De 75ste geboortedag van voetballegende Johan Cruijff

Op 25 april 2022 zou Johan Cruijff 75 jaar zijn geworden. Hij wordt gezien als één van de beste voetballers aller tijden. Hij is bij leven al een legende en wordt tot op de dag van vandaag geroemd voor zijn techniek en zijn spelinzicht. Johan heeft het voetbal aantrekkelijker en spectaculairder gemaakt.

Betondorp

Hendrik Johannes Cruijff ziet het levenslicht op 24 april 1947 in het Burgerziekenhuis aan de Linnaeusstraat in Amsterdam-Oost. Hij is zoon van Manus Cruijff en Nel Draaijer. Ze hebben een groentezaak in Betondorp in Amsterdam-Oost, waar ze ook wonen. Betondorp bevindt zich recht tegenover het Ajaxstadion De Meer. Daar doet moeder Nel regelmatig vrijwilligerswerk. Johan heeft een broer, Henny, die 2,5 jaar ouder is. Hun vader Manus overlijdt in 1959 aan een hartaanval als Johan Cruijff 12 jaar oud is. Het heeft een grote impact op het leven van de jonge Johan. Hij blijft zijn hele leven in gedachten gesprekken met zijn vader voeren. Hij is ervan overtuigd dat hij niet oud zal worden. Moeder Nel hertrouwt met een terreinknecht van Ajax, Henk Angel, die eveneens een grote invloed op het leven van Johan heeft.

Moeder Nel kan de groentezaak niet alleen voortzetten en Ajax biedt haar een betaalde baan aan. Johan traint al sinds zijn 6e mee met Ajax en in 1957, op zijn 10e verjaardag, wordt hij lid. Jeugdtrainer Jany van der Veen heeft hem al meerdere keren in Betondorp zien voetballen en vindt hem goed genoeg voor Ajax. Johan hoeft zelfs geen proefwedstrijd te spelen. Op 15 november 1964 debuteert hij in het 1e van Ajax in de met 3-1 verloren wedstrijd tegen AGOVV. Johan vervangt de geblesseerde Piet Keizer en scoort tijdens zijn debuut, hetgeen een clubtraditie wordt.

Beste team en beste speler ter wereld

Ajax groeit rond 1970 uit tot het beste team van de wereld met Johan Cruijff als beste speler ter wereld. Als Johan begint in 1964 is het voetbal in Nederland semiprofessioneel. Na de Tweede Wereldoorlog heeft het Nederlands Elftal zich niet eenmaal weten te kwalificeren voor een groot toernooi. Het burgerlijke Nederland van de jaren 50 komt los in de jaren 60, met Amsterdam als hippiehoofdstad van Europa. Die verandering heeft zijn weerslag op het Nederlandse voetbal, dat aantrekkelijk wordt met zijn eigen speelstijl.

Het aanvallende totaalvoetbal is een lust voor het oog. Zowel Ajax, Feijenoord al PSV spelen het aanvallende voetbal en het wordt wereldwijd beroemd en geroemd. Spelers wisselen doorlopend van positie, verdedigers vallen aan, aanvallers verdedigen mee en ook de keeper moet kunnen voetballen. In deze voetbalchaos is er 1 die de dirigeerstok hanteert en dat is Johan. Hij leidt de teams waarvan hij deel uitmaakt en is overal op het veld het aanspeelpunt. Zijn techniek alsmede zijn handelingssnelheid en zijn versnelling in een versnelling (later groot gemaakt door Lionel Messi) zijn uniek in de wereld. Het gras waarop hij loopt lijkt zijn voeten te kussen.

Europa Cup-finales

In 1969 verliest Ajax nog de Europa Cup-1 finale van AC Milan. Na de winst van Feyenoord in 1970 van de ‘cup met de grote oren’, is het tijd voor de hegemonie van Ajax die ‘de gouden jaren’ zullen worden genoemd. De Ajacieden met hun lange haren en bakkebaarden en hun revolutionaire speelstijl belichamen de geest van die tijd. Eerst onder coach Rinus Michels en later onder de Roemeen Ștefan Kovács winnen de Amsterdammers in 1971, 1972 en in 1973 de Europa Cup 1. Tijdens de finale in 1972 tegen Inter Milaan, scoort Johan allebei de doelpunten. In 1972 wordt tevens de Wereld Cup voor clubteams gewonnen. Ajax domineert internationaal met Johan als beste speler ter wereld. Dat Ajax, met zijn lef en zijn branie, is door veel voetballiefhebbers voor eeuwig in het hart gesloten.

