Het WK van 1974: Oranje is de beste, maar verliest de finale

Op 7 juli 1974, in 2024 50 jaar geleden, verliest het Nederlands Elftal de finale om het wereldkampioenschap voetbal tegen West-Duitsland. Het Nederlands Elftal weet met het totaalvoetbal op het WK van 1974 furore te maken en ons land als voetballand op de kaart te zetten. Het aanvallende totaalvoetbal van Oranje in 74, waarin spelers voortdurend van positie wisselen, wordt tot de dag van vandaag door voetballiefhebbers van over de hele wereld geroemd.

Nederland beschikt eind jaren 60 en begin jaren 70 een bijzondere lichting van getalenteerde voetballers. Feyenoord wint als 1e Nederlandse club de Europa Cup I en tevens de wereldbeker in 1970. Daarna wint Ajax 3 maal de Europa Cup op rij, wint eveneens in 1972 de wereldbeker voor clubteams en de UEFA Super Cup. Feyenoord wint in 1974 ook de UEFA Cup.

Oranje heeft een aantal uitblinkers in het team, zoals Willem van Hanegem, Robbie Rensenbrink, Wim Jansen, Piet Keizer en Johan Neeskens. De aanvoerder van het team is Johan Cruijff, die op dat moment wordt gezien als de beste speler ter wereld. Hij wint in 1971, 1973 en in 1974 de Ballon d’Or, de Gouden Bal: de prijs voor de beste speler van het afgelopen seizoen. In 1999 wordt hij uitgeroepen tot de beste Europese speler van de 20e eeuw. Rinus Michels, de Generaal, is de coach van Oranje, die om Cruijff het team heeft geformeerd. Hij wordt gezien als één van de grondleggers van het totaalvoetbal en wordt in 1999 uitgeroepen tot de beste coach van de 20e eeuw. In 1988 is hij de coach van het Nederlands Elftal dat in West-Duitsland Europees Kampioen wordt.

Rinus Michels houdt de kampioensbeker in de lucht nadat Oranje de Sovjetunie heeft verslagen met 2-0.

Plaatsing voor het WK en winst 1e wedstrijd

Maar ondanks de kwaliteiten van het team, weet Oranje zich bijna niet te plaatsen voor het WK. In de beslissingswedstrijd tegen de Belgen wordt ten onrechte een doelpunt van Jan Verheyen afgekeurd. Het eindigt in 0-0, waardoor Nederland vanwege een beter doelsaldo zich plaats voor het WK in West-Duitsland. Het Nederlands Elftal heeft op internationale toernooien tot dan toe nooit een belangrijke rol gespeeld. De laatste keer dat Nederland zich voor een WK heeft geplaatst, is in 1938!

De voorbereiding op het WK van 74 verloopt alles behalve vlekkeloos. Er zijn problemen met de KNVB over de eis van spelers om meer geld. De KNVB heeft zich daartegen verzet, maar het conflict wordt opgelost. Deze ruzie is breed uitgemeten in de krant, waardoor veel Nederlanders het idee hebben dat, ook al hebben we ons voor het WK geplaatst, het toch weer niets zal worden. Er is aanvankelijk weinig belangstelling voor het Nederlands Elftal, ook vanuit het bedrijfsleven. Mede doordat de prestaties van Oranje in de kwalificaties tegenvallen.

De 1e wedstrijd speelt Nederland tegen tweevoudig wereldkampioen Uruguay in Hannover op 15 juni 1974. Het kan worden gezien als het begin van het Oranjegevoel. Ondanks de slechte voorbereiding, zijn er flink wat Nederlandse toeschouwers aanwezig in het stadion. Nederland is al blij met een gelijkspel, maar na het 1e doelpunt van Johnny Rep, een kopbal, weet Nederland dat er meer in zit. Na die 1-0 gaat voor Nederland de zon schijnen. In de 2e helft geeft Willem van Hanegem een prachtige pass op Robbie Rensenbrink, die de bal vanaf de achterlijn speelt naar de vrijstaande Johnny Rep, die deze dag voor de 2e keer scoort. De wedstrijd eindigt in 2-0. Nederland speelt als een goed geoliede machine.

