De moord op Martin Luther King jr., de charismatische leider van de zwarte burgerrechtenbeweging
Publicatiedatum: 3 april 2023
Op 4 april 1968, in 2023 55 jaar geleden, wordt de Amerikaanse leider van de zwarte burgerrechtenbeweging Martin Luther King jr. doodgeschoten. King heeft een groot deel van zijn leven gewijd aan het geweldloos verzet tegen discriminatie. De charismatische King is later een symbool geworden voor geweldloos verzet tegen onrecht.
Op 15 januari 1929 wordt in Atlanta, in de Amerikaanse staat Georgia Michael King jr. geboren. Kings vader, een baptistenpredikant, verandert zijn naam en die van zijn zoon nadat hij in 1934 in Duitsland is geweest in Martin Luther. Naar de grondlegger van het protestantisme. King komt uit een familie uit de middenklasse. De jonge Martin Luther groeit op in een goede wijk van Atlanta. Daar wonen veel succesvolle en relatief rijke zwarte Amerikanen.
King komt al vroeg in aanraking met racisme in het gesegregeerde Amerika. Op 6-jarige leeftijd krijgt hij van witte vriendjes te horen dat zij niet meer met hem mogen spelen, omdat hij zwart is en zij naar een aparte school voor witten gaan. King is intelligent. In 1944 gaat hij op 15-jarige leeftijd studeren aan het Morehouse College in Atlanta. Eerst gaat hij nog een zomer lang naar Connecticut in het noorden, waar hij werkt op een tabaksplantage. Hij is geschokt over de tamelijk vreedzame wijze waarop zwart en blank daar met elkaar omgaan. Hij schrijft in een brief aan zijn ouders: ”Zwart en wit gaan samen naar dezelfde kerk. Ik had nooit verwacht dat iemand van mijn ras overal kon eten.” De ervaringen in Connecticut zorgen bij hem voor een grote afkeer van rassenscheiding.
Rosa Parks
Na Morehouse College gaat King theologie studeren aan de Crozer Theological Seminary in Pennsylvania. Hij leert daar onder andere over Mahatma Gandhi en diens filosofie van geweldloosheid. Gandhi wordt een grote inspiratiebron voor King. Hij zal herhaaldelijk zeggen: “Jezus gaf ons de filosofie, Gandhi gaf ons de methode.” Hij behaalt zijn bachelor in 1951. Daarna gaat hij aan de Universiteit van Boston studeren en behaalt daar in 1955 zijn doctorstitel. In Boston ontmoet King Coretta Scott, die aan het conservatorium studeert. Ze trouwen in 1953 en krijgen 4 kinderen.
Martin Luther King en Coretta Scott King
King wordt baptistenpredikant in de Dexter Avenue Baptist Church in de stad Montgomery in Alabama. Op 1 december 1955 weigert de zwarte Rosa Parks in Montgomery haar plaats in een bus in die stad af te staan aan een witte passagier, hetgeen ze volgens de rassenwetten moet doen. Ze wordt gearresteerd. Zwarte activisten richten hierop de Montgomery Improvement Association op en het openbaar vervoer wordt meer dan een jaar lang geboycot. De charismatische en begenadigde spreker King wordt de voorzitter. Op het huis van King wordt een aanslag gepleegd en activisten verliezen hun baan. De boycot wordt opgeheven nadat de rassenscheiding in het openbaar vervoer is verboden door het Hooggerechtshof in Washington.
De bus waarin Rosa Parks is gearresteerd, staat tegenwoordig in een museum
Steun van Kennedy en Johnson
De baptistenpredikant ziet in dat hij een massabeweging nodig heeft om dit succes uit te buiten. King en andere activisten besluiten in 1957 om de Southern Christian Leadership Conference op te richten, om te coördineren en lokale organisaties bij te staan die zich inzetten voor de gelijkheid van zwarten. King wordt de president van de organisatie. Hij discussieert met religieuze leiders en leiders van burgerrechtenbewegingen in binnen- en buitenland. In 1959 gaat hij naar India en discussieert met de Indiase premier Nehru over geweldloze actie. Hij wordt er meer en meer van overtuigd dat geweldloze weerstand het krachtigste wapen is van onderdrukte mensen in hun strijd voor vrijheid.
In 1960 verhuist het gezin naar Atlanta, waar King met zijn vader baptistenpredikant wordt van de Ebenezer Baptist Church. Een groot deel van zijn tijd gaat naar de Southern Christian Leadership Conference en naar de burgerrechtenbeweging. Hij wordt in oktober gearresteerd bij een protest van zwarte studenten en moet de gevangenis in. Voor zijn leven wordt gevreesd. Door tussenkomst van de democratische presidentskandidaat John F. Kennedy wordt King vrijgelaten. Het wordt in de pers breed uitgemeten. De actie van Kennedy zou hebben bijgedragen aan diens overwinning in november 1960, als hij wordt verkozen tot president van de Verenigde Staten.
