De tulp: voor altijd één van onze nationale symbolen

Eén van de internationale symbolen voor Nederland is de tulp: talloze ansichtkaarten zijn naar het buitenland verstuurd met velden vol kleurige tulpen en de mededeling “Groeten uit Holland”. Ons internationale, fleurige visitekaartje is echter van oorsprong niet van Nederlandse bodem. De tulp is in de 17e eeuw verantwoordelijk voor de eerste economische speculatiebubbel uit de geschiedenis.

De tulp is ons belangrijkste exportproduct. Dit jaar zullen er ongeveer 1.7 miljard, ongeveer 80 procent van de totale kweek, de vazen vinden in landen over de hele wereld. Deze tulpen worden door ongeveer 400 Nederlandse bloementelers gekweekt. Een aantal kwekers in Scandinavië teelt ook tulpen. De Duitsers zijn het meest verzot op onze tulpen, gevolgd door de Fransen en de Britten.

De tulp staat symbool voor gebed, toewijding, onderzoek, inkeer en als verklaring van liefde. Rode tulpen staan symbool voor onstuimige liefde, zwarte tulpen voor totale toewijding aan een geliefde. Mensen geven graag tulpen, want 58 procent van de totale kweek wordt gepresenteerd als cadeau. Alle tulpen zijn geregistreerd bij de Koninklijke Algemeene Vereeniging voor Bloembollencultuur en die heeft ruim 8000 tulpensoorten in haar register.

Geschiedenis

De oorsprong van tulp ligt in Azië, in landen als Iran, Kazachstan en Afghanistan. In dit deel van de wereld is de variatie van tulpen in de natuur het grootst. Tulpen komen van nature ook voor in Noord-Afrika en Zuid-Europa. Tulpen hebben koude nachten en koude winters nodig om te groeien en in die gebieden voldoet het klimaat aan de optimale groei voor de tulp. Uiteindelijk bereikt de bloem Turkije. Daar krijgt de tulp de naam die wij kennen: het is afgeleid van de lokale naam voor een tulband, tulipa in het Latijn.

De Turkse sultan Süleyman is in ongeveer 1550 een zeer rijk man. Hij heeft zijn tuinen vol staan met bloemen en dan vooral veel tulpen die toetertijd een vermogen waard zijn. De sultan geeft er wel eens een paar weg, zoals bijvoorbeeld aan de Vlaamse gezant in Turkije, Ogier Gisleen van Busbeke. Die geeft er op zijn beurt een paar aan de Vlaming Carolus Clusius (Charles de l’Écluse) die de kruidentuin van de Oostenrijkse keizer beheert. De tulpen nemen in de tuin van de keizer een prominente plaats in.

Leiden

Clusius wordt hoogleraar aan de Universiteit van Leiden. Natuurlijk neemt hij een aantal bollen mee naar ons land en voert hij er allerlei proeven mee uit. Zo probeert hij gerechten te koken van de bollen, maar staakt deze culinaire exercitie als hij merkt dat tulpenbollen te bitter zijn om een lekker gerecht van te bereiden.

Clusius is heel zuinig op zijn bollen en vertikt het ze te verkopen. Op een nacht stelen dieven een aantal bollen uit zijn tuin. Dit is het begin van de tulpen- en bollenhandel in Nederland.

Tulpenmanie

Alleen rijke mensen kunnen het zich in die tijd veroorloven tulpen en tulpenbollen aan te schaffen. De tulp wordt steeds bekender en iedere gefortuneerde wil wel enkele exemplaren bezitten en kweken. Doordat het gewas snel in populariteit wint, zien mensen de handel in de tulp als een snelle manier om geld te verdienen.

Grachtenpand

Al gauw is de bol meer waard dan een gemiddeld jaarsalaris en krijg je de bol zelf niet in handen: je ontvangt een stuk papier met daarop de mededeling dat je de trotse bezitter bent van een tulpenbol. Die bol zelf moet nog worden gekweekt en al gauw begint de handel in de stukjes papier. Er worden belachelijk hoge prijzen voor betaald. Op het hoogtepunt van de tulpenmanie is een bol, of een papiertje waarop staat dat je de eigenaar bent van een bol, meer waard dan een grachtenpand aan de Amsterdamse grachten!

Luchthandel

De werkelijke prijs van het kweken van een bol tot een plant ligt natuurlijk veel lager en het verschil daartussen is lucht. Het kan dan ook niet lang goed gaan of de regering maakt er een eind aan. De bol heeft een aantal mensen stinkend rijk gemaakt, maar er ook voor gezorgd dat een groter aantal is veroordeeld tot de bedelstaf. De tulpenmanie heeft geduurd van 1634 tot en met 1637.

