D-Day, het begin van het einde van de Tweede Wereldoorlog in West-Europa
Met de grootste amfibische landing uit de geschiedenis begint in de vroege ochtend van 6 juni 1944 de geallieerde invasie in West-Europa aan de stranden van het Franse Normandië, om Europa te bevrijden van de Duitse bezetter. Duizenden geallieerde soldaten vechten zich een weg door de Duitse barrage, om zo de geallieerde invasiemacht aan land te kunnen zetten. D-Day, de eerste dag van Operatie Overlord nu 75 jaar geleden, is het begin van het einde van de Tweede Wereldoorlog in West-Europa.
D-Day is de Engelse term die wordt gegeven aan de dag waarop een aanval is gepland. Vrij vertaald in het Nederlands betekent D-Day ‘het uur U’. D-Day is de eerste dag van de invasie van West-Europa. De invasie en de bevrijding van West-Europa krijgt de codenaam Operatie Overlord mee.
Het belang van een Tweede Front
Het begin van de Tweede Wereldoorlog verloopt voor de Duitsers voorspoedig. Hitler bezet Polen, Noorwegen, Denemarken, Nederland, België, Luxemburg en Frankrijk. In juni 1941 begint met Operatie Barbarossa de Duitse aanval op de Sovjet-Unie, ondanks het niet-aanvalsverdrag dat tussen nazi-Duitsland en de Sovjet-Unie is gesloten, het zogenaamde Molotov-Ribbentroppact. Dit wordt het Eerste Front genoemd. Ook daar verloopt de Blitzkrieg goed en een groot aantal Duitse soldaten vecht aan dat Eerste Front. De leider van de Sovjet-Unie Stalin verzoekt Groot-Brittannië een Tweede Front te openen, waardoor die Duitse soldaten naar West-Europa worden verplaatst en zo het Rode Leger wordt verlicht. De Britten zijn op dat moment vanwege de grote verliezen in de voorgaande jaren niet in staat om een Tweede Front te openen.
Na de aanval op Pearl Harbor in 1942 voegen de Amerikanen zich in de strijd. President Roosevelt van de Verenigde Staten en premier Churchill van Groot-Brittannië beloven Stalin al in 1942 een Tweede Front te openen. Een groot probleem is de aanvoer van materieel: Duitse onderzeeërs torpederen het ene na het andere geallieerde bevoorradingsschip dat op weg is vanuit Amerika naar Groot-Brittannië, waardoor wapens werkeloos liggen opgeslagen in de VS. Er is dus een nieuw strijdtoneel nodig. Daarover ontstaat onenigheid: de Amerikanen willen een directe aanval op de stranden van Calais en Dieppe en kleinere landingen in de buurt van Cherbourg. De Britten willen de Duitse troepen in Noord-Afrika de pas afsnijden, waarna het Vichy-regime in Frankrijk wordt aangevallen, omdat het oprukken door het minder sterk verdedigde Zuiden van Europa makkelijker zou gaan. De Sovjet-Unie is ervan overtuigd dat de Amerikanen en de Britten de aanval op het continent zo lang mogelijk uitstellen, zodat het Rode Leger de hete kolen uit het vuur mag slepen. In 1943 is de Duitse Blitzkrieg gestopt en zijn de Geallieerden aan de winnende hand: na Stalingrad trekt het Duitse leger zich terug en in Noord-Afrika winnen geallieerde troepen aan terrein. Vanaf mei 1943 zijn er veel escortevaartuigen beschikbaar en zijn langeafstandsvliegtuigen en radar inzetbaar. Daardoor kunnen de Geallieerden de Duitse onderzeeërs makkelijker en sneller opsporen. De Geallieerden kunnen nu zonder zware verliezen grote hoeveelheden goederen en troepen over de Atlantische Oceaan vervoeren.