Begin jaren 60 groeit de populariteit van King. Hij is welbespraakt en knap en krijgt aandacht van de media. Hij begrijpt de macht van de televisie om zijn strijd voor gelijke rechten nationaal en internationaal te maken. King krijgt steun van president Kennedy en later van president Johnson.
“I have a Dream”
In het voorjaar van 1963 wordt King samen met activisten en honderden schoolkinderen gearresteerd bij een demonstratie voor gelijke rechten in Birmingham in de staat Alabama. In de gevangenis schrijft hij een brief waarin hij zijn filosofie van geweldloos verzet uitlegt. De bedoeling van deze protesten is, volgens King, om te komen tot onderhandelingen.
Het is tijd om de strijd in het zuiden van de Verenigde Staten naar een nationaal niveau te brengen. Er moet een eind komen aan het systeem van rassenscheiding en discriminatie, dat vooral in de zuidelijke staten wordt gehandhaafd. Zwarte en witte mensen moeten daar namelijk zoveel als mogelijk gescheiden van elkaar leven. King en andere activisten organiseren een mars in Washington. De March on Washington vindt plaats op 28 augustus 1963. Zo’n 250.000 mensen lopen van het monument voor George Washington naar het monument voor de president die de slavernij heeft afgeschaft, Lincoln.
King houdt op de trappen van het monument zijn beroemde speech I have a Dream. Daarin zegt hij onder andere: “Ik heb een droom dat mijn 4 kleine kinderen op een dag zullen leven in een land waar ze niet worden beoordeeld op de kleur van hun huid maar op hun karakter. Ik heb een droom vandaag.”
King in Nederland
De protesten van de burgerrechtenbewegingen hebben effect. President Johnson tekent in 1964 de Civil Rights Act, waarmee officieel een einde komt aan rassenscheiding op scholen, op het werk en in openbare voorzieningen. In december 1964 wordt aan Martin Luther King de Nobelprijs voor de Vrede toegekend. King is in 1964 in Nederland op uitnodiging van de Europese Federatie van Baptisten. Op 16 augustus preekt hij in de RAI in Amsterdam. In 1965 ontvangt hij een eredoctoraat in de Sociale Wetenschappen aan de Vrije Universiteit in Amsterdam.
Maar er is ook oppositie tegen de geweldloze protesten van King. In maart 1965 demonstreert hij samen met 1.500 activisten in Selma, Alabama. Zo’n 2 weken voor de mars is een vreedzaam protest in Selma met bruut geweld uiteengeslagen door een grote politiemacht. Deze Bloody Sunday heeft nationaal tot veel verontwaardiging geleid. Als ze voor een barricade van de politie staan, gaat King de confrontatie niet aan. Hij knielt en bidt en gaat daarna weg. Vooral jonge radicale zwarte activisten vinden hem te voorzichtig in de strijd.
In augustus 1965 tekent president Johnson de Voting Rights Act. Vanaf dat moment mogen zwarten zonder voorbehoud stemmen. Het is één van de belangrijkste wetswijzigingen in de geschiedenis van de Verenigde Staten.
Kritiek op de Vietnamoorlog
Vooral in de achterstandswijken van grote noordelijke steden radicaliseren zwarte jongeren. Activisten van de Black Powerbeweging zoeken de confrontatie en willen direct verandering. De leider van de radicale Nation of Islam, Malcolm X zegt: “Het is misdadig om een mens te leren zich niet te verdedigen, terwijl hij constant het slachtoffer is van grof geweld.” Vanwege deze kritiek, verbreedt hij zijn aandacht. King bekritiseert begin 1967 de oorlog in Vietnam. Er is op dat moment nog maar weinig kritiek op de oorlog in Vietnam. Het roept veel verontwaardiging op: in de pers wordt hij een verrader genoemd.
Ook zijn achterban heeft moeite met zijn kritiek, omdat ze vrezen dat hij hiermee de doelen van de burgerrechtenbeweging benadeelt, door tegen het beleid van president Johnson in te gaan. King ziet dat de woede en frustratie onder zwarte jongeren leidt tot gewelddadige rellen. Hij vindt dat hij zijn boodschap van geweldloze verzet tegenover de militante activisten niet langer kan verdedigen als hij zijn mond houdt over Amerikaanse agressie in het buitenland. Een onevenredig aantal zwarte soldaten komt om het leven in Vietnam. Na de kritiek krijgt hij weinig steun van president Johnson en hij wordt verdacht van communistische sympathieën.
King richt een coalitie op voor alle armen, om problemen aan te pakken zoals armoede en werkloosheid. Hij is ervan overtuigd dat de problemen van zwarten niet alleen worden veroorzaakt door racisme. Om grotere geweldsexplosies in de getto’s te voorkomen, zijn volgens King ingrijpende maatregelen nodig op het gebied van wonen, werk en armoedebestrijding. De Poor People’s March zal in juni 1968 plaatsvinden. King zal de mars niet meer meemaken.
