Evert van Benthem wint de Elfstedentocht van 1985
Publicatiedatum: 20 februari 2025
Ongeveer 22 jaar na de laatste Elfstedentocht in 1963, kan eindelijk de 13e Elfstedentocht worden gehouden op 21 februari 1985, in 2025 40 jaar geleden. Het ziet er lange tijd niet naar uit en veel langeafstand schaatsers bevinden zich in Polen voor de alternatieve Elfstedentocht. Maar als de voorzitter van de Vereniging de Friesche Elfsteden de woorden uitspreekt: “It sil heve”(het gaat gebeuren) breekt de Elfstedenkoorts uit en haasten die rijders zich terug naar Nederland. Evert van Benthem uit Sint Jansklooster zal die Elfstedentocht op zijn naam zetten.
“Geen ervaring”
Doordat het in 1985 meer dan 20 jaar geleden is dat de Tocht der Tochten is verreden, heeft het bestuur van de Vereniging de Friesche Elfsteden geen ervaring met de organisatie ervan. Henk Kroes, in die tijd ijsmeester en later de voorzitter van de Vereniging de Friesche Elfsteden, zegt tegen de NOS dat de nacht voor de Elfstedentocht het zweet hem uitbreekt. Kroes: “De Elfmerentocht kort ervoor gaf de doorslag om de Elfstedentocht aan te kondigen. In het bestuur hadden we geen enkele ervaring. Onze voorgangers uit 1963 hadden bijna niets achtergelaten. Het grootste probleem in 1985 was het gebrek aan goede verbindingen, zeker in de avonduren toen het precair werd. Langer dan twee meter kabel van de vaste lijn had niemand. Het was een tocht van totale improvisatie.”
In januari 85 wordt aangekondigd dat de Elfstedentocht gehouden kan worden. Toch blijkt het niet mogelijk te zijn om de tocht door te laten gaan. Het is dus tot ieders verrassing dat in februari het wel mogelijk is om de Elfstedentocht te organiseren. Er ontstaat een groot volksfeest en heel Nederland is in rep en roer. Op de dag zelf loopt de temperatuur snel op, waardoor water op het ijs komt en het voor de schaatsers een grote uitdaging wordt om de finish te halen. Kroes: “Het was een tocht op het randje. Maar ik heb niet gevoel gehad dat het levensgevaarlijk werd. Er was ook geen paniek. De rayonhoofden hadden de zaken goed voor elkaar. De kluunplaatsen werden gedurende dag wel steeds langer. Het voordeel dat we veel later in het seizoen zaten met de tocht, was dat het wel langer licht was. Voor de schaatsers was dat natuurlijk prettig.”
“It sil heve”
Het vriest begin januari 1985, waardoor de Elfstedenkoorts in Nederland uitbreekt. Half januari komen de rayonhoofden bij elkaar en voorzitter Jan Sipkema kondigt aan dat de streefdatum voor de 13e Elfstedentocht woensdag 23 januari 1985 is. Op zondag 20 januari, de dag waarop het definitieve besluit zal vallen, moet hij echter melden “door een combinatie van de ijstoestand en de weersvoorspelling voor de komende dagen is het niet verantwoord een Elfstedentocht te houden.” Daardoor besluiten veel schaatsers naar Polen te gaan, waar de alternatieve Elfstedentocht wordt verreden. Deze tocht wordt sinds 1974 georganiseerd.
IJsmeester H. Kroes (links) en voorzitter ir. Sipkema overleggen bij een routekaart.
Niemand gelooft meer dat in 1985 de Elfstedentocht kan worden verreden. Maar het gaat toch weer streng vriezen, waardoor op maandagavond 18 februari voorzitter Sipkema de verlossende woorden uitspreekt: “It sil heve”, het gaat gebeuren. Opnieuw breekt de Elfstedenkoorts uit in ons land. Rijders gaan op jacht naar een startbewijs. Er vormen zich lange rijen bij de inschrijfadressen, die pas de volgend ochtend worden geopend.
Op jacht naar een startbewijs in de Frieslandhallen
Alternatieve Elfstedentocht in Polen
Op dinsdagochtend komen de bussen aan in Polen met de rijders die de alternatieve Elfstedentocht willen rijden. Ze zijn vermoeid van de reis, hebben honger en dorst en willen een bad nemen. Plotseling vertelt een dronken Nederlander, die de groep is vooruit gereisd, dat de echte Elfstedentocht op donderdag in Friesland zal worden gehouden. Aanvankelijk wil niemand hem geloven. Als blijkt dat hij gelijk heeft, staan rijders te vloeken en te tieren en sommigen barsten in huilen uit. Ze hebben jarenlang getraind voor de Elfstedentocht en nu zijn ze er wellicht niet bij als die eindelijk wordt gehouden.