Voorbereiding Operatie Overlord
De Britten en Amerikanen besluiten tijdens de conferentie van Casablanca in januari 1943 tot een aanval op de stranden van Noord-Frankrijk. De invasie krijgt de codenaam Operatie Overlord en moet in mei 1944 plaatsvinden. In maart 1943 wordt de Britse generaal Frederick Morgan aangesteld als stafchef van het geallieerde opperbevel. Hij bereidt de operatie voor. Maar waar moet de invasie plaatsvinden? De bedoeling is om zo snel mogelijk door te stoten naar het Duitse Ruhrgebied, waar zich het hart van de Duitse oorlogsindustrie bevindt. Nederland en België blijken niet geschikt: ondanks hun goede havens liggen de 2 landen te dicht bij Duitsland, waardoor de Luftwaffe de landingsplaats snel kan bereiken, in tegenstelling tot de stranden van het Nauw van Calais in Frankrijk. Dit is bij de Duitsers ook bekend, waardoor ze aan die kustlijn de meeste versterkingen aanbrengen. Uiteindelijk valt de keuze op de stranden van Normandië. Normandië is minder sterk verdedigd dan het Nauw van Calais en vormt een strategische springplank die de Duitsers moet verwarren. Op 6 december 1943 wordt de Amerikaanse generaal en latere president van de VS Dwight D. Eisenhower benoemd tot opperbevelhebber van het geallieerde invasieleger en begint het plannen van Operatie Overlord vaste vormen te krijgen. In januari 1944 wordt de Britse generaal Bernard Montgomery benoemd tot bevelhebber van de grondstrijdkrachten.
General Dwight D. Eisenhower (L) en Field Marshal Bernard Montgomery (R).
De Geallieerden bereiden de invasie goed voor, om niets aan het toeval over te laten. Ze laten bodemmonsters nemen aan de stranden, om te beoordelen welke voertuigen zich op daarop kunnen verplaatsen. Ze doen luchtverkenningen en verwerken inlichtingen van het Franse verzet. Maar ook vooroorlogse vakantiefoto’s van Britse toeristen geven een beeld van de omstandigheden van de stranden van Normandië. Cartografen maken gedetailleerde kaarten van de landingsplaatsen.
De invasie zal alleen lukken wanneer de Geallieerden voldoende manschappen en materieel aan land weten te brengen. Meer dan een kwart van de Amerikanen die op de eerste dag van de invasie aan land worden gebracht, zijn soldaten van de genie. Zij ruimen onder andere mijnen en zorgen voor een eerste aanzet voor een infrastructuur om de troepen zo snel als mogelijk van het strand dieper in Frankrijk te krijgen. Bij een oefening ter voorbereiding op de landing op 27 april 1944 gaat het flink mis. Voor de Britse kust bij Slapton Sands vernietigen de Duitsers een aantal landingsschepen, waarbij ruim 700 soldaten het leven verliezen en er bijna 100 gewond raken.
Geallieerde afleidingsmanoeuvres verwarren de Duitsers
De Duitsers hebben tegen een invasie een meer dan 5.000 kilometer lange verdedigingslinie langs de kust gebouwd, die zich uitstrekt van Spanje tot en met Noorwegen, de Atlantikwall. De Duitsers verwachten een invasie bij Calais. Hitler heeft het volste vertrouwen in de verdedigingslinie, in tegenstelling tot een aantal hooggeplaatste Duitse officieren. Die willen troepen vanuit Italië overbrengen naar de kust van Frankrijk.
Overblijfsel Atlantikwall in de Haagse duinen.
De Geallieerden doen flink hun best om zand in de ogen van de Duitsers te strooien. Tanks worden gecamoufleerd als vrachtwagens en op plaatsen waar geen troepen zijn verzameld stellen de geallieerden jeeps op die eruit zien als tanks. Zo worden Duitse verkenners vanuit de lucht misleid. De Geallieerden produceren tevens nep-radioverkeer. De afleidingsmanoeuvres zorgen ervoor dat de Duitsers de omvang van de slagkracht van de Geallieerden overschatten en dat ze gaan twijfelen over de plaats van de invasie die volgens hen elders in Frankrijk of zelfs in Noorwegen kan plaatsvinden. De Geallieerden bombarderen het gebied rond Calais zwaar, in tegenstelling tot de eigenlijke landingsplaats Normandië, om de illusie van Calais als invasieplaats in stand te houden. Hierop anticiperen de Duitsers met troepenverplaatsing, hetgeen de bedoeling is van de Geallieerden: hoe minder soldaten zijn gestationeerd in Normandië, hoe groter de kans op succes van de invasie. Aan de vooravond van de invasie werpen geallieerde vliegtuigen poppen af, die er van een afstand uitzien als echte paratroepers. Die afleidingsmanoeuvres in de weken voorafgaand aan de invasie zorgen ervoor dat de Duitsers meerdere malen groot alarm slaan, hetgeen later vals alarm blijkt te zijn. Als de echte invasie in de ochtend van 6 juni plaatsvindt, geloven de Duitsers het alarm niet meer.
