Dit is de oorsprong van ‘gezondheid’ zeggen als iemand niest

Niet alleen in Nederland, maar in heel veel landen wordt tot op de dag van vandaag “gezondheid” gezegd als iemand niest. Waar komt dit gebruik vandaan?

Een stukje eigenbelang

“Gezondheid” zeggen is niet alleen voor de ander bedoeld. Het wordt in vroeger tijden ook gebruikt om degene zelf gezondheid te wensen. Van ziektes wordt toen namelijk al aangenomen dat zij door de lucht worden doorgegeven en er is een sterk geloof dat goede wensen dit helpen voorkomen.

Ziektes afwenden

De oorsprong daarvan is naar alle waarschijnlijkheid terug te vinden in het jaar 590. Op dat moment komt paus Gregorius I aan de macht. Precies wanneer er een enorme pestepidemie gaande is. Het is voor de mensen dan onduidelijk hoe pest ontstaat en wat er aan te doen is. Met als gevolg dat er flink wat wordt afgebeden. Paus Gregorius I spoort zijn volgers aan om hardop een zegening uit te spreken bij een confrontatie met niezen. Meer nog dan hoesten wordt niezen namelijk als een besmettelijk symptoom van de gevaarlijke ziekte gezien. Om iemand en zichzelf daarvoor te behoeden wordt daarom de Griekse spreuk Kyrie eleison (Heer ontferm u) uitgesproken. In Nederland wordt het ‘Heer ontferm u’ niet meer gebruikt, in Engeland daarentegen wordt er nog steeds “Bless You” (wees gezegend) gezegd wanneer iemand niest.

Ziel verliezen

In de tijd van de oude Grieken en Romeinen is er nog een reden tot angst voor niezen. In die tijd gelooft men dat de ziel het lichaam daardoor verlaat. Om dat risico af te wenden wordt de hulp van de oppergod Jupiter aangeroepen: “Jupiter, ontferm u” wordt er daarom gezegd. In Spanje wordt daar nog steeds een variant van gebruikt, waarbij Jupiter is vervangen voor Jezus. Waardoor er “Jésus” te horen is als iemand er niest.

Proost

Naast “gezondheid” zeggen mensen ook wel “proost” in Nederland. Ook dit komt oorspronkelijk voort uit hetzelfde (bij)geloof. Tegenwoordig is het uitspreken van “gezondheid” of “proost” eigenlijk alleen nog een beleefdheidsvorm. Buiten narigheid kan niezen overigens ook iets positiefs betekenen: 3 keer niezen betekent morgen goed weer.

Internationaal “gezondheid” wensen

“Bless You” en “Jésus” is dus wat er in Engelstalige landen en in Spanje gezegd wordt, maar mocht u op vakantie zijn en u wilt reageren als iemand niest, dan hierbij nog een aantal internationale zegeningen daarvoor:

• Frankrijk: “A tes souhaits” (op je wensen) en bij een tweede nies “à tes amours” (op je liefdes).
• Italië: “Salute”. Deze uitspraak is overigens in Spanje, naast “Jésus”, ook gebruikelijk om daar te zeggen.
• In Portugal nemen ze het niezen wel heel serieus, daar zijn maar liefst 5 termen om uit te kiezen: Santinho (kleine heilige), Saúde (op je gezondheid), Deus te salve (moge God je redden), Viva (komt neer op een lang leven) of que Deus te abafe (moge God een deken over je heen leggen).
• Denemarken, Noorwegen en Zweden: “prosit” (proost).
• Duitsland: Gesundheit.

Zegt u ook “gezondheid” of “proost” of vindt u dit een overbodige beleefdheidsvorm?

(Bron: NPO Radio 2, Willem Wever, Quest, Need to Wonder)