De antikernwapendemonstratie van 1983, de grootste demonstratie ooit in Nederland

Op 29 oktober 1983, in 2023 40 jaar geleden, vindt de grootste demonstratie plaats die ooit in Nederland is gehouden. Zo’n 550.000 mensen houden een antikernwapendemonstratie in Den Haag tegen de plaatsing van middellangeafstandsraketten in Europa. Vanwege de ontspanning tussen Oost en West later in de jaren 80, zijn die kernwapens uiteindelijk nooit in Nederland geplaatst.

Vanaf 1976 stationeert de Sovjet-Unie moderne middellangeafstandsraketten, SS-20’s genaamd. De NAVO heeft op dat moment geen middellangeafstandsraket die een passend antwoord is op de SS-20. Waardoor er een nucleaire onbalans ontstaat. Daarom neemt de NAVO op 12 december 1979 het zogenaamde ‘NAVO-dubbelbesluit’: de NAVO plaats 572 Pershing-II raketten en Tomahawk kruisraketten als antwoord op de SS-20. In Nederland moeten op de vliegbasis Woensdrecht 48 Tomahawk kruisraketten worden geplaatst. Tegelijkertijd moet met de Sovjet-Unie worden onderhandeld over het verminderen van deze wapens.

Hollanditis

In Nederland, maar ook in anders Europese landen, leidt de mogelijke plaatsing van kruisraketten tot grote bezorgdheid. Veel Nederlanders zijn tegen de komst van de raketten, waardoor het besluit over de plaatsing keer op keer door het kabinet-Van Agt wordt uitgesteld. In 1981 organiseert het Interkerkelijk Vredesberaad (IKV) een grote demonstratie tegen die plaatsing. Ook linkse politieke partijen sluiten zich aan bij de demonstratie die op 21 november van dat jaar plaatsvindt. Er zijn dan meer dan 400.000 mensen op de been. Het grote verzet tegen kernwapens in ons land heeft in augustus 1981 een naam gekregen die door de Amerikaanse historicus Walter Laqeur is bedacht: Hollanditis of de Hollandse Ziekte. Hij wil hiermee aangeven dat het verzet tegen kernwapens zich als een virus verspreidt.

In 1982 wordt het Komitee Kruisraketten Nee (KKN) opgericht. Naast het IKV bestaat de actiegroep uit de vakbond FNV, de katholieke vredesbeweging Pax Christi, Stop de Neutronenbom, Vereniging van Dienstplichtige Militairen en de politieke partijen PvdA, D66, CPN, PPR en PSP. Het Komitee Kruisraketten Nee besluit een 2e massale demonstratie tegen de plaatsing van kernwapens te houden, ditmaal in Den Haag op 29 oktober 1983.

Den Haag stroomt vol voor antikernwapendemonstratie

Vanuit het hele land komen op die dag mensen naar Den Haag om te demonstreren. Naast extra treinen rijden meer dan 3.000 bussen naar Den Haag, waardoor er in Nederland geen bus meer te huren is. De verzamelplaatsen voor de demonstratie zijn het Malieveld en het Zuiderpark, waar muziek wordt gespeeld en toespraken worden gehouden. Om 10.00 uur stromen de wegen naar Den Haag vol en is een stoet van bussen zichtbaar die vanuit alle windstreken naar Den Haag trekt.

Om 12.00 uur begint de feitelijke demonstratie. Het Zuiderpark is vol en de demonstranten krijgen direct een verrassing. Prinses Irene houdt namelijk onaangekondigd een toespraak, waarin zij haar bezorgdheid uit over de plaatsing van de middellangeafstandsraketten en de wapenwedloop tussen de Verenigde Staten en de Sovjet-Unie. De prinses, die geen lid meer is van het Koninklijk Huis en dus op persoonlijke titel spreekt, zegt onder meer: “Door de wapens die we nu gemaakt hebben, staan we aan de rand van de afgrond. We kunnen nu geen fout meer maken, want dat zou kunnen betekenen dat de hele wereld, onze aarde, vernietigd wordt.”

Toespraken Kok en Den Uyl

FNV-voorzitter Wim Kok vindt dat nieuwe kernwapens angst verspreiden. Kok: “Nieuwe atoomwapens dienen de vrede, zo horen we de bewapenaars zeggen. Dat vind ik huichelachtig. Want SS-20’s en kruisraketten versterken het gevoel van onveiligheid, in de hoofden en in de harten van de mensen. Ze verspreiden angst, en dat angstvirus moeten we bestrijden.”

Ook de voormalige minister-president en fractievoorzitter van de PvdA, Joop den Uyl, spreekt de demonstranten toe. Hij zegt onder andere: “Ik ontken niet dat Russische kernwapens en de opstelling van de SS-20’s een bedreiging vormen. Maar we zijn op een punt gekomen waarop kernoorlog betekent: vernietiging van de tegenstander en vernietiging van onszelf. En dan verliest het tellen van precieze aantallen kernkoppen aan de ene kant in vergelijking met het precieze aantal aan de andere kant elke zin. Dat wordt dan gekkenwerk. En dat weigeren we.”

