De oudejaarsconference, een Nederlandse traditie sinds 1954
Publicatiedatum: 30 december 2024
De oudejaarsconference is een Nederlandse traditie. Elk jaar luiden conferenciers het nieuwe jaar in met een komische beschouwing van het afgelopen jaar. Het is de cabaretier Wim Kan die op 31 december 1954, in 2024 70 jaar gelden, voor het eerst op de radio een oudejaarsconference houdt. Daarna volgen vele anderen, waardoor de oudejaarsconference een vaste plek heeft gekregen tijdens onze viering van Oud en Nieuw.
Wim Kan
Wim Kan is de bedenker van de moderne oudejaarsconference. Hij schrijft voor oudjaarsavond in 1954 speciaal een conference die geheel is gewijd aan humoristische bespiegelingen van het afgelopen jaar. Het is echter niet voor het eerst dat op een komische wijze afscheid wordt genomen van het voorbije jaar.
Want de opvoering van Gijsbrecht van Aemstel van Joost van den Vondel wordt sinds het einde van de 17e of het begin van de 18e eeuw op 1 januari besloten met een boerenoperette: De bruiloft van Kloris en Roosje. In de klucht worden door de bruiloftsgasten Thomasvaer en Pieternel de opvallende momenten van het afgelopen jaar op grappige wijze besproken. Aan deze traditie komt in 1968 een eind. Toch zijn er gezelschappen die het stuk tegenwoordig weer uitvoeren.
In de loop der jaren is Wim Kan synoniem geworden met de oudejaarsconference. Politici vinden het een eer om door Kan in de maling te worden genomen. “Als je niet genoemd wordt, tel je niet mee”, heeft hij eens gezegd. De vader van Kan, de links-liberaal Jan Kan, is voormalig minister van Binnenlandse Zaken en Landbouw. Kan is dus opgegroeid in de omgeving van politici, die hij op de hak neemt. De linkse Kan maakt zowel grappen over links als rechts, hetgeen bijzonder is in het verzuilde Nederland. Hij weet mensen van verschillende gezindten en verschillende politieke opvattingen te verbinden tijdens zijn oudejaarsconferences. Met Wim Kan is de Nederlandse traditie van de oudejaarsconference geboren.
Wim Kan en zijn vrouw Corry Vonk.
De eerste oudejaarsconference
Producent van de VARA, Wim Ibo, probeert Kan vanaf 1950 te bewegen zijn shows voor de radio te laten uitzenden. Kan heeft het niet zo op de radio, omdat hij bang is dat zijn grappen en liedjes niet overkomen. Toch krijgt Ibo het voor elkaar dat Kan begin jaren 50 een paar optredens voor de radio verzorgt. Kennelijk heeft hij de smaak te pakken, want tijdens een bezoek van Ibo zegt hij: “Een uurtje op oudejaarsavond, helemaal in mijn eentje. Dat zou ik leuk vinden.”
De eerste oudejaarsconference wordt op 25 en 26 december 1954 opgenomen in de kleine zaal van het Concertgebouw in Amsterdam voor een publiek van 500 mensen. Kan ontvangt 1.000 gulden voor die eerste oudejaarsconference die de titel draagt: “Nou je weet wa’k zeggen wil.” Ru van Veen begeleidt hem op de piano. “Om samen het kleinkunstjaar uit te leiden, luisteren we vanavond naar Wim Kan die het uur zal vullen met eigen liedjes en conferences”, is onder andere in de aankondiging te horen. Kan staat alleen op het podium. In latere oudejaarsconferences zit hij soms op een stoel en drinkt hij een glaasje wijn. Op het podium voor hem liggen vellen papieren met teksten, Kans spiekbriefjes, over de onderwerpen die hij gaat bespreken. Met het lied Zet me dan af, over de mogelijkheid om de radio af te zetten, begint de eerste oudejaarsconference.
