65 jaar journaal op de Nederlandse televisie

Op 5 januari 1956 is de eerste officiële uitzending van het NTS-journaal op de Nederlandse televisie te zien. Het is de voorloper van het NOS Journaal, het best bekeken nieuwsprogramma op de Nederlandse buis.

Het journaal van de publieke omroep doet dagelijks verslag van gebeurtenissen uit binnen- en buitenland. De redactie doet dit al 65 jaar bijna elke dag, met uitzondering van een paar dagen wanneer het omroeppersoneel staakt.

Sinds de jaren 20 van de vorige eeuw zijn er in Nederland experimenten met televisie. Zo wordt op de Derde Radio Salon in Scheveningen in 1929 een demonstatie gegeven door prof. August Karolus. Hij laat op een scherm van 30 x30 centimeter bewegende beelden zien. Philips is nauw betrokken bij de ontwikkeling van de televisie in Nederland en doet ook de experimentele uitzendingen. In de jaren 50 wordt de televisie in Nederland ingevoerd en op 31 mei 1951 richten de KRO, NCRV, AVRO en VARA de Nederlandse Televisie Stichting (NTS) op. Doel is het bereiken van een brede samenwerking op het terrein van televisie. De NTS is een zendgemachtigde zonder leden en levert technische en facilitaire diensten voor de verschillende omroepverenigingen. De NTS is verantwoordelijk voor programma’s met een algemeen karakter. De eerste officiële televisie-uitzending vindt plaats op 2 oktober 1951.

In 1956 zijn Nederlanders voor hun nieuwsvoorziening voornamelijk afhankelijk van de krant. Er zijn dan 62 dagelijkse kranten met in totaal een oplage van zo’n 2.9 miljoen. De televisie bestaat in 1956 in Nederland 5 jaar en in minder dan 50.000 huiskamers staat een exemplaar. De zendtijd is met 10 uur per week zeer beperkt. Er zijn dan veel meer radiotoestellen in Nederland. Maar de radio is qua programma-aanbod sterk versplinterd en richt zich vooral op muziek en amusement. Voor de nieuwsvoorziening is men op de radio afhankelijk van de radionieuwsdienst, die wordt verzorgd door het ANP. Voor de achtergronden bij het nieuws zijn bij de 4 grote omroepen actualiteitenrubrieken ontstaan. Maar vanwege beperkte krachten en vanwege het verzuilde omroepsysteem maken zij journalistieke afwegingen op grond van de uitgangspunten van hun eigen zuil.

NTS-journaal aanvankelijk als Polygoon

De algemene opvatting in die tijd is dat de televisie thuishoort bij amusement en niet bij serieuze journalistiek. Het NTS-journaal is in 1e instantie geen zware journalistieke televisie. Een belangrijk doel is om de populariteit van het Polygoonjournaal in de bioscopen te benaderen door 3 maal per week op onderhoudende wijze verslag te doen van meestal lichte journalistieke items. Net als het Polygoonjournaal, dat meestal op luchtige en op amuserende wijze het nieuws brengt als opwarmer voor de hoofdfilm in de bioscoop, zendt de NTS de journaals uit als voorprogramma van de avondprogramma’s van de diverse omroepverenigingen.

Vanaf 1951 verschijnen al enkele uitzendingen onder de titel ‘Journaal’ in de uitzendtijd van de NTS. Die reportages gaan onder andere over de bezoeken van het Koninklijk Huis aan Noorwegen, Denemarken en Amerika. Er zijn speciale uitzendingen op Koninginnedag met het defilé op Soestdijk en op Prinsjesdag vanaf het Binnenhof in Den Haag. In februari 1953 zendt de NTS 6 uitzendingen uit rond de Watersnoodramp. Er is in dat jaar een inzamelingsactie op de radio die als titel meekrijgt ‘Beurzen open, dijken dicht’. De NTS zendt reportages uit over deze inzamelingsactie. Pas vanaf 1961 is het journaal dagelijks te zien. De 1e reportages in kleur verschijnen op 12 januari 1968.