Oranje haalt de volgende ronde

Door de goede prestatie van Oranje komt er een ommekeer in de houding van veel Nederlanders, die plotseling geloof hebben in het team. Als ze zo doorgaan, staan ze in juli in de finale, is de gedachte. Meer Nederlanders kopen kaarten voor de volgende wedstrijd. In het oranje uitgedoste landgenoten gaan op weg naar West-Duitsland en zingen dat we de wereldcup gaan winnen. De spelers ontvangen brieven en ook liefdesbrieven in het hotel. Vrouwen vallen op de vaak aantrekkelijke spelers met hun lange haren. Ruud Krol krijgt zelfs liefdesbrieven van Duitse vrouwen! Journalisten mogen ongehinderd de trainingen volgen en de spelers in het hotel interviewen, hetgeen bij andere teams niet het geval is. Er heerst een ontspannen sfeer.

De 2e wedstrijd, 4 dagen later, speelt Nederland gelijk tegen Zweden. Cruijff speelt briljant en maakt zijn beroemde Cruijff Turn tegen de Zweedse verdediger Jan Olsson, door de bal achter zijn standbeen te halen, dan 180 graden te keren en de tegenstander verbaasd achter te laten. Op 23 juni speelt Oranje Bulgarije met 4-1 van de mat. In de stadions is steeds meer oranje te zien. Nederland plaatst zich voor de volgende ronde, waarin het het moet opnemen tegen de DDR, Argentinië en wereldkampioen Brazilië.

Oranje naar de finale

Op 26 juni speelt het Nederlands Elftal tegen Argentinië. Oranje speelt geweldig en Cruijff scoort 2 prachtige doelpunten in de met maar liefst 4-0 gewonnen wedstrijd. De Argentijnen worden bij vlagen helemaal zoek gespeeld, begrijpen niets van het spel van Oranje en krijgen daarom geen vat op het schitterende voetbal van Nederland. Het lijkt wel alsof Oranje met meer spelers speelt dan de tegenstander. Het elftal van Michels ontvangt internationale lof over het aanvallende en gedurfde spel. Het team lijkt te spelen als een niet te kloppen machine en krijgt de bijnaam The Orange Clockwork, Het Oranje Uurwerk.

Nederland wint op 30 juni met 2-0 van de sterk verdedigende DDR. In de 8e minuut van de 1e helft scoort Johan Neeskens de 1-0 en in de 2e helft maakt Robbie Rensenbrink het af door de 2-0 in te schieten. De wedstrijd op 3 juli tegen wereldkampioen Brazilië mondt uit in een ordinaire schoppartij. De Zuid-Amerikanen willen hun wereldtitel niet zomaar weggeven en zijn bereid ver te gaan. Maar ook Nederland weet wat tikken uitdelen is, want “Voetbal is oorlog”, volgens Rinus Michels. Hij bedoelt hiermee dat een harde meedogenloze speelstijl nodig is om te winnen.

Jan Jongbloed juicht als Nederland de 2-0 heeft gescoord tegen Brazilië.

Brazilië krijgt in de 1e helft nog kansen, maar in de 2e helft zet Nederland orde op zaken. Cruijff speelt Neeskens aan in het strafschopgebied, die glijdend in de stromende regen de bal over de keeper tikt: 1-0. Het 2e Oranjedoelpunt is een schoolvoorbeeld van totaalvoetbal. Verdediger Krol rent met de bal aan de linkerkant van het veld naar de achterlijn en geeft de bal voor als een linksbuiten. De aanstormende Johan Cruijff glijdt de bal schitterend binnen, waardoor we met 2-0 winnen en in de finale staan.

Het zwembadincident

Na de wedstrijd tegen de DDR zoeken de spelers wat afleiding. De Volendamse groep The Cats treedt op in het hotel. Guido Frick is een West-Duitse journalist, die een kamer in het hotel heeft weten te bemachtigen, zonder te vertellen dat hij een journalist is. Hij heeft grote bewondering voor Cruyff, met wie hij een paar keer spreekt. ’s Nachts gaat een aantal spelers, onder wie Cruijff, naakt met een aantal vrouwen zwemmen in het zwembad van het hotel. Frick is daar ook bij. Hij schrijft daarna een opgeklopt verhaal over dit incident. Het verschijnt vlak voor de wedstrijd tegen Brazilië in de Stuttgarter Nachrichten en later in Bild Zeitung. Cruijff is een wereldster en het verhaal over hem en de naakte dames gaat de hele wereld over en verschijnt dus ook in de Nederlandse pers.