Kan heeft jarenlang het alleenrecht op de oudejaarsconference
Het is een groot succes: Kan weet met zijn humor en liedjes een groot deel van Nederland aan de radio te kluisteren. In 1956 komt Kan met de oudejaarsconference Het was me het jaartje weer wel. Hij bespreekt de Sovjetinval in Hongarije en de Suezecrisis die in dat jaar hebben plaatsgevonden. Kan richt zich in zijn conferences vooral op de politieke actualiteit. Hij imiteert politici als Joop den Uyl, Joseph Luns en Dries van Agt. Jarenlang heeft hij het alleenrecht op de oudejaarsconference. Om de 3 jaar sluit hij het jaar ermee af. Ook voor zijn conférences in 58, 60, 63 en 66 gaan veel Nederlanders er op oudejaarsavond weer eens lekker voor zitten. In 1969 houdt Seth Gaaikema, één van de tekstschrijvers van Kan, voor het eerst een oudejaarsconference op de televisie.
De eerste oudejaarsconference op televisie
Kan laat de oudejaarsconference in 1969 namelijk aan zich voorbij gaan. Seth Gaaikema komt daarop in 1969 met een conference op oudejaarsavond, getiteld: Heer ik kom hier om te twijfelen. Het wordt opgenomen in het Concertgebouw in Amsterdam. Hij zingt het lied Heer, ik kom hier om te twijfelen. Hierin vraagt Gaaikema zich af of God wel bestaat. De socialistische dominee Jan Buskens zit naast hem. Gaaikema vraagt hem een reactie. De dominee begint te preken, maar eindigt met een kwinkslag. Gaaikema zegt tegen de dominee dat hij blij is dat zijn vader dominee is geworden en geen pastoor. De dominee zegt daarop gevat: “U mag ook dankbaar zijn dat uw vader naar de paus heeft geluisterd en de pil niet gebruikt heeft.” Hierop ligt de zaal dubbel van het lachen. De volgende dag wordt er door veel mensen over gesproken.
Het is de tijd van hippies, die regelmatig in conflict zijn met de autoriteiten zoals de politie. Gaaikema treedt die avond op met de politiekapel. Ook heeft hij de cast uitgenodigd van de hippiemusical Hair. Als de kapel Aquarius/Let the sunshine in uit de musical inzet, komen de hippies binnen en zingen de tekst. Ze strooien bloemen uit over de musicerende agenten van de kapel. De politie en de hippies staan broederlijk op het podium. De dirigent wordt op de schouders gedragen als aan het einde Wat een spreker is die man (het is een man die ouwehoeren kan) wordt ingezet. Met een korte verzoening tussen de 2 uitersten wordt het nieuwe jaar 1970 ingeluid.
Kritiek van Kan
Kan is niet te spreken over de oudejaarsconference van Gaaikema. In zijn dagboek schrijft hij: “Om te huilen. Brutaal. Slechte imitatie van Toon en mij, quasi-lollig en veel te familiair.” Toch kijken er zo’n 5 miljoen Nederlanders naar.
In 1971 komt Gaaikema met de oudejaarsconference Onder elkaar op oudejaar. Hij toetst de 10 geboden van Mozes aan de maatschappij van de jaren 70. Gaaikema komt in 1985 met zijn volgende oudejaarsconference die wordt uitgezonden door Veronica. Tijdens zijn oudejaarsconference van 1988 komt hij uit voor zijn homoseksualiteit. In 1990 houdt hij zijn laatste.
Kan op de buis op oudejaarsavond
In 1973 weet de VARA Kan over te halen om ook een oudejaarsconference op de buis te houden. Zuinig over de drempel, waarin de oliecrisis een grote rol speelt, wordt goed ontvangen en zeer goed bekeken. Met 8.8 is het de grootste waardering ooit gemeten. Kan zingt: “Zuinig over de drempel, het was me het jaartje weer wel. Zuinig over de drempel, met de sjeik en de sjah en de Shell.”
In 1976 volgt Waar gaan we in het nieuwe jaar naartoe?. Ongeveer 7.5 miljoen Nederlanders kijken naar de oudejaarsconference.
