De moord op president John F. Kennedy

Op 22 november 1963, in 2023 60 jaar geleden, wordt de Amerikaanse president John F. Kennedy doodgeschoten tijdens een bezoek aan de Texaanse stad Dallas. De voormalige Amerikaanse marinier Lee Harvey Oswald wordt beschuldigd van de moord. Hij wordt echter op 24 november zelf doodgeschoten, waardoor Oswald nooit voor de rechter verschijnt. De moord op de jonge president is voer voor veel samenzweringstheorieën.

De democratische presidentskandidaat John F. Kennedy wordt op 8 november 1960 verkozen tot president van de Verenigde Staten. Als hij op 20 januari 1961 wordt geïnaugureerd, doet hij één van zijn bekendst geworden uitspraken: “Vraag niet wat jouw land kan doen voor jou, vraag wat jij kan doen voor je land.”. De Amerikanen hebben het idee dat met de jeugdige president en zijn elegante, knappe en intelligente vrouw Jackie een nieuw tijdperk is aangebroken.

De regeerperiode van Kennedy

Het presidentschap van Kennedy verloopt niet vlekkeloos. Vlak na zijn inauguratie in april vindt de invasie plaats in de Varkensbaai in Cuba door rechtse Cubaanse ballingen die worden gesteund door de CIA. Ze willen het bewind van Fidel Castro omver werpen, hetgeen faliekant mislukt. Hierdoor lijdt Kennedy gezichtsverlies. In augustus van 1961 wordt een begin gemaakt met de bouw van de Berlijnse Muur. Bij de Muur spreekt Kennedy de beroemd geworden woorden: “Ich bin ein Berliner”.

Onder zijn bewind neemt de oorlog in Vietnam toe. In september 1962 belooft hij dat de Verenigde Staten voor het einde van het decennium een mens op de maan heeft gezet en hem veilig op aarde heeft teruggebracht in de ruimterace met de Sovjet-Unie. In oktober van dat jaar houdt de mensheid de adem in als Oost en West lijnrecht tegenover elkaar staan tijdens de Cubacrisis en een nucleaire oorlog dreigt. Ook nemen de protesten van de zwarte burgerrechtenbeweging toe en pakt Kennedy de georganiseerde misdaad hard aan. Kortom, de regeerperiode van John F. Kennedy is een tumultueuze en staat veelal in het teken van de tegenstellingen tussen Oost en West.

De moord op president John F. Kennedy

Kennedy is samen met zijn vrouw en vicepresident Lyndon Baines Johnson in Texas om geld in te zamelen voor de verkiezingen van 1964. Tevens is er een geschil binnen de Democratische Partij van Texas, hetgeen Kennedy wil beëindigen. Op 21 november bezoekt de Amerikaanse president de Texaanse steden San Antonio, Houston en Fort Worth. Op 22 november staat een trip naar Dallas op het programma. Waar hij in aanwezigheid van de Texaanse gouverneur John Connally en diens vrouw Nellie een toespraak zal houden.

Op 22 november vliegt Kennedy naar Dallas. Op het vliegveld stapt hij samen met zijn vrouw, de gouverneur en diens vrouw in een cabriolet om naar de Dallas Market Center te rijden voor de toespraak. Onderweg staan ongeveer 200.000 mensen om de president te begroeten. De stoet rijdt op Dealey Plaza langs het Texas School Book Depository, een schoolboekenmagazijn. Om ongeveer 12.30 uur klinken plotseling 3 schoten. Kennedy wordt in zijn rug en hoofd geraakt, terwijl Connally een kogel in zijn rug krijgt. De gouverneur zal de aanslag overleven. President Kennedy wordt naar het Parkland Memorial Hospital gereden, waar hij om ongeveer 13.00 uur wordt doodverklaard. Veel Amerikanen weten nog precies waar ze zich hebben bevonden op het moment dat ze horen van de moord op hun president. De wereld reageert geschokt.

