kamerlid Erica Terpstra is in 1977 begonnen met het opfleuren van Prinsjesdag, sindsdien is het dragen van een hoed goede gewoonte onder vrouwelijke politici geworden.
Hoe ziet Prinsjesdag 2024 eruit en waar kunt u het volgen?
Vorig jaar is prinses Alexia voor het eerst van de partij geweest tijdens de traditionele balkonscène. Wat is er nieuw en bijzonder aan deze editie van Prinsjesdag, die opnieuw plaatsvindt in de Koninklijke Schouwburg? Ten eerste is er een wisseling van de wacht in de Tweede Kamer geweest. Mark Rutte heeft medio 2023 al zijn vertrek uit de politiek aangekondigd, maar is nog wel demissionair minister-president tijdens Prinsjesdag van dat jaar. Inmiddels heeft hij daadwerkelijk afscheid genomen, Dick Schoof is nu de premier. Daarnaast maakt Eelco Heinen (VVD) zijn debuut als minister van Financiën. Hij mag dus voor het eerst het bekende koffertje dragen.
Verder zijn er geen verrassingen in het programma van 2024. De Koninklijke stoet meldt zich na 13.00 uur in de schouwburg. Na de troonrede gaat men met de Glazen Koets naar Paleis Noordeinde, voor de traditionele balkonscène. Eerder in het jaar duiken er nog plannen op om Prinsjesdag nieuw leven in te blazen, met foodtrucks, theater en muziekoptredens. Maar deze voorstellen zijn nog niet in het officiële programma opgenomen. De NOS begint dinsdag om 12.25 uur met de live-uitzending rondom Prinsjesdag op NPO 1. De radio-uitzending op NPO Radio 1 gaat om 12.00 uur al van start.
(Bron: Archief, Tijd voor MAX, NPO Radio 1, Rijksoverheid, Koninklijk Huis, Parlement.com, NPO Kennis, IsGeschiedenis.nl, NOS. Foto: Iris van den Broek/ANP)
