De verwoestende tsunami van Tweede Kerstdag 2004

Op Tweede Kerstdag 2004, in 2024 20 jaar geleden, vindt een zeebeving plaats in de Indische Oceaan die een tsunami veroorzaakt. Waarna metershoge golven de kusten overspoelen. De zeebeving heeft een kracht van 9.1 en vindt plaats vlakbij de westkust van het Indonesische eiland Sumatra. Naar schatting komen meer dan 230.000 mensen om het leven, onder wie 36 Nederlanders, als gevolg van één van de krachtigste zeebevingen ooit gemeten.

Een tsunami is een zeer krachtige golf of zijn meerdere krachtige golven die een kuststrook overspoelen en in hun kracht aan land alles meesleuren wat op hun pad ligt. Het woord tsunami betekent in het Japans ‘havengolf’. ‘Tsu’ staat voor haven , ‘nami’ voor golf. De term refereert aan Japanse vissers die op volle zee niets van de tsunamigolf merken, maar eenmaal terug in de haven geconfronteerd worden met enorme verwoestingen. Tsunami’s worden veroorzaakt door vulkaanuitbarstingen of aard- en ijsverschuivingen nabij de kust. In sommige gevallen is een meteoriet de oorzaak voor een tsunami. Maar de meeste tsunami’s worden veroorzaakt door een zeebeving, dat is een aardbeving op de bodem van de zee.

Oorzaak tsunami

Niet elke zeebeving veroorzaakt een tsunami: dat ligt eraan hoe de aardplaten bij zo’n beving op de zeebodem ten opzichte van elkaar bewegen. Langs elkaar bewegende aardplaten kunnen bijvoorbeeld wel tot een zeebeving leiden, maar geen tsunami veroorzaken. Om een tsunami te veroorzaken, is een sterke verticale schokbeweging nodig waardoor een enorme hoeveelheid water in één klap omhoog wordt gestuwd. Vervolgens ontstaat een schokgolf die zich verspreidt in alle richtingen.

Vanwege die zeebeving heeft een tsunamigolf meer kracht dan een windgolf. De waterbeweging vindt bij een tsunami plaats tot op de zeebodem, een windgolf is aan het zeeoppervlak merkbaar. Een windgolf bereikt een snelheid tot 40 kilometer per uur. In diep water, zoals in oceanen, bereikt een tsunami een snelheid tot wel 1.000 kilometer per uur. Door de ondieper wordende zeebodem vlak voor de kust, neemt de tsunami in snelheid af, maar niet in kracht en hoogte. Bij de kust aangekomen, breekt de tsunami en rollen golven landinwaarts, waarbij die alles meesleuren wat zich op hun weg bevindt. De gevolgen voor de mensen aan land kunnen verschrikkelijk zijn, zoals op de 26e december 2004.

Ongeveer 230.000 mensen verliezen het leven

Op die Tweede Kerstdag om 07.59 uur vindt een zeebeving plaats met een kracht van 9.1, door een onderzeese breuk in de Indische oceaan. Het is één van de krachtigste ooit gemeten. Hierdoor wordt een enorme hoeveelheid water naar de kust gestuwd. Ongeveer 230.000 mensen verliezen het leven. Duizenden mensen raken gewond en miljoenen verliezen hun huis. De rechtstreekse schade wordt beraamd op 81 miljard euro. Het verlies aan inkomsten door een terugval in het toerisme en door een stijgende werkloosheid zorgt ervoor dat de totale schade op ruim 120 miljard euro kan worden geschat.

Muur van water

De stad Banda Atjeh, op het noordelijkste puntje van Sumatra in Indonesië ligt het dichtst bij het epicentrum van de krachtige zeebeving. Als gevolg van die zeebeving vindt er een aardbeving plaats. De eerste golven bereiken de kust in slechts 20 minuten. Er worden golven gezien van tussen de 20 en 30 meter hoog. De kuststad met ongeveer 320.000 inwoners wordt overspoeld door een muur van water. 167.540 mannen, vrouwen en kinderen vinden de dood of raken vermist. Gebouwen storten als kaartenhuizen in, bomen knappen als luciferhoutjes en auto’s worden meegesleurd in de nietsontziende vloedgolf. Grote delen van Atjeh en Noord-Sumatra worden verwoest.