Het moment van de invasie komt voor de Duitsers dus volledig onverwacht. Veldmaarschalk Erwin Rommel reist een paar dagen voor de invasie af naar Duitsland om de verjaardag van zijn vrouw te vieren, omdat hij het weer te slecht vindt voor een geallieerde aanval op het continent. Ook als op 6 juni de bombardementen zijn begonnen, de eerste luchtlandingen zijn gesignaleerd en de eerste landingsschepen opdoemen voor de kust, reageren de Duitsers nauwelijks en blijven versterkingen uit. Ze verwachten dat de landing in het Nauw van Calais zal plaatsvinden en dat de handelingen in Normandië slechts afleidingsmanoeuvres zijn. Hitler is een notoire uitslaper die pas halverwege de ochtend van de 6e juni wordt gewekt. Nog steeds is er twijfel over de landingsplaats Normandië. Slechts 2 pantserdivisies rukken op vanuit Parijs. Het leidt tot grote vertragingen van de Duitse tegenaanval.
“De lange snikken van de violen van de herfst verwonden mijn hart in lome monotonie.” Dit zijn de eerste 2 zinnen van het gedicht Herfstlied van de Franse dichter Paul Verlaine. Met deze code lichten de Britten via Radio Londen het Franse verzet in dat de invasie binnen 24 uur zal plaatsvinden.
De invasie zal oorspronkelijk eerder plaatsvinden, maar door slechte weersomstandigheden wordt die datum 6 juni. Op die dag zijn de weersomstandigheden niet veel beter, maar Eisenhouwer wil niet wachten tot de volgende volle maan. Het succes van de amfibische landingen aan de stranden van Normandië hangen deels af van de luchtlandingen van paratroepers voorafgaand aan de amfibische landingen. Zij moeten achter de kustverdediging belangrijke bruggen en wegen innemen, waardoor de vorming en versterking van een bruggenhoofd, een deel van het kustgebied dat is ingenomen na de amfibische aanval, kan worden versneld. Zonder een bruggenhoofd zijn de troepen aan het strand kwetsbaar voor tegenaanvallen. De paratroepers landen kort na middernacht van de 6e juni 1944. De schepen en landingsvaartuigen wachten tot 03.30 uur om te vertrekken vanuit de verzamelplaats halverwege beide kusten. Tussen 6 en 8 uur ’s morgens vinden alle landingen plaats. De landingsplaatsen zijn verdeeld in 5 zones, met de namen Utah Beach, Omaha Beach, Gold Beach, Juno Beach en Sword Beach. De landingen worden voorafgegaan door aanvallen van meer dan 1.000 bommenwerpers die de Duitse kustbatterijen tussen Cherbourg en Le Havre proberen uit te schakelen. Vanuit zee bombarderen geallieerde oorlogsschepen Duitse stellingen aan de kust.
