75 jaar Arbeidsvitaminen, ‘de moeder aller verzoekplatenprogramma’s’

Muziek voor tijdens het werken, dat brengt het radioprogramma Arbeidsvitaminen al 75 jaar. Het langstlopende radioprogramma ter wereld wordt ook in de huiskamer goed beluisterd. Op 19 februari 2021 wordt het platina jubileum van Arbeidsvitaminen gevierd. Het einde is nog lang niet in zicht, gezien het feit dat het programma ook veel jongere luisteraars aan zich weet te binden.

“Een vrolijk programma voor huis en fabriek”, kondigt de AVRO-Bode aan voor de 1e aflevering op 19 februari 1946 op Hilversum 1. Een lijst met platen die in het programma worden gedraaid staat in de omroepgids afgedrukt. De mars Go Ahead, gespeeld door het Columbia Orkest, is de 1e plaat die bij de 1e Arbeidsvitaminen is te beluisteren.

Arbeidsvitaminen is het langstlopende landelijke muziek-radioprogramma van de wereld. Het programma staat daarmee zelfs in het Guinness Book Of World Records. ‘De moeder aller verzoekplatenprogramma’s‘ (aldus samensteller van Arbeidsvitaminen van 1985 tot en met 1992, Jan Steeman) verzorgt dagelijks een collage van verschillende muzieksoorten, die alleen door de opzet van het programma bij elkaar passen: bedrijven vragen muziek aan van werknemers die allemaal verschillende muzieksmaken hebben. Doordat die werknemers allemaal in 1 bedrijf werken, ontstaat er een samenhang in Arbeidsvitaminen. Arbeidsvitaminen is altijd een zeer succesvol programma geweest. Muziek is emotie en tijdens het werk zorgt die muziek voor afleiding, het geeft mensen ‘arbeidsvitaminen’. De naam Arbeidsvitaminen is daarmee als een vlag die perfect de lading dekt.

Jan Steenman

Een vrolijk programma voor huis en fabriek

“Die naam Arbeidsvitaminen is evenals het programma bedacht door Jaap den Daas van de AVRO”, zegt Hans Schiffers. Hij is de trotse presentator van Arbeidsvitaminen, dat elke werkdag op NPO Radio 5 tussen 9 en 12 uur is te beluisteren. Schiffers: “De BBC heeft in die tijd een platenprogramma met de naam Music While You Work. Dat programma is helemaal samengesteld door de BBC en is geen verzoekplatenprogramma. De Nederlandse versie wordt samengesteld door bedrijven die verzoekplaten insturen. Het is net na de oorlog en het programma werkt stimulerend in die tijd om aan het werk te gaan. Het personeel van een bedrijf vraagt platen aan en dat is eigenlijk zo gebleven. Die bedrijven worden dan aangekondigd als ‘een gloeilampenfabriek uit het zuiden des lands’ want reclame is verboden. Het personeel stelt het programma samen. Werklozen maken in die tijd bezwaar tegen de naam van het programma. Toch is die naam niet veranderd.”

Hans Schiffers

Hans Schiffers is een radiodier en muziekliefhebber. Eigenlijk zou hij leraar of striptekenaar worden. Als hij echter in 1983 als dj aan de slag gaat bij radiopiraat City Radio heeft hij zijn roeping gevonden. In 1985 wordt hij dj bij de AVRO. Van 2001 tot en met 2016 presenteert hij Schiffers.fm op NPO Radio 2. Op televisie presenteert hij Boggle en Fort Boyard en is hij co-host van het Nationaal Songfestival. Van 1992 tot en met 1997 is hij voor het eerst de presentator van Arbeidsvitaminen, toen nog voor 3FM. Na een interval van 20 jaar is hij wederom de presentator van het verzoekplatenprogramma. Andere bekenden die Arbeidsvitaminen hebben gepresenteerd zijn Meta de Vries, Krijn Torringa, Aldith Hunkar, Bas Westerweel en Gerard Ekdom.

Volgens Schiffers ligt de kracht van het programma in het feit dat het is meegegaan met de tijd zonder de identiteit te verliezen. Andere omroepen proberen het succes te evenaren, hetgeen niet lukt. Schiffers: “Arbeidsvitaminen is meteen een succes en dat is eigenlijk altijd zo gebleven. In die tijd maken VARA en NCRV  soortgelijke programma’s, maar die zijn geen lang leven beschoren. De ochtenden gaan voor werkenden snel voorbij met Arbeidsvitaminen. Een vrolijk programma voor huis en fabriek, zoals het toen werd aangekondigd in de AVRO-bode. En dat is het nog steeds.”

“Aanvankelijk is de opbouw van Arbeidsvitaminen ongeveer als volgt: eerst wordt marsmuziek gedraaid, dan operette, vervolgens wat Franse en Duitse muziek en helemaal aan het einde popmuziek. Dat is losgelaten. Na rock komt nu bijvoorbeeld een ballad. Zo komt het hele palet aan emoties voorbij”, aldus Schiffers.

Bijzondere reis en populariteit

Arbeidsvitaminen heeft volgens Schiffers een bijzondere reis gemaakt. Het is op verschillende zenders uitgezonden en is in de loop der jaren van formule veranderd. Zo is er aanvankelijk geen presentator en wordt er alleen muziek gedraaid. Later in de jaren 50 komen presentatoren bij het programma die niet allemaal verstand hebben van muziek en soms namen en titels van platen verkeerd uitspreken. Als echte presentatoren Arbeidsvitaminen gaan presenteren, wordt het programma uitgebreid met onderdelen als de Baas van de Dag en wordt er een gast in de studio uitgenodigd. Tegenwoordig kent Arbeidsvitaminen vaste onderdelen als de cryptopicto, een door Schiffers getekende cryptische puzzel, en Jouw Nieuws van de Dag, waarin Schiffers een passende plaat draait bij het verhaal van een luisteraar.

