De KLM, 100 jaar Nederlands trots in de lucht
De Koninklijke Luchtvaart Maatschappij bestaat op 7 oktober 2019 100 jaar. De KLM is de oudste nog onder eigen naam opererende luchtvaartmaatschappij ter wereld. Vanaf het ontstaan heeft de KLM een grotere rol gespeeld in de wereldluchtvaart dan van een luchtvaartmaatschappij van een klein land mag worden verwacht.
Na de Eerste Wereldoorlog zijn er in Nederland mensen met plannen voor de burgerluchtvaart. Eén van hen is luitenant L.F.E. Coblijn. Samen met de Nederlandse luchtvaartpionier Frits Koolhoven begint hij de luchtlijn Londen-Soesterberg. In april 1919 vliegt het eerste speciaal voor de burgerluchtvaart ontworpen vliegtuig, de FK 26. De ontwerper is Frits Koolhoven. De eerste internationale lijndienst met een vliegtuig dat speciaal is ontworpen voor passagiersvluchten wordt uitgevoerd met de B.A.T. F.K. 26. De vertegenwoordiger in Nederland van B.A.T. wordt Handelsmaatschappij COBOR. Op 16 september 1919 begint de eerste proefvlucht vanaf Hounslow bij Londen naar Soesterberg en op 18 september vindt de terugreis plaats. Vanaf dat moment vliegt COBOR regelmatig op Londen. De prijs bedraagt 225,- gulden per enkele reis. Na anderhalve maand krijgt Coblijn van de Nederlandse regering te horen dat er geen vergunningen worden verleend aan buitenlandse vliegtuigen die op Nederlandse militaire vliegvelden willen landen en moet hij de luchtlijn opheffen.
Oprichting KLM en eerste commerciële vlucht
Een ander die rondloopt met plannen voor de burgerluchtvaart is luchtvaartpionier Albert Plesman. Hij is één van de organisatoren van de Eerste Luchtverkeer Tentoonstelling Amsterdam, die in augustus en september 1919 in Amsterdam-Noord wordt gehouden. Doel is Nederlanders warm te krijgen voor de luchtvaart. Ongeveer een half miljoen mensen bezoeken de tentoonstelling, waar onder andere vliegshows zijn te bewonderen. Mede vanwege dat succes wordt op 7 oktober 1919 de Koninklijke Luchtvaart Maatschappij voor Nederland en de Koloniën opgericht. De nieuwe luchtvaartmaatschappij krijgt direct het predicaat ‘koninklijk’. De eerste directeur is Albert Plesman. Het eerste KLM-kantoor komt aan de Herengracht in Den Haag.
Aankomst van de eerste KLM vlucht uit Londen op Schiphol. De passagiers worden verwelkomd door Dr. Albert Plesman (links met bolhoed), oprichter en eerste president-directeur van de KLM.
Iets meer dan 7 maanden later vindt de eerste commerciële vlucht plaats tussen Londen en Schiphol op 17 mei 1920. De kapitein van het geleasede De Havilandvliegtuig is de Brit H. ‘Jerry’ Shaw. Aan boord bevinden zich 2 journalisten, post, kranten en een brief van de burgemeester van Londen. In haar eerste jaar vervoert de KLM 345 passagiers en 25.000 kilo post en vracht. De KLM wil eigen toestellen en de Nederlandse vliegtuigbouwer Fokker, dat tevens in 1919 is opgericht, is daarvoor de beste optie. In augustus 1920 koopt de KLM 2 Fokker F. II’s. Het is het begin van een soms moeilijke samenwerking tussen de KLM, lees Plesman, en Anthony Fokker. Fokker is dan al bezig met het ontwikkelen van de Fokker F. III, waarvan de KLM er 8 bestelt. Plesman wil zijn oude F. II’s inruilen, hetgeen Fokker weigert, ondanks de afspraken die volgens Plesman zijn gemaakt. Tevens verdenkt Plesman Fokker ervan dat hij onderdelen gebruikt die hij uit Duitsland heeft meegenomen. Fokker heeft eind 1918 wagonladingen onderdelen en half afgebouwde militaire vliegtuigen uit Duitsland meegenomen. Tijdens de Eerste Wereldoorlog bouwt Fokker namelijk gevechtsvliegtuigen voor de Duitsers. Plesman vreest dat bij vluchten op Groot-Brittannië en Frankrijk, 2 vijanden van de Duitsland tijdens de Eerste Wereldoorlog, de toestellen van de KLM in beslag kunnen worden genomen.
Een Fokker F.III.