De rijders doen er alles aan om terug te keren naar Nederland. De chauffeurs van de bussen willen dat echter niet, omdat de reis voor 5 dagen is gepland, waardoor direct naar Nederland terugreizen niet mogelijk is. In die tijd ligt Polen achter het IJzeren Gordijn en verloopt het contact met Nederland moeilijk. Uiteindelijk lukt het toch om met Nederland te telefoneren en worden de rijders ingeschreven voor de Elfstedentocht. Na overleg met de organisatie gaat een bus terug naar Nederland. Maar de bus moet na een rit van 8 uur ook weer 8 uur stilstaan. Hierdoor denken velen dat ze de 13e Tocht der Tochten zullen missen. Uiteindelijk past iedereen die mee terug wil in de bus en wordt de thuisreis aanvaard. Ongeveer 17 uur na het vertrek, komt de bus aan bij de Frieslandhallen, waar het een groot feest is.
De 13e Elfstedentocht
Op 21 februari 1985 is het dan eindelijk zover: de 13e Elfstedentocht gaat van start. De wedstrijdrijders gaan na het startschot de kooi uit en moeten 1.500 meter rennen. Dan stappen ze het ijs op en doen de schaatsen om. Het is Wim Westerveld uit Eemnes die als eerste in de duisternis verdwijnt op weg naar Sneek, gevolgd door het peloton. Hij is ook de eerste die daar aankomt en dus de eerste die een stempel krijgt bij de stempelpost. Andere rijders volgen snel. Het peloton is via IJlst op weg naar Sloten, ongeveer 40 kilometer na de start. Dan gaan ze het Slotermeer over richting Stavoren. Het wordt licht als ze de stad aandoen na 68 kilometer wedstrijd. Appie Weijs uit Hasselt stempelt vlak voor het peloton en raakt de paar seconden voorsprong die hij heeft opgebouwd, kwijt. Hij wordt in 1963 vierde op 12 minuten. In die zwaarste Elfstedentocht ooit, komen slechts 57 wedstrijdrijders binnen de gestelde tijd aan.
Klunen
Favorieten zoals Nederlands kampioen Henri Ruitenberg, Jan Kooiman en Jos Niesten zijn nog bij elkaar in het peloton als de groep op weg gaat naar Hindelopen. Het ijs is van goede kwaliteit, ook al dooit het. Hindelopen ligt op 77 kilometer na de start. Het grote peloton komt daar gelijk aan en het is een drukte van jewelste bij de stempelpost. Ensing uit Gieten weet als eerste te stempelen. Dan gaan ze in noordelijke richting naar Workum. Het tempo ligt hoog. Jan Kroon uit Abcoude gaat ervandoor en krijgt 2 rijders met zich mee. Vlak voor Bolsward, halverwege de wedstrijd, wordt het tempo weer opgevoerd. De groep is weer bij elkaar en er moet worden gekluund. Onder hen bevindt zich Evert van Benthem. Kooiman heeft klunend de leiding genomen, met daarachter Van Benthem, Albert Bakker en Westerveld.
Hindeloopen
Dan gaat het over de Harlingervaart richting Kimswerd, waar tapijten zijn gelegd om te klunen. Bakker gaat als eerste de tapijten over, gevolgd door Jan Roelof Kruithof, de man die jarenlang als favoriet is bestempeld in de jaren dat er geen Elfstedentocht is gehouden. Hij heeft in totaal 11 keer de alternatieve Elfstedentocht op zijn naam geschreven. Door een valpartij tijdens het klunen in Kimswerd mist hij de aansluiting bij de kop. Uiteindelijk zal hij als 12e over de finish komen.
Water op het ijs
Richting Harlingen gaat Ruitenberg op kop en er ontstaat een lint van rijders. Na 116 kilometer wordt Harlingen aangedaan. Bakker en Westerveld komen daar los van het peloton als eersten aan, gevolgd op enige afstand door Van Benthem en de rest van de groep. ‘Dolle’ Dries van Wijhe is de koploper van de groep erachter. De volgende stempelplaats is Franeker.
Evert van Benthem moet klunen bij Harlingen. Naast hem Henry Ruitenberg en Jos Niesten.
Het veld met koplopers is uit elkaar geslagen en er hebben zich groepjes rijders gevormd. Bakker en Westerveld worden ingehaald. Er begint zich op meerdere plekken water op het ijs te vormen. Een kopgroep van zo’n 12 man moet klunen voor Franeker, met onder anderen Niesten, Ruitenberg, Westerveld, Van Benthem en ook Van Wijhe. De 12 koplopers komen gezamenlijk aan bij de stempelpost in Franeker na 127 kilometer wedstrijd.
