Democratie verovert de wereld

Sinds april 2017 leven we met 7.5 miljard mensen op de wereld. In het kader van de geboorte van die 7.5 miljardste mens zet MAX Vandaag de komende zondagen voor 6 belangrijke thema’s de vooruitgang die de mensheid in 200 jaar heeft geboekt op een rij. Immers, dankzij die progressie leven mensen langer, gezonder, gelukkiger en met meer zeggenschap over en invloed op hun lot. We beginnen met democratie.

Macht verschoven

Meer dan de helft van de wereldbevolking leeft in een democratie, in 1800 nog geen mens. In een relatief korte periode is de macht in vele landen verschoven van één of enkele mannen naar het volk. Mensen die in een democratie wonen zijn rijker, gelukkiger, gezonder en beter opgeleid dan mensen die wonen in een dictatuur.

Een democratie is een bestuursvorm met geschreven en ongeschreven wetten die burgers het recht geeft hun politieke voorkeuren te uiten. Democratie perkt de uitvoerende macht in en garandeert burgerrechten. Het woord democratie is afkomstig uit het Grieks: demos betekent volk, cratie staat voor heersen. Het volk heerst dus. De oude Grieken hebben dan wel het woord bedacht, hun invulling daarvan heeft weinig te maken met wat wij onder democratie verstaan.

Trias Politica

De Franse baron de Montesquieu bedenkt een systeem waarin geen van de machten de absolute macht kan hebben. Hij noemt het de Trias Politica, vrij vertaald: de scheiding der machten. Hij verdeelt de macht in drieën; de uitvoerende macht (de premier en zijn kabinet), de wetgevende macht (de Eerste en Tweede Kamer) en de rechtsprekende macht (de onafhankelijke rechter). Alle 3 hebben zij macht, maar tegelijkertijd hebben zij de macht elkaar te beperken of zelfs hun voorstellen of beslissingen te verwerpen. De Trias Politica voorkomt dat we vervallen in een dictatoriaal regime.

Sociaal contract

De Engelse filosoof John Locke is in de 17e eeuw één van de bedenkers van het zogenaamde sociaal contract. Het (veelal ongeschreven) contract behelst dat de vorst, heerser of regering de wil van het volk moet uitvoeren. De staat is het gevolg van een in vrijheid door burgers gesloten overeenkomst waarbij een deel van de rechten wordt overgedragen aan de overheid.

Rechtstaat

Daarnaast staat in een democratie zoals wij die kennen het idee van de rechtstaat centraal. Natuurlijk kan men rechtstaat vertalen als: een staat waarin het recht heerst. Maar een betere definitie is: een systeem waarin het individu de staat voor de rechter kan slepen. Als iemand het niet eens is met een beslissing, dan kan men een advocaat in de hand nemen en naar de onafhankelijke rechter stappen voor een bindende uitspraak.

Franse revolutie

Tevens is van belang in te zien waarom er wetten zijn. In het recente verleden en nog steeds op veel plekken in de wereld, ligt de macht in handen van één of meer personen. Hij heeft het recht te doen wat hij wil en het recht om belasting te heffen. Langzamerhand (zoals na de Franse revolutie, 1789-1799) verschuift in Europa de macht naar het volk en moet de machthebber steeds meer verklaring afleggen over zijn besluiten.

Eigenlijk zijn wetten er om individuele burgers te beschermen tegen wetteloosheid en machtsmisbruik van machthebbers en niet andersom zoals vaak wordt gedacht.

Toename democratieën

In de afgelopen 200 jaar is het aantal democratieën flink toegenomen. De meerderheid van alle regeringen over de wereld zijn democratisch. Die opkomst van nieuwe democratieën is alleen onderbroken door de 2 Wereldoorlogen. Na 1945 begint het aantal democratieën weer toen te nemen.

Democratie

In 1799 zijn er nog geen democratieën. In 1900 zijn er over de hele wereld 10. Het zijn er 21 in 1921 om dan een dramatische daling te nemen tijdens de Tweede Wereldoorlog. In 1940 zijn er nog maar 9 democratieën. Na de oorlog neemt het aantal ras toe: van 21 in 1946 naar 33 in 1964. In 1989 zijn er 52 landen waar het volk hun leiders mag kiezen.

Vooral het uiteen vallen van de Sovjet-Unie in 1989 heeft voor een toename gezorgd. In 1991 zijn er 63 democratieën, in 1992 72! In 2009 mogen 89 landen zich democratisch noemen.

Autocratie en anocratie

Autocratieën zijn regimes waarbij de macht uiteindelijk bij één persoon ligt. Deze staatsvorm is in 1976 op het hoogtepunt: er zijn er dan 82 wereldwijd. Vooral na 1989 neemt het aantal af. Er zijn er nog 34 in 1995. In 2009 zijn er nog 22.