Het is voor het eerst in de geschiedenis dat we te maken krijgen met een economische bubbel die uiteindelijk klapt. Het verschil tussen de reële waarde van iets en wat mensen door grote populariteit er bereid voor zijn om te betalen, zien we tegenwoordig vooral in de effectenhandel terug.

Overigens blijven tulpen in die tijd nog schrikbarend duur en is het voor gewone mensen een gewas dat niet te betalen is. Het duurt nog zeker honderd jaar voordat iedereen tulpen kan bekostigen.

Bollenstreek

Het Nederlandse klimaat is uitermate geschikt voor de tulpenteelt. De zandgrond achter de duinen zorgt ervoor dat het gewas zich optimaal kan ontwikkelen. Het is dan ook niet zo verwonderlijk dat daar de bollenstreek is ontstaan. Bijna de helft van de Nederlandse bloemenvelden staan vol met tulpen.

Jaarlijks bezoeken meer dan een miljoen mensen de Keukenhof in Lisse. Het bloemenpark staat vol met diverse bloemen waaronder ook ontelbare tulpen. Meer dan 75 procent van de bezoekers komt uit het buitenland.

Op de eerste zaterdag na 19 april wordt in de bollenstreek het Bloemencorso Bollenstreek gehouden. Het is het enige corso dat volledig bestaat uit bolbloemen, zoals hyacinten, narcissen en uiteraard tulpen.

De zwarte tulp

Tulpen zijn er in alle kleuren en variaties. Eén kleur is tot op heden niet verkrijgbaar en dat is zwart. De zoektocht naar de zwarte tulp is wel in volle gang. Hele donkere paarse tulpen komen wel dichtbij. Nederlandse kwekers hebben wel bijna zwarte tulpen gekweekt. Die dragen namen als Black Diamond en Queen of Night.

De Franse schrijver Alexandre Dumas, bekend van de Drie Musketiers en de Graaf van Monte-Cristo, schrijft in 1850 een roman getiteld De Zwarte Tulp. Het gaat over een aantal Nederlandse tulpenkwekers en hun zoektocht naar de zwarte tulp die symbolisch het land uit de put zou halen. Dumas verbindt 2 belangrijke aangelegenheden in de Nederlandse geschiedenis: het rampjaar 1672 en de tulpenmanie.

Voor de half Nederlandse actrice Audrey Hepburn was de witte tulp het allermooist. In 1990 krijgt een nieuw gekweekte witte tulp haar naam als eerbetoon aan de actrice en het werk dat ze heeft gedaan voor UNICEF.

Namen

Niet alleen de naam van Audrey Hepburn is verbonden aan een tulp. Er zijn meer dan 8000 verschillende tulpen en die moeten natuurlijk allemaal een naam hebben. Koningin Màxima, prinses Alexia, Paul McCartney, Armani en de band Pink Floyd zijn maar een paar bekende namen die voor eeuwig verbonden zijn aan een tulp.

Canvas

De tulp is wellicht de meest geschilderde bloem uit de geschiedenis. Schilders als Vincent van Gogh, Ambrosius Bosschaert, Jan Huysum en Claude Monet hebben tulpen en tulpenvelden op canvas vereeuwigd. In de Middeleeuwen zijn tulpen schaars en hebben mensen er veel voor over om een voorwerp te hebben voorzien van tulpen. Schilders uit de Middeleeuwen schilderen graag tulpen doorlopen met witte nerven. Pas later na onderzoek wordt bekend dat deze nerven worden veroorzaakt door een ziekte. De nerven die tegenwoordig door sommige tulpen lopen, zijn gekweekt.

Canadese bevrijders

Ook al is de tulp niet van oorsprong Nederlands, de bloem is voor altijd aan ons land verbonden. Jaarlijks stuurt Nederland 10.000 tulpenbollen aan onze Canadese bevrijders als symbool van dankbaarheid. Diezelfde tulpenbol heeft veel Nederlanders van de hongerdood gered tijdens de hongerwinter in de Tweede Wereldoorlog.

Tulpen uit Amsterdam

Jaarlijks organiseren Nederlandse tulpenkwekers de opening van het tulpenseizoen met de Nationale Tulpendag. Het seizoen begint in januari en duurt tot eind april, meer dan 100 dagen dus. Kwekers creëren op 21 januari op de Dam in Amsterdam een tulpentuin van 200.000 tulpen. Er is ook een pluktuin met 10.000 tulpen waar iedereen zelf een bosje kan plukken en samenstellen. Om vervolgens samen met Herman Emmink te zingen: “Als de lente komt dan stuur ik jou, tulpen uit Amsterdam…”.

(Bron: tulpen.nl, Museum De Zwarte Tulp, royalfloraholland.com, Wikipedia.)

Meer beelden van vroeger zien? Neem eens een kijkje in het online archief van het Nederlands Instituut voor Beeld en Geluid.