Van Benthem rijdt inmiddels met een kapotte schaats. Een deel van het ijzer is afgebroken, maar hij schaatst toch door. Bartlehiem is de volgende plaats waarna richting Dokkum wordt geschaatst. De kopgroep is uitgedund tot 11 rijders, die een voorsprong hebben opgebouwd van 1 minuut en 25 seconden. Op de Dokkumer Ee vluchten Van Benthem en Kooiman uit het peloton, dat gaat jagen op de 2 koplopers. Ruitenberg en Niesten vinden de aansluiting. Na 174 kilometer komt het viertal aan in Dokkum. Het ijs wordt steeds moeilijker te berijden vanwege de plassen water die ontstaan. De groep gaat onderweg terug naar Bartlehiem. Vanaf Dokkum is het nog ongeveer 20 kilometer naar Leeuwarden. De 4 blijven samen en kunnen niet meer worden ingehaald.
Evert van Benthem wint de Elfstedentocht
Ze rijden de Bonkevaart op richting de finish en de koplopers maken zich onder het toeziend oog van onder anderen koningin Beatrix op voor een sprint na bijna 200 kilometer schaatsen.
Eerst kijken ze naar elkaar, omdat niemand als eerste de sprint wil aangaan. Met Ruitenberg op kop begint die sprint waarna het ieder voor zich is. Van Benthem weet als eerste de streep over te gaan, gevolgd op een halve meter door Ruitenberg. Niesten wordt derde, gevolgd door Kooiman. Evert van Benthem schaatst de Elfstedentocht van 1985 in 6 uur 46 minuten en 47 seconden, een nieuw record.
Evert van Benthem uit Sint Jansklooster is dus de opvolger van Reinier Paping, die in 1963 de zwaarste Tocht der Tochten op zijn naam heeft geschreven. Hij wordt gehuldigd door de koningin en de voorzitter van de Vereniging de Friesche Elfsteden, Jan Sipkema. De veehouder is in één klap een beroemde Nederlander. De Doorlopers maken een liedje over hem getiteld Evert, Jij Bent’m. Hij is geen onderdeel van een professioneel team, waardoor hij alles zelf heeft moeten doen. Hetgeen zijn overwinning nog meer bijzonder maakt. Van Benthem staat bij niemand op de favorietenlijst.
Later zegt hij in het MAX-programma Carrie op Vrijdag over zijn winst in 1985 het volgende: “Ik voelde me gewoon sterker dan Henri Ruitenberg die de favoriet was in de sprint. Je voelt gewoon als schaatser dat je hem voorbij kunt. En dan ga je over de finish en ik weet niet meer wat ik heb gedacht. Ik had ook geen moment de tijd want ik werd direct vastgegrepen. (…) Ik denk er niet vaak meer aan. Als ik beelden zie, dan wel, maar verder ben ik er eigenlijk helemaal niet mee bezig.”
“Hij komt er echt nog een keer”
Als in 1986 weer een Elfstedentocht wordt georganiseerd, baalt Van Benthem daar een beetje van. Van Benthem: “Dat zei ik tegen niemand. Maar ja, je wint een Elfstedentocht en na een jaar komt een nieuwe en je verwacht eigenlijk niet dat je voor de tweede keer wint. Reinier Paping 22 jaar en ik maar één jaar. Maar uiteindelijk is het goed gekomen.” Want Van Benthem wint ook de Elfstedentocht van 1986. Hij komt in dat jaar alleen over de finish. Van Benthem: “Voor mij als sportman is die tweede het mooiste. Ik reed aan het begin van het seizoen helemaal niet goed en dan zeggen mensen dingen als ‘eendagsvlieg’. Als sportman wil je je altijd bewijzen en tijdens die tweede Elfstedentocht was ik oppermachtig en kwam ik alleen aan. Voor mij is die overwinning de mooiste. Maar de beleving van dat ik onbekend was in 85 en zomaar de Elfstedentocht won, dat is emotioneel iets meer.”
Evert van Benthem heeft een droom om met zijn 3 zonen de Elfstedentocht te rijden. Van Benthem: “Hij komt er echt nog een keer. In 2012 waren we er klaar voor, maar toen ging hij niet door.” De vraag is echter wanneer die 16e Elfstedentocht kan worden gehouden. Het is in 2025 28 jaar geleden dat de Tocht der Tochten voor het laatst is verreden.
De Tocht van 1985 herbeleven
De NOS zendt deze bijzondere dag integraal uit. Op NPO Extra (kanaal 81), NOS.nl, de NOS-app en de televisie-app NOS Live (Ziggo kanaal 160). De livestream begint om 6.30 uur met de start en de eerste 45 minuten van de tocht. Omdat er destijds geen beelden zijn vastgelegd tussen 5.45 en 7.15 uur, wordt na 45 minuten een sprong in de tijd gemaakt. Vanaf 7.15 uur loopt de uitzending weer synchroon met de beelden van 40 jaar geleden. Rond 12.00 uur bereiken de eerste schaatsers de finish en de uitzending duurt tot 17.30 uur.
(Bron: NOS.nl, Carrie op Vrijdag, Elfstedentocht.frl, Anderetijden.nl, Wikipedia. Foto’s: Shutterstock)