Cruijff heeft grote problemen om dat uit te leggen aan zijn vrouw, die naar verluidt met een scheiding dreigt. Hij belt regelmatig met haar, zo ook in de nacht voor de finale. Als Cruijff Frick tegenkomt in het hotel, vliegt hij de journalist aan met de woorden: “Wat heb jij nou geschreven?” Keizer en Van Hanegem houden hun aanvoerder tegen. Het incident heeft invloed op het spel van Cruijff, die in de finale niet zijn gebruikelijke niveau haalt. Frick wordt later kunstschilder. Als Cruijff in 1997 50 jaar wordt, wil Frick hem een schilderij geven van een vistrawler voor Texel als een vredesaanbod. Cruijff weigert hem te ontmoeten, maar volgens Frick heeft hij het schilderij nooit teruggeven. Ook al is het artikel over het zwembadincident zijn belangrijkste geweest, Frick geeft later aan dat hij er niet trots op is.

West-Duitsland naar de finale

West-Duitsland heeft in aanloop naar het WK ook zijn problemen met geld. De spelers willen een hogere premie en uiteindelijk gaat de West-Duitse voetbalbond hiermee akkoord. Het team van coach Helmut Schön is 3e geworden op het WK van 1970 en is de Europees Kampioen van 1972. Bayern München is in 1974 winnaar van de Europa Cup I als opvolger van Ajax. De beste speler van West-Duitsland, Franz Beckenbauer, krijgt in 1972 de Gouden Bal uitgereikt. Ondanks de kwaliteiten van het team, beginnen de West-Duitsers nerveus aan het WK. Ook omdat ze door de loting terecht zijn gekomen in de poel met buurland Oost-Duitsland, oftewel de DDR.

De 1e wedstrijd van West-Duitsland wordt gewonnen met 1-0 van Chili, door een doelpunt van Paul Breitner. Het thuispubliek verwacht tijdens de 2e wedstrijd meer spektakel en ondanks de met 3-0 gewonnen wedstrijd tegen Australië wordt die Mannschaft uitgefloten. De 3e wedstrijd in de poel is tegen de DDR. Beide teams zijn al geplaatst voor de volgende ronde. Ongeveer 1.500 DDR-burgers, die door de Stasi zijn geselecteerd, mogen mee naar het kapitalistische West-Duitsland en zien tot hun stomme verbazing tegen het wedstrijdverloop in, Jürgen Sparwasser het doel treffen.

Hierdoor verliest onverwacht de titelfavoriet West-Duitsland van de klassenvijand en buurland de DDR met 0-1. Na de wedstrijd belegt aanvoerder Franz Beckenbauer een bijeenkomst met sigaren en drank, om de ploeg dichter bij elkaar te brengen, hetgeen geschiedt. Een aantal spelers wordt gewisseld en de sfeer wordt beter. Maar het verlies tegen de DDR heeft één groot voordeel: ze ontlopen de poel des doods in de volgende ronde met wereldkampioen Brazilië, Argentinië en het gevreesde Nederland.

In de volgende poel speelt West-Duitsland allereerst tegen Joegoslavië, dat met 2-0 wordt verslagen. De wedstrijd tegen Zweden gaat lange tijd gelijk op, maar wordt uiteindelijk gewonnen met 4-2. De laatste poelwedstrijd is tegen Polen. In de stromende regen mist Uli Hoeness een strafschop, maar West-Duitsland wint toch door een doelpunt van Gerd Müller, waardoor het gastland in de finale staat tegen Nederland.

De oorlog in de finale

In die finale speelt de oorlog een grote rol. Veel Nederlanders hebben in die tijd een afkeer van Duitsers, zo ook de spelers van het Nederlands Elftal. Willem van Hanegem heeft tijdens de oorlog als gevolg van een bombardement zijn vader, zuster en broer verloren. De finale is tevens een duel tussen Johan Cruijff en Franz Beckenbauer. In de kleedkamer voor de wedstrijd horen de West-Duitsers de Nederlanders zingen en lachen en hebben het gevoel belachelijk te worden gemaakt. Oranje zou zich hebben gedragen alsof ze al wereldkampioen zijn.

