De studentenprotesten op het Tiananmenplein in Peking in 1989

Op 4 juni 1989, in 2024 35 jaar geleden, slaat het Chinese leger de studentenprotesten op het Tiananmenplein in Peking bloedig neer. Hierbij komen velen om het leven. De studenten eisen hervormingen en willen meer rechten en vrijheden. Het Tiananmenplein, het Plein van de Hemelse Vrede, vormt 6 weken het decor voor de grootste demonstraties ooit gehouden in China. Sinds de machtsovername door de communisten in 1949.

In de jaren 80 van de vorige eeuw vinden in het communistische China grote veranderingen plaats. Na het overlijden van Mao Zedong in 1976 volgt een interne machtsstrijd binnen de Communistische Partij, waarna de gematigde Deng Xiaoping aan de macht komt. Hij introduceert een economische hervorming onder de naam opendeurpolitiek. Een handelspolitiek, die aan alle naties gelijke behandeling garandeert. Ook voert hij het “kapitalisme met socialistische trekjes” in.

China maakt in die tijd een opvallende economische groei door. Deng wil met hervormingen de economie stimuleren en de levenstandaard van de Chinezen verhogen. Buitenlandse investeerders worden toegelaten, evenals een aantal Chinese privébedrijven. Hierdoor komen Chinezen in aanraking met buitenlandse ideeën en de hogere levenstandaard van mensen elders in de wereld. De economische groei in China gaat gepaard met inflatie en corruptie door overheidsfunctionarissen.

De dood van Hu Yaobang

In het midden van de jaren 80 stimuleert de overheid om voornamelijk intellectuelen en wetenschappers een actievere politieke rol te spelen. De Communistische Partij is echter verdeeld tussen hen die snelle hervormingen willen en hen die alles bij het oude willen laten. Studenten demonstreren eind 1986 en begin 1987 voor meer individuele vrijheden en rechten. Conservatieve krachten binnen de partij willen dit door hen “bourgeois liberalisme” genoemd onderdrukken. Eén van de slachtoffers van deze harde opstelling is de hervormingsgezinde Hu Yaobang, die algemeen secretaris is van de Communistische Partij sinds 1980 en die voorstander is van democratische hervormingen. In januari 1987 wordt hij gedwongen af te treden.

Op 15 april 1989 overlijdt Hu Yaobang op 73-jarige leeftijd aan een hartaanval. Zijn dood betekent een katalysator voor wat er de volgende 6 weken gebeurt. Op 22 april, de dag van zijn begrafenis, komen tienduizenden studenten naar het Tiananmenplein, ondanks de waarschuwingen van de overheid dat niet te doen. Ze willen democratische hervormingen en komen met een petitie met eisen. Ook willen ze een gesprek met Li Peng, de premier van China, hetgeen wordt geweigerd.

Onenigheid binnen de Communistische Partij

In de weken daarna groeit het aantal demonstranten enorm. De studenten krijgen bijval van mensen die eveneens politieke, sociale en economische hervormingen wensen. In 1e instantie reageert de overheid met strenge waarschuwingen, maar acties tegen de demonstranten worden niet ondernomen. Ook in andere steden gaan mensen de straat op, zoals in Shanghai, Nanjing, Xi’an, Changsha en Chengdu. Beelden van demonstrerende Chinezen gaan de hele wereld over. De westerse media doen voornamelijk verslag vanuit Peking, omdat ze daar zijn voor het bezoek in mei van Michail Gorbatsjov, de leider van de Sovjet-Unie.

Tegelijkertijd ontstaat er onenigheid binnen de Communistische Partij over hoe om te gaan met de toenemende protesten. Gematigden, zoals Zhao Ziyang, Hu Yaobangs opvolger als partijsecretaris, pleiten voor onderhandelingen en het doen van concessies. Dit wordt echter verworpen door hardliners, die worden geleid door Li Peng en die worden gesteund door Deng Xiaoping. De laatste vreest anarchie en is voorstander van het onderdrukken van de protesten met geweld. Op 26 april publiceert de door de staat gerunde krant, The People’s Daily, een hoofdartikel getiteld: Een duidelijk standpunt tegen onrust. Hierin worden de demonstranten beschuldigd van het afwijzen van de Communistische Partij. In het artikel wordt de mening van Deng Xiaoping weergegeven. Het zorgt voor meer woede onder de demonstranten.

Hongerstaking en bezoek Michail Gorbatsjov

Op 4 mei neemt het aantal demonstranten weer flink toe. Tienduizenden Chinese studenten gaan in zeker 5 steden de straat op. Het is de grootste demonstratie sinds de communistische machtsovername 40 jaar eerder. De demonstratie valt samen met het 70-jarige jubileum van de 4 Meibeweging, die zich tegen het westerse imperialisme heeft gekeerd.