Lee Harvey Oswald

De politie gaat op zoek naar de dader. Op de 6e verdieping van het Texas School Book Depository worden 3 kogelhulzen gevonden, alsmede een geweer. Er blijken 2 medewerkers afwezig te zijn na een telling van het personeel. 1 medewerker is naar buiten gestapt, om de president te zien, maar mag niet naar meer naar binnen van de politie. De ander is Lee Harvey Oswald, die daar 1 maand werkt. Hij is een half uur voor de moord op de 6e verdieping gezien.

Ook is hij vlak na de moord door zijn chef en een agent gezien in het gebouw. Er wordt een signalement van hem naar buiten gebracht. Oswald vlucht dan naar huis. Nadat hij zijn huis heeft verlaten, wordt hij geconfronteerd door agent J. D. Tippit, die hem waarschijnlijk heeft herkend van het signalement. Het vermoeden is dat Oswald hem heeft doodgeschoten. Hij gaat de bioscoop het Texas Theatre binnen, waar hij om 13.50 uur wordt gearresteerd.

Goede schutter

Lee Harvey Oswald heeft een moeilijke jeugd gehad. Op zijn 17e meldt hij zich aan bij het Amerikaanse Korps Mariniers. Hij is een goede schutter, is geïnteresseerd in het communisme en leert Russisch. Hij vertrekt 9 dagen nadat hij het Korps Mariniers heeft verlaten naar de Sovjet-Unie. Oswald wil zich laten naturaliseren tot Sovjetburger, maar dat wordt geweigerd. Hij gaat werken in Minsk, waar hij Marina Nikolayevna Prusakova ontmoet met wie hij trouwt en uiteindelijk 2 kinderen krijgt.

Oswald en zijn vrouw verhuizen in juni 1962 naar de Verengde Staten en gaan in de buurt van Dallas wonen. Begin 1963 koopt hij een revolver en een geweer via een postorderbedrijf. Als lid van de Fair Play for Cuba Committee, een activistische groep die de Cubaanse revolutie steunt, deelt hij in New Orleans pro-Castro brochures uit. Hij probeert terug te keren naar de Sovjet-Unie, hetgeen mislukt. Oswald gaat in oktober werken in het Texas School Book Depository. Volgens de officiële lezing schiet Oswald op 22 november president Kennedy dood vanuit het raam van de 6e verdieping van het gebouw.

Jack Ruby vermoordt Oswald

Het lichaam van de president wordt vervoerd naar Airforce One, het presidentiële vliegtuig. Vicepresident Johnson vreest dat de moord slechts een 1e aanzet is van de Sovjet-Unie of andere vijanden van de Verenigde Staten om de Amerikaanse overheid te destabiliseren. Hij wil Dallas verlaten, omdat hij zich niet veilig voelt. Ook wil hij een snelle transitie van de macht. Om 14.38 uur, vlak voor het opstijgen van het vliegtuig, wordt Lyndon Baines Johnson ingezworen als de 36e president van de Verenigde Staten. Naast hem staat Jackie Kennedy, die nog steeds de kleren draagt met het bloed van haar vermoorde echtgenoot.

Oswald wordt ondervraagd door de politie en door verslaggevers. Hij ontkent iets met de moord te maken te hebben en verklaart dat hij een zondebok, een “patsy”, is. Als hij op 24 november van de Dallas City Hall naar de gevangenis wordt getransporteerd, schiet nachtclubeigenaar Jack Ruby hem voor de draaiende camera’s neer. Het incident wordt live uitgezonden. Oswald wordt naar het Parkland Memorial Hospital gereden, hetzelfde ziekenhuis als Kennedy 2 dagen tevoren. Daar overlijdt hij.

Ruby verklaart dat hij Jackie Kennedy met de moord heeft willen besparen dat zij moet getuigen tegen Oswald in een rechtszaak. Anderen beweren dat hij is verbonden aan de georganiseerde misdaad en dat hij een onderdeel is van een samenzwering. Een rechtbank verklaart Ruby schuldig aan de moord op Oswald en hij wordt ter dood veroordeeld. In 1966 krijgt hij echter een nieuw proces. Dat zal hij niet meer meemaken, want Jack Ruby overlijdt op 3 januari 1967 aan kanker in hetzelfde ziekenhuis waar ook Kennedy en Oswald zijn doodverklaard.

