De Anschluss in 1938: Oostenrijk wordt onderdeel van het Duitse Rijk

Op 12 maart 1938, in 2023 85 jaar geleden, marcheert het Duitse leger zonder bloedvergieten Oostenrijk binnen. De volgende dag ondertekent Adolf Hitler een wet waardoor Oostenrijk een onderdeel wordt van het Duitse Rijk, de zogenaamde ‘Anschluss’. Hitler vindt dat zijn vaderland, net als alle andere Duitstalige naties in Europa, onderdeel moet zijn van het Duitse Rijk.

Na de Eerste Wereldoorlog bestaat zowel in Duitsland als in de dan pas opgerichte Republiek Oostenrijk de wens om beide staten te verenigen. De geallieerde overwinnaars van de oorlog verwachten dat beide staten hierdoor sterker zullen worden. Daarom wordt de vereniging van de landen verboden in het Verdrag van Versailles in 1919.

Engelbert Dollfuss wordt in mei 1932 bondskanselier van Oostenrijk van een conservatie regeringscoalitie. Daarna richt het land zich op het fascistische Italië en vraagt ondersteuning van Westerse mogendheden om de onafhankelijkheid van Oostenrijk van Duitsland te garanderen. De binnenlandse politiek van Dollfuss krijgt meer en meer autoritaire trekjes.

Als in januari 1933 Hitler in Duitsland aan de macht komt, willen nazi-sympathisanten dat Duitsland en Oostenrijk zich verenigen. Hitler wil dat alle Duitstalige naties in Europa onderdeel worden van het Duitse Rijk. In zijn boek Mein Kampf schrijft hij: “Gelijk bloed hoort in een gemeenschappelijk Rijk.”

Nauwe verbindingen met Italië

Dollfuss wil echter niets weten van een aansluiting bij Duitsland. Vanaf maart 1933 ontbindt hij het parlement en verbiedt hij alle politieke partijen, inclusief de Oostenrijkse vleugel van de Nationaalsocialistische Duitse Arbeiderspartij, de nazi’s. Tegenstanders verdwijnen in kampen. Hij gaat nauwe verbindingen met Italië aan. Bij een mislukte poging tot een staatsgreep door nationaalsocialisten wordt Engelbert Dollfuss op 25 juli 1934 vermoord.

Engelbert Dollfuss nadat hij vermoord is.

Hitler durft niet militair in te grijpen, omdat de legers van Mussolini zich aan de grens verzamelen om de Oostenrijkse onafhankelijkheid te beschermen. Kurt Schuschnigg is de opvolger van Dollfuss, die eveneens een tegenstander is van de vereniging met Duitsland. In 1919 annexeert Italië het Duitstalige Zuid-Tirol en Mussolini is bang dat Hitler dat deel terug wil. Mussolini sluit in 1935 met Frankrijk en Groot-Brittannië een verbond om de Duitse herbewapening tegen te gaan en waarmee de onafhankelijkheid van Oostenrijk wordt gegarandeerd.

Duitsland en Italië sluiten een bondgenootschap

Mussolini verovert in 1935 het Keizerrijk Ethiopië als uitbreiding van de koloniën van Italië. Hierdoor raakt het land in een internationaal isolement. Hitler maakt hier gebruik van en zoekt toenadering tot Mussolini. Van Hitler mag Zuid-Tirol in Italiaanse handen blijven en van Mussolini mag Oostenrijk een Duitse satellietstaat worden. Op 25 oktober 1936 sluiten Duitsland en Italië een bondgenootschap, de as Rome-Berlijn genaamd. De landen werken samen in de Spaanse Burgeroorlog. In september 1937 bezegelen Hitler en Mussolini de vriendschap als de Italiaanse fascistische leider een staatsbezoek brengt aan nazi-Duitsland.

Mussolini en Hitler

Door de toenadering van Hitler en Mussolini verliest Oostenrijk de Italiaanse steun om onafhankelijk te blijven. Hitler zet Oostenrijk onder druk. Schuschnigg doet er alles aan om een Duitse invasie te voorkomen. In 1936 weet Hitler Schuschnigg al zover te krijgen om Oostenrijkse nazi’s in zijn kabinet op te nemen, zoals Arthur Seyss-Inquart, de latere rijkscommissaris van Nederland. Schuschnigg hoopt hiermee Hitler tevreden te stellen. Dat blijkt niet het geval te zijn.

Volksraadpleging over onafhankelijkheid

Want begin 1938 dringt de Duitse ambassadeur in Wenen, Franz von Papen, bij Schuschnigg aan om Hitler te bezoeken. Dat vindt op 12 februari plaats in Berchtesgaden. Hitler intimideert de Oostenrijkse bondskanselier. Hij dwingt Schuschnigg nog meer nazi’s in het kabinet op te nemen en dat Seyss-Inquart minister van Binnenlandse zaken moet worden. Hij dicteert in feite hoe de Oostenrijkse politiek eruit moet zien en bereidt een nationaalsocialistische machtsovername voor.

