Hoe Hitler met zijn aanval op Polen de Tweede Wereldoorlog begint

Op 1 september 1939, in 2024 85 jaar geleden, valt nazi-Duitsland Polen binnen. Om 04.45 uur opent het Duitse slagschip Schleswig-Holstein het vuur op het Poolse garnizoen van het fort Westerplatte in Danzig, het huidige Gdansk. Het is het eerste militaire gevecht van de Tweede Wereldoorlog. Tegelijkertijd beginnen 62 Duitse divisies, ondersteund door 1.300 vliegtuigen, aan de invasie van Polen. Met de inval, Fall Weiss of de Poolse Veldtocht genaamd, begint de Tweede Wereldoorlog, een wereldwijd conflict dat bijna 6 jaar zal duren.

Het besluit van Adolf Hitler om Polen binnen te vallen, is niet zonder risico. De Wehrmacht is nog niet op volle sterkte. Ook de Duitse economie draait niet op oorlogssterkte. Hitlers generaals dringen aan op voorzichtigheid en vragen om meer tijd om de verdediging van de ‘Westwall’ te voltooien. Dit, om een eventueel Brits en Frans tegenoffensief in het westen tegen te gaan, terwijl het grootste deel van de Wehrmacht in het oosten bezig is.

Hitler legt de bezwaren terzijde en eist hun totale loyaliteit. Hij is er om 2 redenen zeker van dat de invasie van Polen zal resulteren in een korte oorlog. Ten eerste is hij ervan overtuigd dat de inzet van tanks de Poolse strijdkrachten snel verslaan in een blitzkrieg-offensief, een zogenaamde bliksemoorlog. Ten 2e beoordeelt hij de Britse en Franse premiers, Neville Chamberlain en Edouard Daladier, als zwakke, besluiteloze leiders, die zullen kiezen voor een vredesregeling in plaats van oorlog.

Wijzigingen Verdrag van Versailles

Dit idee komt voort uit Hitlers succes bij het verkrijgen van belangrijke wijzigingen van het Verdrag van Versailles van 1919, dat strenge beperkingen oplegt aan Duitsland na diens nederlaag in de Eerste Wereldoorlog, tussen 1935 en 1938. Groot-Brittannië en Frankrijk hebben de Duitse herbewapening in 1935 geaccepteerd, de herbezetting van het Rijnland in 1936 en de Anschluss met Oostenrijk in maart 1938, allemaal in strijd met het Verdrag. In München in september 1938 hebben Groot-Brittannië en Frankrijk ook schoorvoetend ingestemd met de gedwongen overdracht van het ‘etnisch Duitse’ Sudetenland van Tsjecho-Slowakije naar Duitsland. Hitler heeft de westerse mogendheden dus met succes geïntimideerd door de dreiging met militaire actie.

Hij wordt ook geholpen door de publieke opinie in het westen. Het Verdrag van Versailles wordt over het algemeen als gebrekkig ervaren. Tevens zijn velen ervan overtuigd dat niet het fascisme, maar het communisme de grootste bedreiging vormt voor westerse democratieën. Zij zien een herbewapend Duitsland als een bolwerk tegen de Sovjet-Unie. Dientengevolge verschijnen naast negatieve, ook positieve berichten in de pers in de periode 1933-1938, zoals over de Olympische Spelen in Berlijn in 1936.

Dat positieve klimaat eindigt in maart 1939. Hitler, aangemoedigd door zijn eerdere successen, beveelt de Duitse bezetting van heel Tsjecho-Slowakije, verkrijgt de teruggave van de provincie Memel van Litouwen en dringt er bij Polen op aan de aanleg van nieuwe wegen en spoorwegen op zijn grondgebied toe te staan, om de verbinding tussen Oost-Pruisen en Duitsland te verbeteren. Oost-Pruisen is in 1919 gescheiden van de rest van Duitsland, wanneer de geallieerden de grenzen van Duitsland en Rusland hertekenen om de onafhankelijke staat Polen te herstellen. De Polen hebben hun onafhankelijkheid als natiestaat verloren in 1795, wanneer het tsaristische Rusland en Pruisen Pools grondgebied verdelen en annexeren.