Rinus Michels en Johan Cruijff samen.

Nummer 14

De onnavolgbare Johan is wereldberoemd. Nederland is in het buitenland vrij onbekend, behalve als het over “Kroiff” of “Krieff” gaat. Johan is waarschijnlijk de 1e voetballer die bekend wordt met zijn eigen nummer, het nummer 14. Aan het begin van het seizoen 1971/1972 is Johan geblesseerd aan zijn lies. In oktober is het blessureleed eindelijk voorbij en valt hij in in een wedstrijd tegen PSV die door Ajax wordt gewonnen. Johan draagt voor het eerst nummer 14. De bijgelovige Johan vindt het zeer goed gaan en besluit het rugnummer te bombarderen tot zijn vaste shirtnummer. Bij Oranje en Barcelona zal hij wel regelmatig met een ander rugnummer spelen.

Vertrek naar Barcelona

In 1973 is er in de selectie van Ajax onenigheid over wie de aanvoerder moet zijn. De meerderheid is voor de geniale linksbuiten Piet Keizer en dat schiet bij de wraakzuchtige Johan in het verkeerde keelgat. Hij vertrekt naar Barcelona, waar trainer Rinus Michels hem al is voorgegaan. In Spanje is dan dictator Franco aan de macht, die elke vorm van zelfstandigheid van de provincie Catalonië de kop indrukt. Op het spreken van de Catalaanse taal staat al een gevangenisstraf. Via de voetbalclub Barcelona is het één van de weinige mogelijkheden om iets van de Catalaanse identiteit te tonen. Johan moet de Catalanen hun trots teruggeven. Dat gebeurt als Barcelona Real Madrid, de club van dictator Franco, op 17 februari 1974 in eigen huis verslaat met 0-5! Johan scoort het 2e doelpunt.

De Catalanen vieren de overwinning uitbundig. Dat Johan die wedstrijd überhaupt speelt, komt doordat Danny, de vrouw van Johan, een week eerder dan uitgerekend via een keizerssnede bevalt van zoon Jordi . Jordi zou anders zijn geboren op de dag dat Barcelona moet aantreden tegen Real Madrid. Jordi is vernoemd naar de beschermheilige van Catalonië, hetgeen is verboden in die tijd. Het vergroot de status van Johan bij de Catalanen. De bijnaam van Johan in Catalonië is ‘El Flaco’, De Magere. Zijn andere bijnaam, ‘El Salvador’, De Verlosser, is door een Nederlandse journalist bedacht. Hij speelt tot en met 1978 bij de Catalaanse club.

Feyenoord – FC Barcelona in 1974. Wim Jansen in duel met Johan Cruijff

Johan Cruijff en Oranje

Johan maakt op 7 september 1966 zijn officiële debuut in Oranje. In de EK-kwalificatiewedstrijd tegen Hongarije scoort hij het 2e doelpunt. Er ontstaat al gauw onenigheid tussen Johan en de KNVB over de vergoeding. Ook wil Johan spelen met 2 strepen op het shirt, omdat hij een andere sponsor heeft dan Adidas, die sponsor is van Oranje. De KNVB gaat hiermee akkoord.

De interlandcarrière van Johan is er 1 van pieken en dalen. Johan zegt regelmatig oefenwedstrijden af. Zo weet Nederland, terwijl Ajax en Feijenoord de winnaars van de Europa Cup-1 zijn in die tijd, zich niet te plaatsen voor het WK in 1970 en het EK in 1972. Oranje weet zich wel te plaatsen voor het WK in Duitsland in 1974. Met spelers als Willem van Hanegem, Wim Jansen en Robbie Rensenbrink speelt het Nederlands Elftal voetbal dat tot op de dag van vandaag wordt geroemd. Het spel is een lust voor het oog en het totaalvoetbal wordt een begrip in de voetbalwereld.