Na een winteronderbreking hervat de KLM in april 1921 de lijndienst met eigen piloten en eigen toestellen. In mei van dat jaar opent de KLM het eerste KLM Passagekantoor aan het Leidseplein in Amsterdam. De KLM groeit snel en breidt uit. In 1924 vertrekt het eerste toestel naar Nederlands-Indië, het huidige Indonesië. De reis op zich is een heel avontuur, omdat de passagiers weken onderweg zijn naar hun bestemming: de eerste vlucht duurt maar liefst 55 dagen, mede door de problemen met het vliegtuig. In 1929 wordt de lijn Amsterdam-Batavia, het huidige Jakarta, een echte lijndienst. Die reisduur bedraagt dan, als alles goed gaat, 13 dagen, 10 dagen sneller dan per postboot. Het is de langste lijnvlucht van voor de Tweede Wereldoorlog.
Het luchtvaartpassagekantoor aan het Leidseplein/Kleine Gartmanplantsoen.
De Pelikaan, de Snip en de Uiver
In 1933 vestigt de Pelikaan, een Fokker F. XVIII van de KLM, een record door in 4 dagen van Amsterdam naar Batavia te vliegen. Op 18 december vertrekt het vliegtuig voor een versnelde kerstvlucht en komt op 22 december aan. Het vertrekt 4 dagen later voor de terugreis en landt op 30 december op een koud en mistig Schiphol. Meer dan 20.000 mensen verzamelen zich op de luchthaven om de vierkoppige bemanning te begroeten. In 1934 maakt een andere KLM-Fokker F. XVIII, genaamd de Snip, de eerste trans-Atlantische vlucht van Amsterdam via Paramaribo naar Curaçao.
De terugkeer van de Pelikaan. De 3-motorige Fokker F.18 van de KLM is naar het voormalig Nederlands-Indië gevlogen om de kerstpost te brengen.
In 1934 wordt de legendarische luchtrace Londen-Melbourne gehouden ter gelegenheid van het 100-jarige bestaan van de Australische stad. De KLM doet mee aan de handicaprace, een race met groter gewicht door passagiers en vracht. De KLM wil vooral laten zien dat het in staat is passagiers comfortabel over grote afstand te kunnen vervoeren. De KLM DC-2 wint die handicaprace met het toestel, genaamd de Uiver. In het algemeen klassement eindigt de Uiver als 2e in een tijd van 90 uur en 22 minuten. Op 21 november 1934 wordt de Uiver op feestelijke wijze in Nederland onthaald. Ongeveer een maand later verongelukt de Uiver, het beroemdste vliegtuig van de KLM, boven Irak. Alle 7 inzittenden komen om het leven.
De Douglas DC-2, de Uiver. Verwelkomd door tienduizenden enthousiaste mensen bij terugkeer op Schiphol na de luchtrace Londen-Melbourne.
Tijdens de Tweede Wereldoorlog wordt Schiphol meerdere malen gebombardeerd. Direct na de oorlog wordt begonnen met heropbouw van het vliegveld en hervat de KLM haar activiteiten. In 1946 is de KLM de eerste Europese luchtvaartmaatschappij die een vaste lijndienst opent naar de Verenigde Staten. De vlucht met de DC-4 naar New York duurt bijna 24 uur. In diezelfde periode doen de Lockheed Constellations hun intrede bij de vliegtuigmaatschappij. Het vliegtuig krijgt de liefkozende bijnaam ‘Connie’.
In 1949 besluit de Nederlandse regering dat Schiphol de belangrijkste luchthaven van Nederland blijft. Schiphol wordt uiteindelijk een belangrijke tussenstop voor overstappende passagiers. De eerste 10 jaar na de oorlog worden zowel de KLM als Schiphol zeer geholpen door een verbod op luchtvaart in Duitsland.
Delfts blauwe miniatuurhuisjes en uitbreiding
Sinds 1952 deelt de KLM aan reizigers van de World Business Class Delfts blauwe miniatuurhuisjes uit. Tot de jaren 80 zijn de huisjes gevuld met likeur van de gerenommeerde Nederlandse distilleerderijen Rynbende en Henkes, daarna met jenever van Bols. Vanwege de alcoholwetgeving in het Midden-Oosten zijn een tijd lang huisjes in de vorm van een asbak uitgedeeld. Door de sigaret aan de achterzijde van de asbak te leggen, komt er rook door de schoorsteen. Jaarlijks laadt de KLM ongeveer 725.000 huisjes met en 79.000 zonder jenever aan boord.
Verzameling huisjes van KLM.
In 1958 opent de KLM de lijnvlucht Amsterdam-Tokio via de Noordpool. Tevens begint de vliegtuigmaatschappij met een nieuwe klasse in het vliegtuig, de economy class, een tweede klasse, die vliegreizen goedkoper maakt. Het aantal reizigers stijgt in 3 maanden met maar liefst 27 procent. Met het in ontvangstnemen van de DC-8 in maart 1960, vernoemd naar de in 1953 overleden Albert Plesman, begint voor de KLM het straalvliegtuigtijdperk. Straalvliegtuigen zorgen voor een revolutie in de burgerluchtvaart. Ze zijn snel en comfortabel en brengen verre bestemmingen dichterbij. Voor het eerst is het mogelijk om elk land ter wereld met een internationaal vliegveld binnen 24 uur te bereiken.