Molotov-Ribbentroppact

De annexatie van Tsjecho-Slowakije is in strijd met de schriftelijke garantie die Hitler in 1938 aan Chamberlain in München heeft afgegeven, waarin staat dat hij geen verdere territoriale eisen in Europa zal stellen. Daarom geeft Chamberlain op 31 maart 1939 een formele garantie af voor de grenzen van Polen en zegt dat hij verwacht dat Hitler zijn eisen zal matigen. Hitler laat zich niet afschrikken en op 3 april geeft hij de Wehrmacht opdracht voorbereidingen te treffen voor de invasie van Polen op 1 september. Hij is ervan overtuigd dat Chamberlain geen oorlog zal voeren om Polen te verdedigen en dat Frankrijk niet de wil heeft om alleen op te treden.

Hitlers enige echte zorg is dat een plotselinge Duitse invasie van Polen Stalin alarmeert en een oorlog met de Sovjet-Unie kan ontketenen. Stalin vreest een Duitse invasie en is al vele jaren op zoek naar een anti-nazialliantie met de westerse mogendheden. Maar in juli 1939 zijn Groot-Brittannië en Frankrijk het nog steeds niet eens geworden over de voorwaarden. Polen heeft ook een alliantie met de Sovjet-Unie afgewezen en weigert toestemming aan het Rode Leger om op Pools grondgebied de Wehrmacht in een toekomstige oorlog aan te vallen.

Wederzijdse antipathie opzij gezet

Hitler ziet zijn kans schoon en machtigt zijn minister van Buitenlandse Zaken, Joachim von Ribbentrop, om geheime onderhandelingen met de Sovjet-Unie aan te gaan. Het resultaat is de ondertekening van het nazi-Sovjetpact op 23 augustus 1939, het zogenaamde Molotov-Ribbentroppact. De Sovjet-Unie en Duitsland spreken af elkaar niet aan te vallen. In de geheime protocollen van het pact zijn afspraken gemaakt over de grenzen van de invloedsferen van de 2 landen in Oost-Europa. Ze verdelen Polen in tweeën. De Baltische Staten, Finland en delen van Roemenië komen onder invloed van de Sovjet-Unie. Zowel Hitler als Stalin zetten hun wederzijdse antipathie opzij voor nationaal gewin en het herstel van hun grenzen van vóór 1919.

Van links naar rechts: F.Gaus, Joachim Ribbentrop, Joseph Stalin, en Vyacheslav Molotov.

Operatie Himmler en Gleiwitzincident

Hitler vervroegt de datum van de invasie naar 26 augustus, om te profiteren van de verrassing die het pact in het westen heeft teweeggebracht. Slechts enkele uren voor de aanval, annuleert Hitler echter de invasie, als zijn bondgenoot Mussolini verklaart dat Italië niet klaar is om oorlog te voeren en Groot-Brittannië een formeel militair bondgenootschap met Polen is aangegaan. Eenmaal verzekerd van Mussolini’s politieke steun, stelt Hitler de invasie uit naar 1 september 1939. Die is niet afhankelijk van Italiaanse militaire steun en Hitler doet het Engels-Poolse verdrag af als een leeg gebaar.

Voorafgaand aan de oorlog, in de avond en nacht van 31 augustus 1939, voeren de Duitsers Operatie Himmler uit en vindt het Gleiwitzincident plaats. Het is een serie van operaties gevoerd onder valse vlag, uitgevoerd door de Duitsers zelf bij de Poolse grens, om de indruk te geven dat de Polen met de agressie zijn begonnen. Duitsland gebruikt de incidenten om een aanval op Polen te rechtvaardigen.

Duitse soldaten bij de Poolse grens

De bekendste geënsceneerde aanval van de Duitsers is het Gleiwitzincident. Duitse soldaten, gekleed in Poolse uniformen, voeren een aanval uit op het radiostation in Gleiwitz dat in die tijd bij Duitsland hoort. Ze zenden anti-Duitse berichten uit in het Pools. Om de aanval overtuigender te laten lijken, executeren ze Franciszek Honiok uit Opper-Silezië, die Poolse sympathieën heeft. Hij wordt de dag ervoor gearresteerd en gekleed als een Poolse saboteur. Hij wordt achtergelaten om de indruk te geven dat hij is gedood tijdens de aanval. Zijn lichaam wordt getoond in de pers als bewijs voor de ‘Poolse’ aanval.