Poor People’s March
Voorgevoel
Intussen weegt de druk zwaar op de schouders van King over het verloop van de burgerrechtenbeweging. Vlak voor zijn dood zegt hij hierover: “ Ik ben het marcheren eerlijk gezegd zat. Ben het zat om naar de gevangenis te gaan. Ik leef iedere dag onder doodsbedreigingen. Ik voel me soms ontmoedigd en heb het gevoel dat mijn werk voor niets is. Maar dan doet de Heilige Geest mijn ziel weer herleven.” Martin Luther King is 29 maal gevangengezet in zijn strijd voor gelijke rechten en er zijn meerdere aanslagen op zijn leven gedaan. King ziet dat de burgerrechtenbeweging verdeeld raakt. Er breken grote rellen uit in de noordelijke steden. Zijn populariteit neemt af en hij spreekt in kleine kring uit dat hij twijfelt over zijn leiderschap.
In het voorjaar van 1968 gaat King naar Memphis in de staat Tennessee, om stakende vuilnismannen te steunen. Volgens biografen en volgers heeft King een voorgevoel dat het niet goed met hem zal aflopen. In een kerk in Memphis zegt hij op 3 april, 1 dag voor zijn dood: “ Ik heb het beloofde land gezien. Ik zal daar niet met jullie aankomen. Maar ik wil dat jullie vanavond weten dat wij, als één volk, het beloofde land zullen bereiken.” Na de moord op president Kennedy in 1963 heeft hij al tegen zijn vrouw gezegd: “Dit is wat met mij gaat gebeuren. Ik blijf het je vertellen, dit is een zieke maatschappij.”
De moord op Martin Luther King jr.
Op 4 april 1968 wordt Martin Luther King doodgeschoten op het balkon van het Lorraine Motel in Memphis. Hij is slechts 39 jaar geworden. In grote steden breken rellen uit en tientallen mensen vinden de dood. President Johnson verklaart 7 april tot een nationale dag van rouw. Honderdduizenden mensen zijn aanwezig bij de begrafenis van de voorvechter van de burgerrechtenbeweging die over de hele wereld op de televisie wordt gevolgd.
De moordenaar is James Earl Ray, een misdadiger en een racist, die bij de plaats delict wordt gezien. Zijn vingerafdrukken worden aangetroffen op het geweer waarmee King is vermoord. Hij weet te vluchten en wordt op 8 juli 1968 aangehouden in Londen. Ray bekent de moord te hebben gepleegd, maar legt verder geen verklaring af. Hij wordt veroordeeld tot een gevangenisstraf van 99 jaar. Later trekt hij zijn bekentenis in en zegt slachtoffer te zijn van een complot. Hij zou in de val zijn gelokt door een man die hij kent onder de naam Raoul. Van hem zou hij de opdracht hebben gekregen om het geweer te kopen. Een onderzoekscommissie, The House Select Committee on Assassinations, blijft in 1976 bij het oordeel dat Ray alleen heeft gehandeld.
Ray krijgt steun van de familie King
Ray Krijgt steun uit onverwachte hoek, namelijk van de familie King zelf. In de jaren 50 en 60 zijn King en zijn familie meerdere keren lastig gevallen door de FBI. Zijn telefoon wordt afgetapt en hij wordt gevolgd. Een onderzoek heeft opgeleverd dat King inderdaad is getreiterd door de FBI, maar niet dat de FBI onderdeel is van een complot om King te vermoorden. In 1997 ontmoet Dexter Scott King, zoon van Martin Luther King, Ray in de gevangenis om aandacht te krijgen voor de heropening van de zaak. Ray overlijdt echter in 1998. De vouw van King, Coretta, zegt in 1999 dat er “veel bewijs is dat iemand anders de schutter was en dat mr. Ray er is ingeluisd om de schuld te krijgen.”
De nalatenschap van Martin Luther King jr. is groot. De charismatische leider van de zwarte burgerrechtenbeweging is een symbool geworden voor geweldloos verzet tegen onrecht. Sinds 1986 wordt hij in Amerika herdacht op de 3e maandag in januari, Martin Luther King Day. Op die dag staat de droom van King centraal om tot een rechtvaardige wereld te komen waarin iedereen gelijk is.
Het graf van Martin Luther King.
Tijdens een reis in het zuidwesten van Amerika, heeft de redactie van MAX Vandaag een bezoek gebracht aan Atlanta. Daarbij hebben we het geboortehuis en Kings kerk, de Ebenezer Baptist Church bezocht, waarnaast een tentoonstelling te vinden is. Ook zijn hier de graven van Martin Luther King en zijn vrouw Coretta Scott King te vinden. U leest erover in Maxime op reis: zuidoost Amerika.
(Bron: NOS.nl, Anderetijden.nl, Britannica.com, History.com, Washingtonpost.com, Historiek.net, Wikipedia. Foto’s: )
