De stilgehouden stadionramp in Moskou tussen Spartak Moskou en Haarlem

Op 20 oktober 1982, in 2022 40 jaar geleden, vindt de wellicht grootste en de meest stilgehouden stadionramp uit de geschiedenis plaats. In het Loezjniki-stadion Moskou speelt de Nederlandse voetbalclub HFC Haarlem tegen Spartak Moskou in het toernooi om de UEFA Cup. Aan het eind van de wedstrijd komen in het gedrang bij de uitgangen veel mensen om het leven. Hoeveel mensen het betreft en wat de oorzaak is geweest van het gedrang, is nooit helemaal opgehelderd.

Wellicht grootste stadionramp uit de voetbalgeschiedenis

Voor het eerst in het bestaan van de voetbalclub Haarlem speelt de club Europees voetbal. In de 1e ronde spelen de Haarlemmers tegen het Belgische AA Gent. Haarlem verslaat Gent en is door naar de 2e ronde. In de Sovjet-Unie is voetbal een zomersport. Het is op die avond in oktober zeer koud en er ligt sneeuw. Het stadion is grotendeels leeg en er zijn zo’n 16.000 supporters aanwezig.

Haarlem houdt goed stand tegen de aanvallende Moskovieten. De Noord-Hollandse ploeg verliest de wedstrijd met 2-0. In de blessuretijd geven ze een goede uitgangspositie voor de thuiswedstrijd uit handen. Maar in die laatste minuten vindt uit het zicht van de camera’s en van de spelers een catastrofe plaats en wellicht de grootste stadionramp uit de voetbalgeschiedenis.

Piet Keur in een luchtduel met een Spartak-speler.

Sirenes en ambulances

Aan het eind van de wedstrijd vinden veel supporters het genoeg en gaan richting de uitgang. Bij de trappen aangekomen, komen veel mensen in het gedrang. Ze worden bijeen gedrukt, leuningen breken af en mensen vallen naar beneden op het beton. De grote mensenmassa duwt de mensen vooraan bijeen. Ze kunnen nergens naar toe en zeker niet naar beneden, want daar liggen al mensen. Deze mensen worden vertrapt, omdat de mensen die op ze staan, zelf geen kant op kunnen.

De spelers van Haarlem zijn ondertussen zeer teleurgesteld over het resultaat. Veel tijd om te treuren krijgen ze niet, want ze worden snel het stadion uitgeleid. Datzelfde geldt voor buitenlandse supporters. Op weg naar het hotel in de bus horen de spelers van Haarlem veel sirenes en zien ze ambulances met hoge snelheid voorbij rijden. Ze zijn dan nog niet op de hoogte van de ramp die zich in het stadion aan het voltrekken is.

Hoe lang het gedrang heeft geduurd, is niet duidelijk. Sommigen spreken van een situatie die meer dan 10 minuten heeft geduurd. De hulp komt op gang en de lijken worden verzameld bij het Lenin-monument.

“Dit is jullie verdiende loon”

Volgens overlevenden worden supporters op weg naar de uitgang door de politie naar 1 uitgang gedirigeerd. Ze mogen nergens anders heen en worden geduwd. Veel hekken zijn gesloten. Er is maar 1 harmonicahek dat naar buiten leidt en dat volgens ooggetuigen voor een deel ook nog gesloten is. Ze moeten door een spleet naar buiten zien te komen.

De overlevenden wordt bevolen niet over het incident te spreken. Het is volgens de autoriteiten allemaal de schuld van fanatieke supporters van Spartak Moskou. Over wie wordt beweerd dat ze met sneeuwballen de ordehandhavers hebben bekogeld. De slachtoffers hebben het onheil naar verluid op zichzelf afgeroepen met hun onverantwoorde gedrag. Het verhaal gaat dat sommige agenten hebben gezegd: “Dit is jullie verdiende loon.” Andere agenten hebben mensen in het gedrang helpen te bevrijden.

66 of 340 slachtoffers door stadionramp Moskou

Maar als de autoriteiten geen blaam treft, waarom vertellen ze dan niet openlijk wat er is gebeurd? Dossiers van verslagen van die avond verdwijnen uit ziekenhuizen, foto’s van de stationramp zijn verdwenen en mensen die op zoek gaan naar de waarheid achter de tragedie, verliezen hun baan. Uiteindelijk geven de autoriteiten toe dat er slachtoffers zijn gevallen. Ze komen op een aantal van 66 doden. Dat aantal wordt in twijfel getrokken: er zijn schattingen die ervan uitgaan dat die woensdagavond in Moskou meer dan 300 mensen het leven hebben gelaten. De autoriteiten staan de nabestaanden toe een monument op te richten.

De Russische sportkrant Sovjetski Sport komt in 1989, na de Hillsboroughramp in Groot-Brittannië in dat jaar, met een groter aantal slachtoffers, namelijk 340. Waarmee het dan de ramp de grootste voetbalramp uit de geschiedenis is.

Er zijn nog veel vragen. Een overlevende vraagt zich af waarom er alleen doden uit Moskou zijn. In het ziekenhuis ligt hij namelijk op een zaal met maar 2 Moskovieten en voor de rest mensen van buiten de stad. Volgens die overlevende heeft niemand de lichamen geteld van de mensen die in het ziekenhuis zijn overleden.