Na Indonesië bereikt de tsunami Thailand, ongeveer 1,5 uur later. De vloedgolf treft de kustprovincies Phang Nga en Phuket. Ondanks het feit dat er 1,5 uur is verstreken, zijn de lokale bevolking en de toeristen zich niet bewust van het naderende onheil. Strandgangers lopen tussen de terugtrekkende golven, om daarna te worden achtervolgd door een gigantische watergolf. 8.212 mensen verliezen het leven of raken vermist, onder wie veel buitenlandse toeristen.

Met puin gevuld water

Een uur later, aan de andere kant van de Indische Oceaan, bereiken de golven de zuidoostkust van India in de buurt van de stad Chennai. Het met puin gevulde water raast kilometers landinwaarts. Hierbij komen 16.269 mensen om het leven of raken vermist, voornamelijk vrouwen en kinderen. Veel van de mannen zijn namelijk op zee om te vissen. Maar de grootste verwoesting in dat gebied vindt plaats in Sri Lanka. Daar komen 35.322 mensen om of raken vermist en verliezen honderdduizenden mensen hun huis. Zo’n 1.700 mensen overlijden nadat hun trein is overspoeld nabij de stad Peraliya.

De enorme kracht van de tsunami blijkt uit het feit dat ongeveer 8 uur later zwemmers om het leven komen voor de kust van Zuid-Afrika als gevolg van hevige golven. Dat is zo’n 8.000 kilometer verwijderd van het epicentrum van de zeebeving.

“Energie gelijk aan 23.000 atoombommen”

Sumatra in Indonesië ligt in de buurt van de kruising tussen 2 tektonische platen: de Indiase plaat en de Birmaanse microplaat. Op 26 december 2004 storten deze platen samen onder de oceaanbodem, wat die enorme zeebeving veroorzaakt. “De energie die door deze aardbeving vrijkwam, was zo enorm dat het zich honderden jaren lang langzaam moet hebben opgebouwd. Het was een energie die gelijk staat aan 23.000 atoombommen van het type Hiroshima“, zegt seismoloog dr. Barry Hirshorn tegen National Geographic.

De kracht en grootte van de beving veranderen de polaire beweging van de aarde met ongeveer een centimeter, een verschuiving die de dagen met 2,68 microseconden heeft verkort. “Een aardbeving die onder de oceaan plaatsvindt, tilt de oceaanbodem eigenlijk op. Stel je voor dat een lijn van 1.000 km water verticaal wordt opgetild, dan piekt het water natuurlijk en dan trekt de zwaartekracht het naar beneden,” legt Hirshorn uit. “Als je in de buurt van een kust komt, zie je geen golven die wij beschouwen als oceaangolven. Ik zie het als een stoomwals van water die zich landinwaarts baant.”

Het Indonesische Banda Atjeh voor en na de tsunami.

Monument voor de 36 Nederlandse slachtoffers

Ook andere landen worden getroffen door de tsunami, maar het aantal slachtoffers is daar aanzienlijk minder. Tevens komen toeristen, voornamelijk Europeanen, uit 38 verschillende landen om het leven. Meer dan 500 Duitsers en Zweden vinden de dood. Er zijn 36 Nederlanders onder de slachtoffers. Voor hen is in 2007 in het Noord-Hollandse dorp ’t Zand een monument opgericht dat is gemaakt door kunstenaar Saskia Koning. Het bestaat uit een 3 meter lange golf van hardsteen in een grote cirkel van schelpenzand. Eromheen liggen 36 door water gepolijste zwerfstenen met daarop de namen van de slachtoffers. Op de golf staat de tekst: “Een golf die komt en gaat en alles anders achterlaat.”

(Bron: History.com, APNews.com, Noordkopcentraal.nl, Nationalgeographic.com, BBC.com, Nieuwsblad.be, Nu.nl, HBVL.be, KNMI.nl, Wikipedia. Foto’s: ANP)