De Nederlandse vuurwerktraditie en de steeds luider wordende roep om een verbod

Veel Nederlanders houden van vuurwerk. De traditie om tijdens oud en nieuw vuurwerk af te steken is relatief jong. Maar die jaarlijkse vuurwerktraditie komt meer en meer onder vuur te liggen, aangezien die gepaard gaat met flink wat overlast.

De Chinezen zijn waarschijnlijk de uitvinders van het vuurwerk. Er zijn verschillende versies van wie de 1e knal op zijn naam heeft staan. Die moet hebben plaatsgevonden in de periode tussen de 8e en de 10e eeuw. Zo is er een verhaal over een Chinese kok die de ingrediënten houtskool, zwavel en salpeter bij elkaar gooit en ze in een bamboestok perst. Het vuur gaat eronder en de boel explodeert. Wel is het zeker dat de Chinezen het vuurwerk hebben groot gemaakt. Zij knallen tijdens religieuze feesten om de kwade geesten te verdrijven.

Uitvinding buskruit

De Chinezen vinden begin 13e eeuw het buskruit uit, hetgeen de hoofdsubstantie van vuurwerk wordt. Ze doen er proeven mee, waaruit verschillende soorten vuurwerk voortkomen. Het wordt in die tijd vooral geproduceerd in de stad Liuyang, waar wetenschappers experimenteren met de effecten en de kracht van vuurwerk. In deze Chinese stad vindt de monnik Li Tian het rotje uit. Elk jaar wordt dat gevierd en hij heeft zelfs een eigen tempel. Naast het opluisteren van bijzondere gebeurtenissen en oud en nieuw, heeft vuurwerk ook een militaire functie. Er kunnen hele gebieden mee worden verlicht of signalen mee worden afgegeven. Lichtkogels zijn uitermate geschikt om een waarschuwingssignaal af te geven voor mensen die in nood verkeren.

Vuurwerktraditie in Nederland

Al gauw vindt het vuurwerk zijn weg naar Europa. Zo worden er aan het Franse Hof van Versailles speciale vuurwerkshows gehouden. In Nederland wordt op de Dam in Amsterdam bij de viering van de Vrede van Munster in 1648 vuurwerk afgestoken. In 1678 verschijnt het boek Pyrotechnia, of Meer dan hondertderleye konstvermakelijcke vuurwerken, waarin uiteen wordt gezet hoe men zelf vuurwerk kan maken. Er zit een lijst in het boek met namen van vuurwerk die we nu nog tegenkomen zoals ‘Vuurspuwende Draken, Wonderlijke Vuur-pijlen en Voet-soeckers’.

In de 19e eeuw wordt vuurwerk nog maar sporadisch afgestoken in ons land, zoals tijdens Hartjesdag, maar nog niet tijdens oud en nieuw. In 1864 steken volgens het Bataviaasch Handelsblad Chinezen in het toenmalige Nederlands-Indië niet alleen vuurwerk af tijdens het Chinese oud en nieuw, maar ook tijdens het ‘Europeesch Nieuwjaar’. Binnen 10 jaar zullen Indische Nederlanders die traditie hebben overgenomen.

Vanaf jaren 60 en 70 steeds meer vuurwerk

Na de Tweede Wereldoorlog nemen Indiëgangers en mensen van Indische afkomst het vuurwerk mee naar Nederland. Vooral in Den Haag wordt er flink geknald en al gauw nemen andere plaatsen dat over. In de jaren 60 en vooral de jaren 70 beginnen Nederlanders met de traditie die we nu kennen, namelijk het afschieten van grote hoeveelheden vuurwerk tijdens oud en nieuw. Onze welvaart bereikt grote hoogte en het vuurwerk uit China is relatief goedkoop. Voor velen is een jaarwisseling zonder vuurwerk ondenkbaar.

In delen van ons land is het carbidschieten een populaire aangelegenheid. Melkbussen worden daarbij gevuld met carbid en water. Door een gaatje wordt een lont gestopt die vervolgens wordt aangestoken, waarna het geheel explodeert.

Sommige mensen maken het erg bont bij oud en nieuw. Ze kopen voor honderden euro’s aan vuurwerk en beginnen al met afsteken voor het eigenlijk mag. Zij vertrekken met tassen vol vuurwerk na een bezoek aan een vuurwerkverkooppunt. De roep om een vuurwerkverbod wordt luider. Veel mensen ergeren zich voor en tijdens oud en nieuw aan de steeds harder wordende knallen. Daarnaast is er de schade van tientallen miljoenen euro’s, die we zonder veel problemen accepteren onder de noemer van de vuurwerktraditie. En voor dieren is de vuurwerktraditie een jaarlijkse martelgang.