Een anocratie is een tussenvorm: het is een autocratie met democratische trekjes. Daarvan zijn er 25 in 1900. Tussen 1960 en 1976 daalt het aantal anocrateën van 27 in 1960 naar 15 in 1976. In dat tijdperk neemt het aantal autocratieën juist toe. Tussen 1989 en 2009 neemt het aantal anocratIeën toe van 26 in 1989 naar 47 in 2009. In 2013 is het aantal zelfs gestegen naar 53.

Einde koloniaal tijdperk

Door de gehele 19e eeuw leeft één derde van de wereldbevolking in een kolonie. Vrijwel alle andere mensen leven in een autocratisch land. De eerste expansie van vrijheid wordt in aanloop naar en tijdens de Tweede Wereldoorlog de kop in gedrukt.

In de tweede helft van de 20e eeuw verandert de wereld dramatisch. Koloniale regimes houden op te bestaan en meer en meer landen worden democratisch. In 1993 zijn er geen koloniën meer. Zoals gezegd, vooral na de val van de Sovjet-Unie neemt het aantal democratieën toe.

Absolute aantallen

In 1900 zijn er 1.65 miljard mensen op de aarde. Minder dan 200 miljoen mensen leven in een democratie. In 1948 is dat aantal gestegen naar 763 miljoen. Dan neemt het aantal democratieën een vlucht: in 1989 zijn er 5.2 miljard mensen op de wereld en is het aantal dat in democratie leeft 2.15 miljard. In 2005 zijn er 6.5 miljard mensen en leven meer dan 3.7 miljard mensen in een democratie. In 2015 is dat aantal toegenomen tot 4.1 miljard terwijl er 7.35 miljard mensen op de wereld zijn. Overigens: 4 van de 5 mensen die in een autocratie leven, zijn Chinees.

Economie en democratie

Democratieën zijn een relatief nieuw verschijnsel. Economisch succes gaat vaak gepaard met politieke vrijheid. De landen die zich het eerst hebben gedemocratiseerd, hebben eerst een economische groei doorgemaakt. De huidige economische groei in de armste landen geven daarom hoop voor een verdere democratisering van de wereld.

Landen die democratisch worden geregeerd zijn economisch beter af dan landen met een niet-democratisch bewind. Autocratieën die olie exporteren zijn uitzonderingen. Autocratieën zonder olie zijn zonder uitzondering arm.

Gezondheid en democratie

Ook is het met de gezondheid van de bevolking in een democratie beter gesteld. Autocratieën hebben zelden een gezondheidsniveau dat vergelijkbaar is met het peil van die in een democratie. Weinig autocratisch geregeerde landen hebben een kindersterftecijfer lager dan 10 per 1000 geborenen. De meeste democratieën daarentegen hebben een kindersterftecijfer van lager dan 10 of zelfs lager dan 5 per 1000 geborenen.

Onderwijs en democratie

Een lang bestaande theorie in de politieke wetenschappen stelt als voorwaarde dat het niveau van onderwijs in een land kernbepalend is van het oprijzen en aanblijven van democratische politieke instellingen. Enerzijds omdat het politieke participatie op individueel niveau bevordert, anderzijds omdat het een collectief besef bevordert voor burgerlijke plicht.

We kunnen dus verwachten dat het onderwijsniveau in een land een positieve samenhang heeft met maatregelen voor democratisering in de daarop volgende jaren. Zo hebben mensen in landen met een hoog opleidingsniveau in 1970 een grotere kans om vandaag de dag te leven in een democratie.

Het is echter geen causaal verband: het is dus niet gezegd dat in elk land waar het onderwijspeil stijgt, een democratisch bewind aan de macht komt.

Mensenrechten en democratie

Democratie en mensenrechten zijn nauw met elkaar verbonden. Het recht van een mens om te stemmen op politici en anderen met macht is een fundamenteel recht. In die zin is een democratie een systeem dat dit belangrijke aspect van mensenrechten beschermt.

Andere metingen over hoe het met de mensenrechten in een land is gesteld, hebben betrekking op de bescherming van een individu van het bewind tegen onkreukbaarheid van lijf en leden zoals martelen, verdwijningen, persvrijheid en gevangenschap zonder gerechtelijke uitspraak. Mensen die leven in een niet-democratisch land hebben een kleinere kans te worden geregeerd door een bewind dat deze mensenrechten garandeert. Er zijn 2 uitzonderingen: Singapore en Oman.

Mensen die in een democratisch land wonen zijn onder andere rijker, gezonder, gelukkiger en beter opgeleid. Democratie is de bestuursvorm die individuele vrijheden het best beschermd.

(Bron: Our World in Data, Universiteit van Oxford, Jan van Putten-Politieke Stromingen, Wikipedia)