Militairen en Oud-Strijders Legioen

Inmiddels zijn veel demonstranten begonnen aan de tocht door de Haagse binnenstad van zo’n 12 kilometer. Die tocht is eerder begonnen vanwege het hoge aantal demonstranten. Velen zijn uitgedost met de bekende antikernwapenbutton van de politieke cartoonist Opland. Op de button is een vrouw te zien die een schop geeft tegen een kruisraket. Anderen dragen een zelf gefabriceerde nepraket op hun hoofd als creatieve vorm van protest. Via talloze spandoeken uiten de demonstranten hun afkeer van kernwapens.

De stoet begeeft zich onder andere langs de Amerikaanse ambassade. Er vinden geen ongeregeldheden plaats. Ongeveer 80 militairen demonstreren in uniform. Ze lopen het risico om gestraft te worden. Er verschijnen reclamevliegtuigen boven de hoofden van de demonstranten. Ze zijn ingehuurd door het Oud-Strijders Legioen en dragen teksten als: ”Liever een raket in de tuin, dan een Rus in de keuken.” Het deert de demonstranten niet. “Ik heb geen tuin”, reageert een demonstrant droog. Anderen lopen met een spandoek met de tekst: “Liever een Rus in mijn bed dan een raket.” Een klein aantal demonstranten draagt teksten gericht tegen de plaatsing van SS-20-raketten van de Sovjet-Unie, maar die zijn veruit in de minderheid.

3.7 miljoen handtekeningen

In de Grote Kerk is een permanente bijeenkomst georganiseerd. Hier spreekt onder andere het CDA-Kamerlid Jan Nico Scholten, die, in tegenstelling tot anderen in de fractie, tegen de plaatsing van de raketten is. Aan het einde van de demonstratie spreekt de algemeen secretaris van het IKV, Mient Jan Faber, de menigte toe: Hij zegt: “Wij houden elkaar vast. Wij gaan door en we zullen ze krijgen. En houdt goede moed want ze komen er niet. En de rest van die kernwapens moet eruit.”

Ongeveer 550.000 mensen hebben die dag gedemonstreerd tegen de plaatsing van middellangeafstandsraketten in ons land. Het is de grootste demonstratie die ooit in Nederland is gehouden.

In 1985 organiseert het KKN een volkspetitie tegen de plaatsing van de raketten. Ze halen 3.7 miljoen handtekeningen op. Op 26 oktober 1985 worden die aangeboden aan premier Lubbers in de Houtrusthallen in Den Haag. Het spreken wordt hem onmogelijk gemaakt en vele aanwezigen keren hem de rug toe.

Mede onder invloed van de protesten stemt het kabinet-Lubbers I onder voorwaarden en met 2 jaar uitstel uiteindelijk in met het NAVO-dubbelbesluit. Heeft de Sovjet-Unie op 1 november 1985 meer SS-20-raketten dan de 378 die er op het moment van het kabinetsbesluit staan, dan plaatst Nederland alle 48 kruisraketten. Hebben ze er minder of nog steeds evenveel, dan plaatst Nederland ze niet.

Als Michail Gorbatsjov in 1985 in de Sovjet-Unie aan de macht komt, breekt een periode van ontspanning aan. Op 8 december 1987 tekenen de Amerikaanse president Ronald Reagan en Gorbatsjov het INF-verdrag. Het verbiedt de beide wereldmachten nucleaire en conventionele raketten en kruisraketten te produceren met een bereik van 500 tot 5.500 kilometer. Hierdoor worden de kruisraketten uiteindelijk niet in Nederland geplaatst.

Kernwapens opgeslagen op vliegbasis Volkel

Ondanks het feit dat die middellangeafstandsraketten niet zijn geplaatst in ons land, zijn er wel kernwapens op ons grondgebied aanwezig. Het is jarenlang een publiek geheim dat er kernwapens zijn opgeslagen op de Noord-Brabantse vliegbasis Volkel. In gelekte documenten die door Wikileaks in 2010 op internet zijn geplaatst, bevestigt een Amerikaanse diplomaat de aanwezigheid van de kernwapens. In 2013 laten oud-premiers Ruud Lubbers en Dries van Agt weten dat de atoombommen op Volkel liggen. In 2019 bevestigt een uitgelekt NAVO-document de aanwezigheid van kernwapens in het Europese NAVO-gebied. Niet alleen in Nederland maar ook in België, Duitsland, Italië en Turkije liggen ze opgeslagen.

(Bron: Andertijden.nl, NOS.nl, VN.nl, RTLNieuws.nl, Historiek.net, Missilethreat.csis.org, Wikipedia. Foto’s: )