Het prachtige spel wordt echter niet beloond met een wereldtitel, want de finale wordt verloren van gastland West-Duitsland. Johan wordt wel uitgeroepen tot beste speler van het toernooi. Maar een trauma is geboren. Tijdens het EK van 1976 wordt Oranje 3e. Johan heeft dan al aangegeven niet mee te gaan naar het WK in 1978. Er worden acties gestart om Johan mee te krijgen, zoals ‘Trek Cruijff over de streep’, maar het mag niet baten. Oranje bereikt wederom de finale, maar verliest weer van het gastland, ditmaal van Argentinië. Op 26 oktober 1977 speelt Johan zijn laatste interland.

Afscheid en terugkeer

In 1978 besluit Johan op 31-jarige leeftijd een einde te maken aan zijn carrière. In mei speelt hij met Barcelona een afscheidswedstrijd tegen Ajax. Op 7 oktober 1978 speelt hij met Ajax dan zijn echte afscheidswedstrijd tegen Bayern München, hetgeen een slechte keuze blijkt te zijn. Niemand komt de Duitsers van Schiphol ophalen en tijdens de wedstrijd worden ze uitgescholden voor nazi’s. Ook zijn ze getergd vanwege de nederlagen die ze hebben geleden tegen Ajax. De Duitsers, met Martin Jol in de gelederen, die een contract bij Ajax misloopt vanwege een meningsverschil met voorzitter Jaap van Praag over 5.000 gulden, zien de wedstrijd dus niet als een vriendschappelijke. Ajax wordt afgemaakt in het Olympisch Stadion in Amsterdam, met maar liefst 0-8! Het is de grootste nederlaag uit de carrière van Johan.

Na het voetbal gaat Johan de zakenwereld in. Het wordt een debacle en hij zou een schuld hebben van 6 miljoen gulden. Hij besluit zijn voetbalschoenen weer aan te trekken en tekent in 1979 bij het Amerikaanse Los Angeles Aztecs, waar hij wordt herenigd met trainer Rinus Michels en speler Wim Suurbier. Het jaar daarop verhuist hij naar de Washington Diplomats, waar hij speelt met Wim Jansen. Het wordt geen gelukkig seizoen en Johan heeft veel last van blessures. Hij keert terug naar Ajax en wordt adviseur. Hij speelt samen met Robbie Rensenbrink 4 vriendschappelijke wedstrijden voor DS’79. Vanaf maart 1981 speelt hij voor het Spaanse Levante. Het wordt geen groot succes, omdat hij veel last heeft van blessures. In juni van dat jaar tekent hij wederom bij Washington Diplomats, maar hij speelt slechts 5 wedstrijden voor de Amerikaanse club, wederom vanwege blessures.

“Hij kan het nog”

In december 1981 keert ‘De verloren zoon’ bij Ajax terug. Er heerst scepsis over de comeback van Johan. Op 6 december van dat jaar, tijdens zijn 1e wedstrijd, snoert hij alle criticasters de mond door een weergaloos doelpunt te scoren tegen Haarlem. “Hij kan het nog” is uit veel kelen van Ajaxfans te horen. Ajax verliest in de competitie geen wedstrijd meer en wordt landskampioen. Ook in het volgende seizoen maakt Johan Ajax landskampioen en winnen de Amsterdammers tevens de KNVB-beker. Inmiddels is er een conflict ontstaan tussen het bestuur van Ajax en Johan. Johan speelt in mei 1983 zijn laatste wedstrijd voor Ajax en vertrekt tot ieders stomme verbazing naar aartsrivaal Feyenoord!

Duel tussen oud-Ajacieden Arie Haan (l) en Johan Cruijff. Spelend voor respectievelijk PSV en Feyenoord.

Veel Feyenoorders hebben moeite met de komst van het Ajax-icoon. Maar al gauw weet Johan zijn waarde voor de Rotterdammers te bewijzen. Feyenoord wordt in dat seizoen landskampioen en winnaar van de KNVB-beker. Ook al verliest Feyenoord in Amsterdam de klassieker met maar liefst 8-2! Johan speelt zijn laatste competitieduel op 13 mei 1984 tegen PEC Zwolle. Hij is dan 37 jaar.