Kan wint hiermee in 1977 de Gouden Televizier-Ring. Ook Wankelend over de drempel uit 1979 is een groot succes, in tegenstelling tot de oudejaarsconference van 1982, We spreken af dat we niets afspreken, Kans laatste. Zijn vrouw Corry Vonk heeft een hersenbloeding gekregen en hij heeft daardoor weinig tijd om zich voor te bereiden. Ook zijn beroemde spiekbriefjes kunnen hem niet helpen.
Freek de Jonge
Op het andere net bij de IKON speelt Freek de Jonge zijn eerste oudejaarsconference, De Openbaring. Zijn conferences zijn meer van persoonlijke aard en zetten mensen aan het denken. Ook zijn de grappen van De Jonge harder.
Kan ziet in De Jonge zijn opvolger. Hij wil letterlijk en figuurlijk het stokje overgeven aan De Jonge in diens conference. De Jonge hierover tegen de Volkskrant: “Kan heeft toen op zekere avond gebeld. Corry Vonk schetterde wat op de achtergrond en het leek alsof hij zich wat bedreigd voelde. Hij wilde mij buiten beeld een stokje doorgeven dat ik dan op het andere net moest aanpakken. Als Paus wilde hij zo zijn Bisschop de zegen geven, daar werd ik wat paranoïde van en daarom heb ik de boot afgehouden.”
In 1983 overlijdt Wim Kan, de ‘Vader van de oudejaarsconference’. Zonder hem zou er geen oudejaarsconference zijn geweest.
Buckler bier
Freek de Jonge verzorgt in de jaren 80 4 maal de oudejaarsconference. Hij stapt over van de IKON naar de VPRO. De VARA heeft Youp van ’t Hek gevraagd om in 1985 en 1986 de oudejaarsconference te houden, maar hij gaat daar niet op in. Zijn eerste houdt hij in 1989, met een legendarische show met keiharde grappen. Het is een aanval op het burgermansbestaan. Van ’t Hek neemt de gebruiker van het alcoholvrije Buckler bier op de hak. Van ’t Hek: “Buckler, dat kent u toch wel? Dat is dat gereformeerde bier. Bucklerdrinkers, daar heb ik een hekel aan. Van die lullen van een jaar of 40 die naast je in het café staan met hun autosleutels. Rot eens op, jongen, ik sta hier een beetje bezopen te worden. Ga weg gek! Ga in de kerk zuipen, idioot. Zuip dan niet, idioot!”
Na die oudejaarsconference gaat het bergafwaarts met het imago van Buckler, waardoor Heineken het merk 2 jaar later terugtrekt. Tegen de Volkskrant zegt Van ’t Hek hierover: “Ik had geen bezwaar tegen Buckler of welk alcoholvrij bier dan ook, maar tegen het type dat het dronk: die zeikerige zwager of die schijtlollige schoonzoon.”
Nieuwe lichting cabaretiers
De oudejaarsconference is in die tijd vooral een strijd tussen De Jonge en Van ’t Hek geworden. Maar ook Lebbis en Jansen laten op oudjaarsavond van zich horen.
Tot 2006 wordt de oudejaarsconference uitgezonden door de publieke omroep. In dat jaar komt daar verandering in, als Guido Weijers op SBS op humoristische wijze het oude jaar uitluidt.
Daarna volgen meer zenders en kunnen Nederlanders kiezen door wie ze zich de laatste uren van het jaar laten vermaken met een oudejaarsconference. In 2016 is Claudia de Breij de eerste vrouw die een oudejaarsconference verzorgt.
Nu even niet heet de oudejaarsconference van Pieter Derks, die op 31 december 2024 door de NPO wordt uitgezonden. Maar ook andere cabaretiers zullen voor of op oudejaarsdag op humoristische wijze hun licht laten schijnen over het afgelopen jaar.
(Bron: AD.nl, NPOKennis.nl, Theater.nl, Literatuurgeschiedenis.org, DBNL.org, Nostalgify.nl, Omroepwest.nl, Nu.nl, TVgids.nl, Huygens.knaw.nl, Freekdejonge.nl, Biernet.nl, Wikipedia. Foto’s: ANP)