De begrafenis van president John F. Kennedy

Kennedy ‘s lichaam wordt op 23 november vanuit het Witte Huis verplaatst naar het Capitool. Daar nemen ongeveer 250.000 Amerikanen afscheid van hun president. Op 25 november ziet een rouwende Amerikaanse bevolking op televisie een sombere parade met de kist van de president op een kar, die wordt getrokken door 6 paarden door de straten van Washington. In St. Mathews Cathedral vindt een mis plaats. Buiten salueert de 3-jarige zoon van Kennedy, John jr., voor de kist van diens vader.

Het brengt bij veel Amerikanen sterke emoties teweeg. Het lichaam met de kist wordt verplaatst naar het Arlington National Cemetry, een begraafplaats, waar Kennedy ter aarde wordt besteld. Zijn vrouw Jackie en zijn broers Robert en Ted ontsteken dan The Eternal Flame, De Eeuwige Vlam, die nog steeds brandt op het graf van John Fitzgerald Kennedy.

Officieel onderzoek naar de moord

President Johnson is, samen met veel Amerikanen, ervan overtuigd dat de moord het gevolg is van een communistisch complot. Hij wil opheldering over de dader of daders en stelt daarom op 29 november 1963 The President’s Commission on the Assassination of President John F. Kennedy in. Deze commissie wordt ook wel de Warren Commission genoemd naar de voorzitter, lid van het Hooggerechtshof van de Verenigde Staten, Earl Warren.

In september 1964 concludeert de Warren Commission dat Oswald alleen heeft gehandeld in de moord op Kennedy. Deze controversiële conclusie wordt gesteund door de politie van Dallas, de FBI en de veiligheidsdienst United States Secret Service. De commissie stelt dat één van de kogels Kennedy in zijn rug raakt, er via zijn keel is uitgekomen en vervolgens meerdere verwondingen veroorzaakt bij Connally. Vanwege de bijzondere zigzag-route en het feit dat de kogel nagenoeg onbeschadigd is, noemen critici dit de ‘magic bullet theory’, de ‘magische kogel-theorie’.

Samenzwering

In 1976 wordt The United States House of Representatives Select Committee on Assassinations ingesteld om de moorden op Kennedy en Martin Luther King te onderzoeken. Deze commissie komt tot de conclusie dat Oswald waarschijnlijk onderdeel is geweest van een groter complot. Ook stellen ze dat er 4 schoten zijn afgevuurd, hetgeen in tegenspraak is met de conclusies van de Warren Commission.

Een meerderheid van de Amerikanen gelooft niet in de officiële versie. Na de moord in 1963 geeft 52 procent van de Amerikanen aan dat Oswald een onderdeel is van een samenzwering. In 1976 gelooft maar liefst 81 procent van hen dat Oswald niet alleen heeft gehandeld. In 2013, 50 jaar na de moord, vindt 61 procent dat meerdere daders zijn betrokken bij de moord, tegenover 30 procent die vindt dat Oswald zelf heeft gehandeld. Uit dezelfde peiling blijkt dat 13 procent gelooft dat de maffia betrokken is bij de moord, 13 procent zegt dat de overheid er deel van uitmaakt, 7 procent de CIA en 5 procent Fidel Castro of Cuba. In 2017 is 61 procent van de Amerikanen van mening dat anderen zijn betrokken bij de moord op president Kennedy.

Complottheorieën

Tal van complottheorieën doen na de moord op Kennedy de ronde. Een deel van die samenzweringstheorieën is te verklaren door moord op Oswald: hij heeft nooit kunnen getuigen en heeft dus niet zijn kant van de zaak kunnen belichten. Zo zouden Cubaans ballingen achter de moord zitten vanwege het mislukken van de invasie in de Varkensbaai. Zij geven Kennedy de schuld van het falen ervan, omdat hij geen cruciale luchtsteun heeft gegeven tijdens de invasie. Uit wraak zouden zij Kennedy hebben vermoord met mogelijke hulp van de CIA of de maffia.