De eerste DC-8 van de KLM, de ‘Albert Plesman’, op Schiphol.
Voor het binnenlandse luchtverkeer richt de KLM in 1966 de Nederlandse Luchtvaart Maatschappij op, later omgedoopt tot NLM Cityhopper. Midden jaren 70 gaat de NLM Cityhopper ook regionale vluchten in Europa verzorgen.
In 1967 wordt het nieuwe Schiphol geopend en neemt de KLM haar intrek in Schiphol-Centrum. Met de komst van de Boeing 747 begint voor de KLM het zogenaamde ‘widebody’-tijdperk, een vliegtuig met meer dan 1 gangpad. In 2021 zal de laatste 747 van de KLM met pensioen gaan. In 1975 wordt de Boeing 747-306 B Combi aan de vloot toegevoegd voor het luchtvrachtvervoer.
Schiphol in 1967.
Met een KLM-toestel vindt ook de grootste ramp uit de vliegtuiggeschiedenis plaats. Op 27 maart 1977 botst een toestel van de KLM op een Amerikaans PAN AM-toestel op het Spaanse eiland Tenerife, waarbij 583 mensen om het leven komen. Slechts 61 inzittenden, allen in het Pan AM-toestel, overleven de ramp.
Ramp 1977 met een toestel van KLM en PanAm.
Samenwerking, overnames en fusie
Hoe zorg je ervoor als vliegtuigmaatschappij met een kleine eigen markt om zoveel mogelijk passagiers en vracht aan boord te krijgen en te kunnen blijven concurreren? Een groot netwerk is daarvoor onontbeerlijk. Samenwerking en overnames worden rond de jaren 90 daarom steeds belangrijker. Zo neemt de KLM NetherLines in 1988 over. In 1989 verwerft de KLM 20 procent van de aandelen van Northwest Airlines, waarmee een belangrijke stap is gezet naar een wereldomspannend routenetwerk. De KLM bezit al 40 procent van Transavia als het in 1991 haar belang in de vliegtuigmaatschappij uitbreidt naar 80 procent. Nederland is overigens in 1992 het eerste Europese land dat afspraken maakt met de Verenigde Staten; dankzij het ‘open skies’-verdrag kan er onbeperkt gebruik worden gemaakt van elkaars luchthavens. Sinds 2008 is Martinair 100 procent dochter van de KLM.
In de jaren 90 voert de KLM gesprekken met verschillende grote Europese vliegtuigmaatschappijen over verregaande samenwerking of zelfs een fusie. Uiteindelijk wordt in september 2003 besloten om de krachten te bundelen met Air France. Op 5 mei 2004 is de officiële oprichting van de AIR FRANCE-KLM Groep een feit. In datzelfde jaar treedt de KLM toe tot het Sky Team, een alliantie van samenwerkende vliegtuigmaatschappijen, waar ook Air France bij is aangesloten. Met de fusie tussen de KLM en Air France wil de KLM de moordende concurrentie in de wereldluchtvaart het hoofd bieden.
Overname van KLM door Air France.
Is vliegen in het verleden een avontuur op zich, tegenwoordig is vervoer per vliegtuig heel normaal. Aan het begin van de burgerluchtvaart is vliegen een oncomfortabele manier van reizen, vandaag de dag kunnen we gemakkelijk en comfortabel naar onze bestemming vliegen. De KLM heeft hier een grote bijdrage aan geleverd. De vliegtuigmaatschappij begint met 1 regelmatige lijn op Londen in 1920 en vliegt tegenwoordig op meer dan 160 bestemmingen over de hele wereld. De KLM is in de afgelopen 100 jaar uitgegroeid tot een niet meer weg te denken speler in de luchtvaart.
Celebrate the Future is de slogan die de KLM hanteert tijdens de viering van het 100-jarig bestaan. De festiviteiten zijn 100 dagen voor 7 oktober begonnen. De aftrap verloopt niet helemaal vlekkeloos, aangezien de nieuwe aanwinst van de KLM, de Boeing 787-10 Dreamliner, op 29 juni vanwege een certificeringsprobleem vanuit de VS niet op tijd komt overvliegen. Tijdens de weken rond 7 oktober 2019 wordt ook de KLM Experience georganiseerd, voor KLM’ers, betrokkenen, omwonenden en geïnteresseerden. Op 7 oktober wordt het nieuwe Delfts blauwe huisje van de KLM gepresenteerd.
(Bron: NRC.nl, Nederlandseluchtvaart.nl, Historiek.nl, KLM.com, Airfranceklm.nl, Plusonline.nl, Simpleflying.com, Docplayer.com, Blogklm.com, Sprout.nl, Ticketnaar.nl, Wikipedia.)
Meer beelden van vroeger zien? Neem eens een kijkje in het online archief van het Nederlands Instituut voor Beeld en Geluid.