Johan wordt internationaal gezien als één van de beste spelers aller tijden. De IFFHS, een door de FIFA erkende organisatie die statistieken en records bijhoudt, verkiest Johan tot de beste Europese voetballer van de 20e eeuw. Bij de IFFHS-verkiezing van beste voetballer van de wereld van de 20e eeuw wordt hij 2e achter Pelé.

De trainer Johan Cruijff

Eigenlijk is Johan als speler al een trainer. Het is dan ook niet vreemd dat hij zijn loopbaan voortzet als coach. Hij wordt technisch directeur bij Ajax, omdat hij geen trainersdiploma heeft. Hij krijgt bij uitzondering dispensatie van de KNVB, zodat de beste voetballer van Nederland aller tijden niet terug hoeft naar de schoolbanken. De hand van de grootmeester is direct te zien in het spel van Ajax. Met spelers als Stanley Menzo, Marco van Basten, Johnny van ’t Schip, Ronald Koeman, Gerald Vanenburg en Frank Rijkaard spat de spelvreugde ervan af. Ajax wordt 2e in de competitie achter PSV, maar wint wel de KNVB-beker.

Datzelfde gebeurt in het volgende seizoen. Er is groot feest in Amsterdam als Ajax in 1987 de Europa Cup-II weet te veroveren. Aan het eind van het seizoen vertrekken Ronald Koeman en Gerald Vanenburg naar PSV. Marco van Basten en Sonny Silooy vertrekken naar het buitenland en na een conflict met Johan, gaat later ook Frank Rijkaard weg bij Ajax. Het begin van seizoen 1987/1988 verloopt voor Ajax stroef. Opnieuw komt Johan in conflict met het bestuur en in januari 1988 neemt hij ontslag. Johan tekent bij zijn andere liefde, Barcelona.

De reactie van Johan als zijn ploeg in 1987 in blessuretijd op 3-3 tegen Fortuna Sittard komt.

Dreamteam Barcelona

Barcelona wil de beste spelers uit binnen- en buitenland aantrekken en het elftal aanvullen met spelers uit de jeugdopleiding. Ronald Koeman, Michael Laudrup en Christo Stoitsjkov worden aangetrokken. Bij zijn vertrek uit Barcelona 10 jaar eerder heeft Johan Barcelona geadviseerd om een jeugdopleiding te starten, hetgeen is geschied. Daardoor kan hij later beroep doen op spelers uit de eigen jeugdopleiding als Pep Guardiola en Albert Ferrer. Als speelstijl wordt voor het totaalvoetbal gekozen. Deze speelstijl begint na enige jaren vruchten af te werpen. Het elftal krijgt de bijnaam ‘Het Dreamteam’.

Onder leiding van Johan doorbreekt Barcelona de hegemonie van Real Madrid en wint tussen 1991 en 1994 4 maal de landstitel. In 1989 winnen de Catalanen de Europa Cup II, door te sterk te zijn voor het Italiaanse Sampdoria. In 1992 wint Barcelona de zo gewilde Europa Cup I, door weer Sampdoria te verslaan. Ronald Koeman maakt zich onsterfelijk in Barcelona door met een vrije trap het enige en winnende doelpunt te scoren. In mei 1994 verliest Barcelona de Europa Cup I-finale van AC Milan met 4-0. Het blijkt een keerpunt te zijn. Topspelers vertrekken en de volgende 2 jaar wint Barcelona geen titel. In mei 1996 wordt Johan ontslagen.

Cruijffiaans

Johan heeft zijn eigen taalgebruik dat het Cruijffiaans wordt genoemd. Zijn zinnen ontsporen regelmatig en hij gebruikt ‘wie’ en ‘die’ vaak door elkaar. Zijn uitspraken kennen een eigen logica, “maar dat is logisch”. Een aantal van die uitspraken zijn gemeengoed geworden. Zo “heb elk nadeel zijn voordeel” en “als je niet ken winnen, moet je zorgen dat je niet verliest”. Een slechte verdediging is “een geitenkaas” en “je gaat het pas zien als je het door hebt”.