Stadionbeheerder en stadiondirecteur schuldig aan stadionramp

De autoriteiten komen met een uitleg die volgens een aantal overlevenden niet is voortgekomen uit getuigenverslagen, maar van tevoren al is vastgesteld. In het proces, dat 2 dagen duurt, wordt gesteld dat, vanwege het 2e doelpunt, tientallen mensen zijn teruggelopen die op weg zijn naar de uitgang. Hierdoor zijn 2 stromen toeschouwers op elkaar gebotst. Waarbij een meisje is gevallen, waarna een opstopping plaatsvindt. In het gedrang dat daardoor ontstaat, komen, volgens de officiële lezing, 66 mensen om het leven. Een overlevende ontkent deze versie van de gebeurtenissen. Hij zegt namelijk dat hij al is gevallen en in het gedrang is beland voordat het 2e doelpunt is gescoord.

Stadionbeheerder Joeri Pantsjichin en de stadiondirecteur worden als schuldigen aangewezen. Pantsjichin werkt er nog maar 3 maanden. Hij moet 3 jaar de gevangenis in, hetgeen door sommigen te weinig wordt gevonden. De stadiondirecteur hoeft niet de gevangenis in, omdat hij in het bezit is van de Leninorde. Anderen zeggen dat de stadionbeheerder niets met de ramp heeft te maken en dat hij geen straf verdient. Na een kort proces krijgt hij 3 jaar strafkamp, waarvan hij er 1,5 jaar uitzit.

Morele verantwoordelijkheid

Pantsjichin houdt lang zijn mond dicht, om zichzelf en zijn familie te beschermen. In het programma Andere Tijden vertelt hij zijn kant van het verhaal van de stadionramp: “Het begon 5 minuten voor het einde. Ik zat op de westelijke tribune en zag op de oostelijke tribune rumoer ontstaan. Toen de wedstrijd was afgelopen, rende ik meteen het veld over. Aan de overkant zag ik uitgestrekte armen. Ik hoorde hulpgroep. Ik moest die mensen natuurlijk wegtrekken, maar dat was onmogelijk, omdat ze onder een hele berg anderen mensen lagen. Voor mijn ogen zag ik mensen blauw aanlopen. Ik begreep dat ze geen lucht kregen, dat ze stikten. En ik kon ze niet helpen.

Tijdens een verhoor stelden ze een vraag die ze me al een paar keer hadden voorgelegd: ‘Hoe voelde je je toen? Voelde je je niet schuldig?’ Ik zei dat ik in principe onschuldig was, maar dat ik als mens natuurlijk een zekere bitterheid voelde. En misschien zelfs wel een morele verantwoordelijkheid. Maar mijn ondervragers hebben dat opgevat als een schuldbekentenis.”

Buitensporig

Pantsjichin vervolgt: “De aanklacht bevatte 7 punten, volgens mij allemaal even bespottelijk. Ten 1e: slechte betrekking met de ordehandhavers. We hebben nooit betrekkingen met die mensen gehad. Waar halen ze het vandaan? Ten 2e: we zouden de ruimtes onder de tribunes niet voldoende sneeuwvrij hebben gemaakt. Sneeuwvrij. Daar kon helemaal geen sneeuw liggen, want die ruimtes liggen in het stadion. De belangrijkste oorzaak van de ramp was volgens mij de gespannen sfeer aan het begin van de wedstrijd tussen de supporters en de ordedienst. Er lag sneeuw. Een paar van die jongens maakten sneeuwballen. En zoals gewoonlijk traden de agenten niet erg tactvol op tegen de voetbalsupporters. Ze bekogelden de agenten met sneeuwballen. Hun reactie was buitensporig.”

Belhamels

Voormalig majoor van de KGB, Joeri Novostroejev, wiens zoon Misja is omgekomen bij de stadionramp, zegt dat hij de foto’s heeft gezien die de soldaten hebben gemaakt. “Ik heb het allemaal gezien. Ook de dichte poorten. Dat was een uur of 7 na het drama. Wie kan er nou per ongeluk een hek dicht doen? Hoe is dat mogelijk? Had een idioot dat gedaan? Of is het met opzet gebeurd?”

Medewerker van de Nederlandse ambassade in Moskou, Henk van Gelderen, is het stadion als de ramp zich afspeelt. Hij zegt dat het onrustig is geweest in het stadion en dat er vuurwerk is afgestoken. Ook zijn er vechtpartijen geweest tussen aanhangers van Spartak Moskou en de militie. Volgens hem wil de militie maar een heel smalle uitgang toestaan, om er nog een paar belhamels tussenuit te pakken. “Omdat die uitgang heel nauw was, is er een enorme oploop ontstaan in de ruimte bovenaan de trap. Daardoor werd de druk zo groot dat die hele muur van agenten samen met de supporters naar beneden is gedonderd.”

“Nu gaan we ze pakken”

In 1990 verschijnt in een Moskouse krant een artikel waarin de stadionramp wordt beschreven vanuit het oogpunt van de militie. “Tegen het einde van de wedstrijd zeiden agenten via de walkietalkie tegen elkaar: ‘We worden weer bekogeld. Nu gaan we ze pakken!’ Ze besloten de toeschouwers langs 1 trap en een nauwe doorgang weg te laten gaan en zo alle fanaten te vangen. Die waren makkelijk te herkennen aan hun rood-witte accessoires.” Volgens het artikel is er bij de militie geen sprake van opzet geweest om mensen te doden.

Op 20 oktober 2007 speelt een selectie van Haarlem met oud-spelers een benefietwedstrijd tegen een selectie van oud-spelers van Spartak Moskou. De wedstrijd eindigt in 2-2. Voor het duel is er een herdenkingsbijeenkomst gehouden bij het monument voor de slachtoffers van de stadionramp.

(Bron: Andertijden.nl, NPORadio1.nl, Wikipedia. Foto’s: ANP)