Vlak voor het bezoek van Gorbatsjov, beginnen honderden studenten aan een hongerstaking op 13 mei op het Tiananmenplein. Waarmee ze hun eisen kracht willen bijzetten. De hongerstaking krijgt veel bijval.

Op 15 mei begint het staatsbezoek van Michail Gorbatsjov, het 1e in 30 jaar. Het doel van zijn bezoek is een einde maken aan de vijandelijkheden tussen de 2 communistische staten. In 1986 heeft Gorbatsjov glasnost en perestrojka (openheid en veranderingen) geïntroduceerd in de Sovjet Unie. Met deze staatskundige en economische hervormingen wil hij de economie van het land uit het slop trekken en meer staatkundige openheid geven. De Chinese studenten hopen dat hun overheid deze politiek wil volgen. Het plan om Gorbatsjov op het Tiananmenplein te verwelkomen, valt in duigen vanwege de protesten. Het brengt de Chinese overheid in verlegenheid.

Staat van beleg

Zhao Ziyang is zoals gezegd voorstander van hervormingen. Zijn voorstel om tot een dialoog te komen met de studenten wordt weggestemd. Ook wil hij dat het gewraakte hoofdartikel wordt teruggenomen en stelt hij een bezoek aan het Tiananmenplein voor. Zhao wordt uit zijn ambt gezet, terwijl Li Peng de staat van beleg voorbereidt. Zhao Ziyang bezoekt op 19 mei de studenten op het Tiananmenplein. Hij spreekt de studenten toe en roept op om te stoppen met de hongerstaking. Anders zal de regering nooit willen praten met de demonstranten. Hij verontschuldigt zich met de woorden: “Het spijt me. We zijn te laat.” Zhao buigt en er volgt applaus. Sommige studenten beginnen te huilen. Het zal zijn laatste politieke optreden zijn. Hij valt bij de hardliners in ongenade en wordt voor de rest van zijn leven onder huisarrest geplaatst.

Op 20 mei wordt de staat van beleg afgekondigd. Militairen bewegen zich richting het centrum van Peking. Demonstranten blokkeren de wegen en richten barricades op. De demonstraties gaan gewoon door. De Chinese leiders zijn bezig met de voorbereidingen voor het beëindigen van de protesten in de hoofdstad. Op 2 juni wordt besloten de “contrarevolutionaire opstand” met geweld een halt toe te roepen.

Het neerslaan van de protesten

Op de avond van de 3e juni gaan duizenden soldaten naar het centrum van Peking. Demonstranten barricaderen de wegen richting het Tiananmenplein. Het leger opent het vuur op de menigte om 1.00 uur op 4 juni, waarbij talloze mensen om het leven komen. Het plein is leeg geveegd na een nacht van het ergste bloedvergieten sinds de communisten aan de macht zijn. De mensen verkeren in een shock. Duizenden kwade demonstranten trekken op naar de soldaten en blokkeren de noordwestelijke toegang van het plein. De soldaten openen opnieuw het vuur. Ook de rest van de dag is er sporadisch het geluid van geweerschoten te horen. De regering zegt dat de militaire interventie een groot succes is. Het is nog steeds onduidelijk hoeveel mensen het leven hebben gelaten. Sommigen hebben het over honderden, anderen spreken over duizenden doden.

De volgende dag is het leger compleet de baas over het plein. Camera’s en daarmee de hele wereld zien een bijzondere daad van moedig verzet: een man blokkeert met 2 tassen in zijn handen een colonne van tanks die op weg is naar het plein. Hij krijgt de bijnaam ‘Tank Man’. Wat er met Tank Man is gebeurd, is onduidelijk.

Nasleep

Westerse landen bekritiseren het neerslaan van de protesten. De Verenigde Staten leggen economische sancties op. In de westerse media wordt het neerslaan betiteld als een “bloedbad”. De Chinese autoriteiten arresteren duizenden dissidenten. Veel van hen ontvangen lange gevangenisstraffen en sommigen worden ter dood veroordeeld. Miao Deshun is de laatste demonstrant die wordt vrijgelaten. Hij mag in 2016 na 27 jaar de gevangenis uit.

Het communisme is in Oost-Europa ten val gebracht. Na het bloedbad weten de Chinese leiders hun machtspositie te verstevigen en is het communisme in China nog steeds de heersende ideologie. Het studentenprotest is in het land aan strenge censuur onderworpen. In boeken of in de media is, buiten de officiële lezing, niets erover terug te vinden. In de jaren na het neerslaan van het demonstraties, probeert de Chinese overheid alle sporen hiervan uit te wissen. Jonge Chinezen hebben daarom geen idee wat er is gebeurd tijdens die protesten en het bloedige neerslaan ervan op de 4e juni 1989.

(Bron: BBC.com, CNN.com, Britannica.com, Theguardian.com, Nationalgeographic.com, Wikipedia. Foto’s: ANP, Shutterstock)