Maar de opzet is hetzelfde gebleven, muziek voor tijdens het werken, voor in de huiskamer of elders. Schiffers voorziet de platen van interessante weetjes en geeft de muziek daarmee wat diepgang. Zijn uitgebreide kennis van muziek komt hem hierbij goed van pas. Zijn rol als presentator van Arbeidsvitaminen is anders dan die hij als dj is gewend. Een dj speelt namelijk een centrale rol in het programma. Schiffers: “NPO Radio 5 kent een trouw luisterpubliek dat weet wat er wordt gedraaid. De presentator van Arbeidsvitaminen moet zijn plek weten. De muziek zijn de items. De presentatie staat in dienst van de muziek.”

De populariteit van Arbeidsvitaminen is altijd groot geweest. Als in 1991 het programma 8 maanden van de radio is, regent het van de protesten van trouwe luisteraars en adverteerders. In het kader van de samenwerking tussen AVRO, KRO en NCRV en de horizontale programmering wordt besloten voor een andere opzet. Maar al na 8 maanden is Arbeidsvitaminen terug in de ether.

Schiffers: “Ik ben in 1992 begonnen bij Arbeidsvitaminen. Arbeidsvitaminen heeft altijd een grote luisterdichtheid gekend. In de jaren 70 luisteren zo’n 4 miljoen mensen naar het programma. In mijn 1e tijd bij Arbeidsvitaminen, van 92 tot en met 97, zijn dat er zo’n 1.5 miljoen. Het was het paradepaard van de AVRO.” In 2015 is Arbeidsvitaminen door luisteraars verkozen tot het best gewaardeerde publieke radioprogramma. Het grote succes van Arbeidsvitaminen ligt in de jaren 70 volgens Schiffers. In die tijd nemen mensen illegaal de muziek op met cassettebandjes. Arbeidsvitaminen is daarvoor erg geschikt, aangezien er geen dj door de platen heen praat. Tevens zijn de titels van de platen van tevoren in de AVRO-Bode te zien waardoor er makkelijk een selectie van de gewenste muziek kan worden gemaakt.

Arbeidsvitaminenspul

Volgens Schiffers zijn de Jaren 60 en 70 belangrijk in de popmuziek. “Ik heb respect gekregen voor goede producers die juiste beslissingen nemen achter de knoppen. Er is in die tijd veel goede muziek gemaakt. Een groot aantal klassiekers uit die tijd is echt Arbeidsvitaminenspul geworden, dat heeft de tand des tijds goed doorstaan. Het programma is voor jongeren ook een ontdekkingsreis door de muziek. These Boots Are Made For Walking van Nancy Sinatra komt goed binnen, ook bij jongeren. Walking Back to Happiness van Helen Shapiro is eveneens een typisch Arbeidsvitaminennummer geworden. De samenstelling van het programma is belangrijk. Ik heb veel bewondering gekregen voor de samensteller van Arbeidsvitaminen, Herman Dales” Die samensteller heeft namelijk de opdracht om verschillende muzieksoorten achter elkaar te programmeren voor mensen die op hun beurt weer hun eigen smaak hebben. Uiteindelijk moet er dan een muziekprogramma staan dat voor iedere luisteraar verteerbaar is. Schiffers : “Mensen moeten gelukkig worden van de muziek en dat 3 uur lang iedere werkdag. Mooie herinneringen die voortkomen uit goede muziek.” Ook zorgt de samensteller van Arbeidsvitaminen ervoor dat niet elke keer dezelfde muziek ten gehore wordt gebracht. “Je kunt niet elke dag Hotel California van Eagles draaien”, aldus Schiffers.

Schiffers vindt het eervol om te mogen werken als presentator van Arbeidsvitaminen. Schiffers: Mijn vroege herinneringen aan Arbeidsvitaminen zijn het zelf opnemen van de platen van het programma. Dat was eigenlijk illegaal. Toen ik in 1985 bij de radio kwam werken zat ik net vóór Arbeidsvitaminen. De hoge luistercijfers van het programma maakten me een beetje jaloers. (…) Er is geen landelijk programma op de radio dat 75 jaar bestaat. Ik ben er erg trots op.”

Op naar de 100 jaar

Schiffers is dus de huidige presentator van het populaire verzoekplatenprogramma dat op 19 februari 2021 zijn 75e verjaardag mag vieren. Schiffers is voor de toekomst van Arbeidsvitaminen niet bang, gezien de aanwas van jonge luisteraars. Maar hoelang zal de formule van Arbeidsvitaminen nog werken? Schiffers: “Op naar de 100 jaar. Zo’n programma ga je niet meer weg doen. Dat gaat lukken, het is een ijzersterke titel.”

Schiffers: “Op 19 februari viert Arbeidsvitaminen het platina jubileum op de plek waar het ooit is begonnen, in het AVRO-gebouw in Hilversum dat als bijnaam De Vioolkist draagt. Er wordt een kunstwerk onthuld door burgemeester Pieter Broertjes van Hilversum. Het bestaat onder andere uit radio’s waar muziek uitkomt, het wordt heel mooi.”

Het platinajubileum van Arbeidsvitaminen wordt in de week van 15 februari uitgebreid gevierd op NPO Radio 5. Alle dj’s van deze zender maken die week speciale uitzendingen van Arbeidsvitaminen. Op 19 februari 2021 is Arbeidsvitaminen een dag lang te horen met vaste presentator Hans Schiffers.

(Bron: AD.nl, NPOradio5.nl, Beeldengeluid.nl, Radiofreak.nl, Spreekbuis.nl, Trouw.nl, Wikipedia)