Aanscherping vuurwerkbeleid

Gemeentes en instanties geven voorlichting over het veilig afsteken van de knallers en de pijlen. Doe altijd een veiligheidsbril op, gebruik een aansteeklont en houd voldoende afstand. Maar al die waarschuwingen ten spijt, jaarlijks komen honderden mensen als gevolg van ongelukken met vuurwerk terecht bij de Eerste Hulp. Ze hebben vooral verwondingen aan handen, ogen en hoofd. Ook worden tijden de jaarwisseling hulpverleners lastiggevallen. Zij worden na een melding ter plaatse onder vuur genomen. Stap voor stap is het beleid rondom vuurwerk aangescherpt. In diverse gemeentes zijn er speciale vuurwerkvrijezones en is de tijd voor het afsteken beperkt. Tevens is er een verbod op het zwaardere knal- en siervuurwerk. Ook wordt er strenger gecontroleerd op het illegaal verzenden van vuurwerk en bij de landsgrenzen wordt strenger gecontroleerd.

Opslag in vuurwerkdepots

In Nederland hebben handelaren voor oud en nieuw 2020-2021 zo’n 18 miljoen kilo vuurwerk ingekocht ter waarde van ongeveer 77 miljoen euro. Het kabinet heeft echter een vuurwerkverbod afgekondigd om, vanwege de coronacrisis, de zorg te ontlasten. Het vuurwerk is daarom opgeslagen in zogenaamde vuurwerkdepots. Normaal gesproken komt het vuurwerk voornamelijk uit China aan per boot, waarna het naar de importeur gaat. Die slaat het op in bunkers, waarna het naar de verkoper gaat, die het ten slotte verkoopt aan de afsteker.

De opslag van vuurwerk is gebonden aan strenge regels vanwege het gevaar. Dat het goed fout kan gaan, blijkt in mei 2000 als een vuurwerkopslagplaats in de wijk Roombeek in Enschede ontploft. De opslag van het bedrijf S.E. Fireworks vat vlam, waarna de boel explodeert. Er komen 23 mensen om het leven. Hierop besluit de overheid de regelgeving aan te scherpen. Vuurwerk mag niet meer worden opgeslagen in de buurt van huizen en scholen en mag niet meer in containers worden bewaard.

Illegaal vuurwerk wordt steeds zwaarder

De overheid signaleert dat het illegale vuurwerk steeds groter en zwaarder wordt. In die illegale knallers zit het zogenaamde flitspoeder dat vele malen krachtiger en ontstekingsgevoeliger is dan buskruit. Het illegale knalvuurwerk van tegenwoordig is niet meer te vergelijken met het rotje van vroeger. De nu populaire Cobra 6 bevat zo’n 25 tot 30 gram flitspoeder. Als zo’n explosief in een hand afgaat, dan wordt die hand van de arm afgerukt. De politie komt geregeld explosieven tegen met meer dan 100 gram flitspoeder.

In de illegale vuurwerkhandel gaan grote sommen geld om. Dat geld wordt witgewassen of er worden andere illegale activiteiten mee bekostigd. De handel in drugs, vuurwapens en illegaal vuurwerk is vaak met elkaar verweven. Uit het rapport Dreigingsbeeld Milieucriminaliteit 2021 blijkt dat illegaal knalvuurwerk het hele jaar door wordt gebruikt, bij onder meer plofkraken, voetbalvandalisme, demonstraties en aanslagen. Het illegale vuurwerk wordt rond oud en nieuw gebruikt om vernielingen te plegen en om hulpverleners mee te belagen.

Vuurwerkregels jaarwisseling 2021-2022

Tijdens de jaarwisseling van 2021-2022 is verkopen, vervoeren en afsteken van vuurwerk verboden. Het kabinet wil hiermee voorkomen dat er vuurwerkslachtoffers naar het ziekenhuis moeten. Door het coronavirus is de werkdruk op de zorg al een lange tijd te hoog. Met oud en nieuw 2019-2020 zijn zo’n 1.300 mensen behandeld in een ziekenhuis of bij een huisartsenpost vanwege ongelukken met vuurwerk. Het vuurwerkverbod tijdens de jaarwisseling 2020-2021 zorgt voor veel minder belasting van zorgverleners: het aantal vuurwerkslachtoffers is in dat jaar met 70 procent afgenomen, naar minder dan 400.

Bepaald knal- en siervuurwerk is dus verboden. Maar het afsteken van klein vuurwerk als sterretjes en knalerwten is toegestaan. Het organiseren van vuurwerkshows door professionals wordt steeds vaker door gemeentes georganiseerd. Over een totaalverbod op vuurwerk wordt gediscussieerd en de roep om zo’n verbod wordt steeds luider. Na talloze incidenten is de publieke opinie verschoven en zijn meer en meer Nederlanders voor een verbod. Sommigen vinden dat betutteling en vinden dat mensen zelf wel mogen bepalen of ze vuurwerk afsteken. Weer anderen willen niet aan de vuurwerktraditie tornen.

(Bron: RTL Nieuws, NPO kennis, Isgeschiedenis, Scientias, Blik Op Nieuws, Rijksoverheid, Wikipedia, ANP. Foto: Shutterstock)