Een andere theorie stelt dat de CIA verantwoordelijk is voor de moord, omdat Kennedy, na het mislukken van de invasie in de Varkensbaai, het toezicht verscherpt op de geheime dienst. Als gevolg van die mislukte invasie worden CIA-directeur Allen Dulles en 2e man Charles Cabell ontslagen. Cabells broer Earle is burgemeester van Dallas. Hij zou op het laatste moment de route die Kennedy aflegt hebben veranderd. In plaats via Main Street, gaat de stoet langs het schoolboekenmagazijn van waaruit Kennedy is doodgeschoten.

Een andere mogelijke optie is dat de maffia achter de moord op Kennedy zit. Robert F. Kennedy is de minister van Justitie in het kabinet van zijn broer. Hij pakt de georganiseerde misdaad hard aan. Dit wordt gezien als verraad door onder anderen maffiabaas Sam Giancana, die zijn invloed zou hebben gebruikt om Kennedy te helpen in de race voor het presidentschap in 1960. Ook zou Jack Ruby zijn verbonden aan de maffia.

Vicepresident Lyndon Johnson zit volgens weer een andere theorie achter de moord. De keiharde Texaanse politicus zou door Kennedy ter zijde worden geschoven voor de presidentsverkiezingen van 1964. Hij zou samen met rijke Texaanse oliebaronnen die tegen de belastinghervormingen van Kennedy zijn de moord hebben beraamd.

Clay Shaw

Een veelgehoorde theorie is afkomstig van de Openbaar Aanklager van New Orleans, Jim Garrison. Deze theorie wint aan populariteit door de film JFK uit 1991 van Oliver Stone. Een rechtse anti-Castrogroep die banden heeft met de CIA, vindt dat Kennedy te zacht optreedt tegen het communisme. Hoofdverdachte van Garrison is de zakenman en schrijver uit New Orleans, Clay Shaw. Hij is de enige man die is gearresteerd en aangeklaagd in verband met de moord op Kennedy. Tijdens het proces leunt Garrison zwaar op uitspraken van getuigen en presenteert hij geen tastbaar bewijs. Clay Shaw wordt door een jury vrijgesproken.

In oktober 2023 publiceert voormalig geheim agent Paul Landis een boek over de moord. Het brengt de magische kogeltheorie aan het wankelen, als de herinneringen van Landis kloppen. Hij is aanwezig als veiligheidsagent in Dallas en rijdt in de volgwagen achter de president. Nadat de president is neergeschoten en is vervoerd naar het ziekenhuis, vindt Landis de kogel waarmee Kennedy is geraakt op de achterbank. Diezelfde kogel heeft de gouverneur nooit kunnen raken, want die is nooit verder gekomen dan Kennedy, beweert hij. Het zou betekenen dat er een andere kogel moet zijn waarmee gouverneur Connally is verwond.

Andere schutter

Dat verhaal doet afbreuk aan de officiële lezing, omdat daarin wordt beweerd dat die kogel waarmee de gouverneur is verwond, daarvoor Kennedy heeft geraakt. Omdat Oswald nooit zo snel zou hebben kunnen herladen, moet dat schot van een andere schutter zijn geweest.

Duizenden boeken zijn wereldwijd geschreven over de moord, naast talloze artikelen en documentaires. De moord op president John Fitzgerald Kennedy houdt zelfs na 60 jaar de gemoederen nog bezig. Het geeft aan hoe groot de impact ervan is. Veel Amerikanen hebben de overtuiging dat op die 22e november in 1963 Amerika zijn onschuld heeft verloren.

Kennedy podcast: JFK: the missing link

Journalist Lammert de Bruin heeft samen met samen met Babs Assink een podcast gemaakt over John F. Kennedy: JFK: the missing link. Daarover vertelt hij bij Tijd voor MAX. Bekijk het fragment terug.

(Bron: Britannica.com, BBC.com, History.co.uk, NOS.nl, AD.nl, News.gallup.com, Wikipedia. Foto’s: ANP)