Om dit te verhinderen, wil Schuschnigg een volksraadpleging houden, om zo het Oostenrijks volk te vragen of ze onafhankelijk willen blijven of niet. Het referendum moet op 13 maart plaatsvinden. De leeftijd om te stemmen wordt verhoogd naar 24 jaar, omdat veel nazisympathisanten jonger zijn dan die leeftijd. Hierdoor zijn zij uitgesloten van deelname. Schuschnigg maakt de volksraadpleging op 9 maart bekend en Hitler is woedend. In Oostenrijk gaan mensen de staat op en er breken vechtpartijen uit.

Duitse troepen marcheren de grens over

Op 11 maart stelt Seyss Inquart Schuschnigg een ultimatum. Hij wordt gedwongen om de volksraadpleging af te blazen en zelf af te treden. Anders zullen Duitse troepen Oostenrijk binnenvallen. Tevens moet Seyss-Inquart kanselier worden. Schuschnigg roept tevergeefs de hulp in van andere Europese landen. Op dezelfde dag treedt Schuschnigg af. Aanvankelijk weigert de Oostenrijkse president Wilhelm Miklas Seyss Inquart tot kanselier te benoemen. Om middernacht geeft hij toch toe. Seyss Inquart stuurt een telegram aan Hitler waarin hij verzoekt het Duitse leger te sturen om vrede en veiligheid te brengen en om bloedvergieten te voorkomen. Daarop geeft Hitler het bevel om zijn geboorteland Oostenrijk binnen te vallen, hetgeen op 12 maart gebeurt.

In de vroege ochtend marcheren Duitse troepen de Oostenrijkse grens over. Nergens stuiten ze op tegenstand, integendeel: de soldaten worden jubelend begroet met nazivlaggen en Hitlergroeten en krijgen bloemen. Hitler zelf passeert in de middag de grens bij zijn geboortestad Braunau am Inn. Met groot enthousiasme begeleiden de Oostenrijkers Hitler naar Linz. Een Oostenrijkse verslaggever bericht over zijn aankomst aldaar: ”De Führer is vlakbij, Sieg Heil, Sieg Heil!”

Hitler ondertekent wet voor de vereniging

Het enthousiasme van de Oostenrijkers voor Hitler en de Duitsers verrast zowel nazi’s als hun tegenstanders. Velen geloven namelijk dat de Oostenrijkers helemaal geen deel willen uitmaken van het Duitse Rijk. Aanvankelijk wil Hitler een satellietstaat van Oostenrijk maken onder nationaalsocialistisch bewind. Maar onder de indruk van de triomftocht besluit Hitler zijn geboorteland in te lijven bij het Duitse Rijk. Op 13 maart ondertekent Hitler in hotel Weinzinger in Linz de wet voor de Anschluss, de vereniging van Oostenrijk met het Duitse Rijk.

De triomftocht van Hitler komt op 15 maart tot een climax als hij op de Heldenplatz in Wenen een toespraak houdt voor honderdduizenden Duitse Oostenrijkers. In deze zogenaamde “bevrijdingsbekendmaking” roept Hitler van het balkon: “Als Führer en kanselier van de Duitse natie en van het Rijk meld ik voor de Duitse geschiedenis de intrede van mijn geboorteland in het Duitse Rijk.”

Hitler in Wenen

Nazi’s voeren een schrikbewind na de Anschluss

Na de Anschluss voeren de nazi’s in Oostenrijk een waar schrikbewind. Tegenstanders verdwijnen in kampen en veel Joodse mensen plegen zelfmoord. Meer dan 100.000 Joden verlaten Oostenrijk, onder wie de beroemde psychiater en grondlegger van de psychoanalyse, Sigmund Freud. De nazi’s plunderen Joodse winkels. Joden en tegenstanders van de nazi’s worden gedwongen om onder hoongelach de straten in Oostenrijkse steden schoon te schrobben.

De nazi’s organiseren op 10 april een volksraadpleging om de inlijving te rechtvaardigen. Meer dan 99 procent stemt voor de Anschluss. Op het stembiljet staan 2 cirkels: 1 om ja te stemmen en 1 om nee te stemmen. De cirkel om ja te stemmen is groter dan die om nee te stemmen. Vanwege de propaganda en de intimidatie durven mensen niet tegen te stemmen. Ook wordt de telling niet gecontroleerd. Het is duidelijk dat de uitslag is gemanipuleerd. Toch is een groot deel van de Oostenrijkers voor de vereniging met Duitsland.

Hitlers ja-stem

Na de Tweede Wereldoorlog zeggen veel Oostenrijkers tegen de vereniging met Duistland te zijn geweest. Ze stellen dat ze de 1e slachtoffers van Hitler zijn geworden.

In het dossier Oorlogsverhalen vindt u meer artikelen over oorlog, helden, vergeten verhalen en verhalen die ons doen beseffen dat vrede en veiligheid niet vanzelfsprekend zijn.

(Bron: Historischnieuwsblad.nl, BBC.co.uk, DHM.de, BPB.de, Deutschlandfunk.de, Wikipedia. Foto: )