De aanval op Polen

De oorlog begint op 1 september om 4.45 uur. Om 6 uur ’s ochtends wordt Warschau getroffen door de eerste van een reeks bombardementen, terwijl 2 grote Duitse legergroepen Polen binnenvallen vanuit Pruisen in het noorden en Slowakije in het zuiden. De suprematie in de lucht wordt op de eerste dag bereikt nadat het grootste deel van de Poolse luchtmacht op de grond is vernietigd. Steden en dorpen worden opzettelijk gebombardeerd om een vluchtende massa van door terreur getroffen burgers te creëren, die de wegen blokkeren en zo de stroom van versterkingen naar het front belemmeren.

Om 8 uur ’s ochtends vraagt Polen om onmiddellijke militaire hulp van Frankrijk en Groot-Brittannië. Maar pas op 3 september ’s middags verklaart Groot-Brittannië de oorlog aan Duitsland, gevolgd door de verklaring van Frankrijk om 17.00 uur. De vertraging weerspiegelt de Britse hoop dat Hitler reageert op de eisen en een einde maakt aan de invasie.

Strategieën van de Eerste Wereldoorlog

Westerse militaire commandanten denken in de strategieën van de Eerste Wereldoorlog en zijn totaal niet voorbereid op de snelle invasie van Polen. Ze verwachten dat de Duitsers de Poolse linie een tijd lang zullen bombarderen met zware artillerie voordat ze een volledige invasie lanceren. Terwijl de tanks oprukken, beperken de Franse troepen zich als gevolg daarvan tot het verkennen en in kaart brengen van de Duitse Westwall, een Duitse verdedigingslinie, in afwachting van de inzet van de Britten en de volledige mobilisatie. Er is geen offensieve strategie, omdat Frankrijk verwacht een verdedigingsoorlog te moeten voeren en zwaar heeft geïnvesteerd in de statische verdediging van de Maginotlinie, een Franse verdedigingslinie. De RAF laat ook geen bommen, maar pamfletten vallen, waarin wordt aangedrongen op een vredesregeling.

Op 6 september vinden de 2 Wehrmacht-legergroepen elkaar bij Lodz in het centrum van Polen. Ze splitsen het land in tweeën, waardoor het grootste deel van het Poolse leger tegen de Duitse grens wordt opgesloten. 2 dagen later hebben de tanks de Poolse troepen bijeengedreven in 5 geïsoleerde gebieden rond Pommeren, Pozan, Lodz, Krakau en Karpaten. 12 van de Poolse divisies zijn cavalerie, bewapend met lans en sabel, en ze zijn geen partij voor de tanks. Elk geïsoleerd gebied wordt meedogenloos gebombardeerd en als het voedsel en de munitie op zijn, hebben de Polen geen andere keuze dan zich over te geven.

Warschau geeft zich over

Op 8 september bevinden de voorste tanks zich aan de rand van Warschau. 2 dagen later krijgen alle Poolse troepen het bevel zich terug te trekken en zich te hergroeperen in Oost-Polen voor een laatste offensief. Alle hoop is gevestigd op een grote Franse en Britse aanval in het westen om de druk te verlichten. Ondanks de verzekering van maarschalk Maurice Gamelin dat het Franse leger volledig betrokken is bij de strijd, worden alle militaire acties aan het westfront beëindigd op 13 september, als de Franse troepen het bevel krijgen zich terug te trekken achter de Maginotlinie. Warschau wordt op 15 september omsingeld en lijdt onder zware bombardementen zonder hoop op verlichting.

Het Rode Leger steekt op 17 september de Poolse grens in het oosten over, als onderdeel van de geheime overeenkomst van het Molotov-Ribbentroppact. Het maakt een einde aan elk vooruitzicht op het voortbestaan van Polen. De Polen die dat kunnen, vluchten over de grens naar Roemenië, en velen bereiken vervolgens het westen en zetten de oorlog voort als de Vrije Poolse Strijdkrachten. Onder hen zijn piloten die bij de RAF later deelnemen aan de Battle of Britain.

Warschau houdt dapper stand tot 27 september, maar geeft zich na 18 dagen van onafgebroken bombardementen uiteindelijk om 14.00 uur die middag over. Duitsland behaalt een snelle overwinning. Polen is het eerste slagveld van de Tweede Wereldoorlog geworden. Het is het begin van een wereldwijd conflict dat bijna 6 jaar zal duren.

In het dossier Oorlogsverhalen vindt u meer artikelen over oorlog, helden, vergeten verhalen en verhalen die ons doen beseffen dat vrede en veiligheid niet vanzelfsprekend zijn. 

(Bron: History.com, BBC.co.uk, Britannica.com, Spiegel.de, Wikipedia. Foto’s: ANP)