Volgens Wim Suurbier is de sfeer in de kleedkamer niet anders dan bij andere wedstrijden. Het maakt de nerveuse West-Duitsers echter woedend. Schön draagt zijn spelers op om in de tunnel naar het veld terug te kijken als de Nederlanders hen aanstaren. Bernd Hölzenbein zegt hierover in het boek van David Winner, Brilliant Orange: The Neurotic Genius of Dutch Soccer: “In de tunnel waren we van plan ze in de ogen te kijken, om te laten zien dat we zo net groot waren als zij. Zij hadden het gevoel dat ze onoverwinnelijk waren, je kon het in hun ogen zien. Hun houding was: ‘Met hoeveel goals willen jullie verliezen, jongens?’ Ik heb geprobeerd ze in de ogen te kijken, maar ik kon het niet. Ze gaven ons het gevoel klein te zijn.”

Arrogant Oranje

Op 7 juli 1974 wordt de finale gespeeld in het Olympiastadion in München. In Nederland zit vrijwel iedereen voor de televisie en er zijn een paar duizend Oranjefans in het stadion. De wedstrijd begint en de West-Duitsers zijn duidelijk onder de indruk. Nederland speelt de bal rond, waarna Johan Cruijff de bal komt halen. Hij begint aan een rush, passeert enkele West-Duitsers en wordt op de rand van het 16-metergebied neergelegd door Uli Hoeness. Strafschop in de 1e minuut, terwijl geen West-Duitser de bal nog heeft geraakt! Johan Neeskens schiet verwoestend hard recht door het midden en het krijt stuift op de van 11-meterstip: 1-0 voor Nederland.

Middenvelder Uli Hoeness haalt Johan Cruyff neer.

“Dat was hun pech”, zou Beckenbauer later zeggen. “Toen hebben ze de wedstrijd verloren.” Nederland speelt de bal rond, hetgeen arrogant overkomt bij de West-Duitsers. Speler Günter Netzer, liefhebber van het Nederlandse voetbal, die is gepasseerd voor de finale, zegt hierover: “Toen deed Nederland iets wat je niet met Duitsers moet doen: ze belachelijk maken. Zeker niet in eigen land. Ze gingen trager lopen, het werd arrogant.” Johnny Rep over de Nederlandse arrogantie tijdens de finale: “We wilden de Duitsers voor gek zetten. We dachten er niet over na, maar deden het wel, door de bal almaar rond te spelen. We vergaten een 2e goal te scoren. Als je een film van de wedstrijd ziet, kun je zien dat de Duitsers steeds kwader werden.” Ook Ruud Krol geeft toe dat Nederland arrogant speelt: “We hadden het te druk om te laten zien dat we de beste waren.”

Het beste team niet wereldkampioen

Oranje dringt niet aan en speelt de bal rond. Na ongeveer 20 minuten herpakt West-Duitsland zich. Die Mannschaft valt aan en krijgt een penalty na een schwalbe van Bernd Hölzenbein. Paul Breitner schiet raak en het staat 1-1. Nog voor de rust scoort Gerd Müller de 2-1 en gaat Oranje de kleedkamer in met een achterstand. In de 2e helft valt Nederland aan, maar scoort niet meer. Het beste team verliest de finale en wordt dus niet wereldkampioen. Een trauma is geboren.

De spelers en begeleiders van het Nederlands elftal op het bordes van Paleis Soestdijk met koningin Juliana.

Het Nederlands Elftal van 1974 is het meest legendarische elftal dat Nederland heeft gehad. Het team van Michels, Cruijff en Van Hanegem heeft met het schitterende totaalvoetbal de harten van veel voetballiefhebbers over de hele wereld veroverd. Dat totaalvoetbal wordt inmiddels door meerdere landen gespeeld, zoals door Duitsland en Spanje, die er een eigen variant van hebben gemaakt. Oranje verliest ook in 1978 en in 2010 de finale van het wereldkampioenschap voetbal. Het Nederlands Elftal wordt daarom het sterkste team genoemd, dat tot op heden nooit wereldkampioen is geworden.

(Bron: Anderetijden.nl, Dutchmitimedia.nl, Sueddeutsche.de, Terra X History ZDF, Suedkurier.de, NOZ.de, Wikipedia. Foto’s: ANP)