‘De grootste show op aarde’
De officieren proberen hun manschappen vooraf aan de aanval wat moed in te spreken. De Amerikaanse bevelhebber van het 1e leger Omar Bradley zegt: “Jullie zitten op de eerste rij van de grootste show op aarde.” De soldaten in de amfibische landingsvoertuigen zijn zo’n 3 uur onderweg in het donker naar die ‘grootste show op aarde’. Het weer is slecht en velen van hen zijn zeeziek en doodsbang. Ze kunnen elkaar nauwelijks verstaan vanwege de brullende motoren van de landingsvaartuigen. Na de bombardementen vanuit de lucht en zee naderen ze de kust, waar ze worden opgewacht door Duitse bommen, mijnen en het spervuur van het Duitse MG42 machinegeweer. Het machinegeweer, dat als bijnaam ‘Hitlers cirkelzaag’ heeft, kan 1200 kogels per minuut afvuren. Als de kleppen van de vaartuigen opengaan, moeten de soldaten een weg vinden door de branding naar het strand, waar een waar apocalyptisch schouwspel plaatsvindt. Terugtrekken is geen optie en er wordt zwaar gevochten voor elke meter strand. Velen halen het strand niet en worden door de MG42 letterlijk doormidden gezaagd. Vooral op de stranden van Juno Beach en Omaha Beach kleuren de brandingen rood van het bloed en liggen de stranden bezaaid met dode en stervende soldaten.
Als de aanvallen beginnen, zorgen de ruwe zee, de hindernissen op het strand en het Duitse spervuur voor grote verliezen aan Amerikaanse kant op Omaha Beach. De drijvende tanks gaan bijna allemaal verloren en de bombardementen hebben hun doelen gemist. Uiteindelijk sneuvelen daar 4.000 militairen. De overlevenden hergroeperen zich en weten zo door de verdediging heen te breken. Op Pointe du Hoc moeten commando’s steile kustklippen beklimmen, om er na grote verliezen achter te komen dat de bunkers op de klippen volledig leeg zijn en die operatie eigenlijk voor niets is geweest. Franse en Britse commando’s hebben in de plaats Ouistreham 2 afzonderlijke opdrachten: de Fransen vernietigen het Casino waar het Duitse hoofdkwartier is gevestigd en vallen een kazemat aan dat pas op 9 juni wordt ingenomen. De Britten vallen 2 batterijen aan, die het landingsgebied bestrijken. Op de plaats aangekomen blijken de kanonnen te zijn verwijderd. De hindernissen op het strand van Utah Beach zijn minder talrijk en de Duitse tegenstand is een stuk minder dan op Omaha Beach. In de middag weten de troepen 9 kilometer landinwaarts te trekken. De aanval op Gold Beach krijgt met zware tegenstand te maken. Door het slechte weer kunnen de amfibische tanks niet worden ingezet. De mijnenvelden en de heftige Duitse weerstand zorgen ervoor dat ze hun doelen pas op 7 juni bereiken. Canadese en Britse troepen ontschepen op Juno Beach. Vele soldaten sneuvelen in de amfibische voertuigen nog voordat ze aan land zijn gegaan door Duits spervuur. Van de eerste aanvalsgolf sneuvelt de helft van de soldaten. Zij zijn de enige geallieerde troepen die die dag hun doelen weten te bereiken. Britse en Franse troepen gaan aan land bij Sword Beach en lijden grote verliezen. Aan het eind van de dag zijn ze slechts 8 kilometer landinwaarts getrokken en wordt het doel, Caen, die dag niet gehaald.
D-Day
Meer dan 160.000 soldaten beginnen op 6 juni 1944 aan de bevrijding van West-Europa. Ongeveer 10.000 van hen sneuvelen, raken gewond of worden gevangen genomen. Op 6 juni zijn op alle stranden bruggenhoofden geslagen, om in de daarop volgende dagen landinwaarts te trekken. In totaal worden ongeveer 3.000 schepen, 4.000 landingsvaartuigen en 15.000 vliegtuigen ingezet om de amfibische aanval te doen slagen.
De bevrijding van West-Europa is begonnen.
Meer beelden van vroeger zien? Neem eens een kijkje in het online archief van het Nederlands Instituut voor Beeld en Geluid.
(Bron: Historiek.net, Historianet.nl, Historischnieuwsblad.nl, Tracesofwar.nl, D-dayinfo.org, Wikipedia)
Bekijk ook: de afleveringen, mythes en interviews van het MAX-programma In de voetsporen van D-Day en het artikel We hebben de oorlog overleefd op sigaren.