Een aantal andere Cruijffiaanse uitspraken: “Voetbal is heel simpel, maar het moeilijkste wat er is, is simpel voetballen.” “Ik ben overal tegen, tot ik een besluit neem, dan ben ik ervoor. Dat lijkt me logisch.” “Je moet altijd zorgen dat je een doelpunt meer scoort als je tegenstander.” “Vaak moet er iets gebeuren voordat er iets gebeurt.” “Als je verstand van voetbal had zou jij hier zitten.” “Kijk, de bal moet minimaal tussen die twee palen.” “Als wij de bal hebben kunnen hun niet scoren.”

“Als ik thuiskom van een televisie-analyse, vraagt mijn vrouw: Wat heb je gezegd? Dan zeg ik: Al sla je me dood.” “Als ik jou vraag te laten zien wat je kan, zou je laten zien wat je kan. Maar dan weet ik meteen wat je niet kan, want dat laat je niet zien.” “De hoogste opgave van het menselijk kennen is: te begrijpen dat hij niet begrijpen kan.” “Ik maak eigenlijk zelden fouten, want ik heb moeite me te vergissen.” “Voordat ik een fout maak, maak ik die fout niet.” “Als ik zou willen dat je het begreep, had ik het wel beter uitgeleg.” “Je bent net zo lang gestoord tot je een genie bent.”

Na zijn carrière als trainer blijft Johan betrokken bij Ajax en Barcelona. Hij richt maatschappelijke instellingen op zoals de Cruyff Foundation, die zich richt op jongeren en sport. De Johan Cruyff Academie biedt sporters de mogelijkheid om een HBO-studie te combineren met topsport. Hij wordt ambassadeur, columnist, analyticus en adviseur. Van 2009 tot en met 2013 is Johan trainer van het elftal van Catalonië.

Ziekte

Johan Cruijff heeft een flink deel van zijn leven gerookt. In 1991 krijgt hij last van zijn hart en ondergaat hij een bypassoperatie. Hij zweert het roken af en maakt een reclamespot tegen roken, waarin hij een pakje sigaretten hooghoudt en die aan het einde wegschopt. Johan verruilt de sigaret voor een lolly.

In 2015 wordt bij Johan longkanker geconstateerd. Aanvankelijk is hij positief over het overwinnen van de ziekte. Begin maart 2016 bezoekt hij Max Verstappen tijdens de Grand Prix van Barcelona en een week later gaat hij nog op bezoek bij zijn zoon Jordi in Israël. Maar op 24 maart 2016 verliest Johan de strijd en overlijdt hij op 68-jarige leeftijd in Barcelona.

Nalatenschap Johan Cruijff

De wereld reageert geschokt op het overlijden van één van de beste voetballers aller tijden. In de internationale media is zijn overlijden groot nieuws. De Amsterdam ArenA wordt in 2018 omgedoopt tot Johan Cruijff ArenA. Barcelona vernoemt het 2e stadion op het jeugdcomplex, Estadi Johan Cruyff, naar Johan. Ook krijgt hij een standbeeld voor Camp Nou. Oud-voetballer en trainer van Barcelona, Pep Guardiola, noemt Johan de “belangrijkste voetballer van de laatste 50-60 jaar”.

Johan heeft heel veel betekend voor het voetbal, als speler en als trainer. Hij is het grootste menselijke Nederlandse exportproduct ooit. Johan heeft het spel aantrekkelijker en spectaculairder gemaakt. Zijn voetbalfilosofie wordt aangehangen door veel clubs, zoals Ajax, Barcelona en Bayern München. Hierdoor waart zijn geest nog steeds rond over de voetbalvelden.

Op 25 april 2022 spreekt MAX-dj Bert Haandrikman in zijn show Goeiedag Haandrikman met Yoeri van den Busken, die een boek heeft gemaakt over  75 jaar Johan Cruijff. U hoort Goeiedag Haandrikman! elke werkdag tussen 06.00 en 09.00 uur.

(Bron: NPOkennis.nl, Cruyfffoundation.org, NOS.nl, Citaten-en-wijsheden.nl, Trouw.nl, Wikipedia. Foto’s: ANP, Shutterstock)