Carel Enkelaar is de 1e hoofdredacteur van het NTS-journaal. Hij heeft de moeilijke taak om vooral in de beginjaren de ruimte te creëren om over alles in alle vrijheid te berichten. Dit proberen redacties van andere omroepen te verhinderen. Doel is om het nieuws zo objectief mogelijk te brengen. In 1961 mag Enkelaar de Prins Bernhard Fonds Televisieprijs in ontvangst nemen. Hij zegt dan dat het NTS-journaal beoogt “nieuws te brengen, los van enige eigen interpretatie, los van de vraag of dit nieuws ondergeschikte doeleinden zou kunnen dienen. Het journaal vindt nergens iets van en het journaal wil nergens iets mee. Het journaal registreert.” In de beginjaren worden dan ook alleen feitelijkheden in de journaals gebracht. Duiding en achtergronden worden pas in de jaren 70 ingevoerd. De belangrijkste nieuwsuitzending van 8 uur duurt tot 1975 15 minuten, om in dat jaar naar 20 minuten te worden verlengd. In 1998 wordt de zendtijd van het 8 uurjournaal verder uitgebreid naar 25 minuten.

Eerste officiële journaal

Het eerste NTS-journaal wordt op 5 januari 1956 uitgezonden. Slechts 5 redacteuren maken het journaal, al zal de redactie snel worden uitgebreid naar 35 redacteuren. Na de opening met muziek en de later beroemd geworden gong, begint het journaal met een item over schaakkampioen Max Euwe en diens strijd tegen J.H. Donner om het Nederlands Kampioenschap Schaken. Euwes dochter Caroline heeft alle wandversieringen in het huis ondersteboven opgehangen. Daarna worden vrijwilligers voor het nieuwe West-Duitse leger belicht, vervolgens het Driekoningenfeest in Tilburg, een visserijstaking in IJmuiden, een kerstbomenverbranding in Amsterdam, een 81-jarige vrouw die oliebronnen exploiteert in haar tuin in Amerika, de jaarlijks stierenrennen in het Spaanse Pamplona en het Nederlandse Studenten Orkest in Bergen. Dan is het tijd voor de weersverwachting. De weerman doet zijn voorspelling en tekent zonnetjes, temperaturen en regenbuien op een landkaart. Daarmee is het eerste officiële NTS-journaal een feit. Het is een tamelijk luchtige uitzending, waarin de schijn wordt gewekt dat er geen belangrijkere zaken spelen in de wereld. Deel van de items zouden ook een jaar eerder of een jaar later kunnen worden uitgezonden, aangezien er geen onlosmakelijke binding is met een datum.

Het NTS-journaal wordt de eerste 1,5 jaar zonder nieuwslezer uitgezonden. Op 3 oktober 1957 leest Coen van Hoewijk voor het eerst een journaal voor. In 1965 is Eugènie Herlaar de 1e vrouwelijke nieuwslezeres. Zij is daarmee de eerste vrouwelijke nieuwslezeres van Europa en misschien wel van de wereld.

De 1e vrouwelijke nieuwslezeres Eugènie Herlaar.

In het begin is het meeste nieuws 1 dag oud. Het buitenlandse nieuws is meestal al enkele dagen oud. Er is wel degelijk hard nieuws in die tijd. Het meeste komt uit het buitenland en wordt kant en klaar aangeleverd door verschillende persbureaus en nieuwsorganisaties. Bij spanningen en conflicten in de wereld volgt het NTS Journaal de ontwikkelingen intensiever. Op 1 november 1956 bericht het journaal al na 1 uur over de oorlogsverklaring van Egypte aan Groot-Brittannië en Frankrijk in verband met de bezetting van het Suezkanaal. De toespraak van de Egyptische president Nasser is te zien, evenals de spoedzitting van de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties In New York. Op Schiphol worden dan enige uit Israël teruggekeerde Nederlanders geïnterviewd.

In die 1e week van november is er nog meer groot nieuws te melden, als Sovjettanks de Hongaarse hoofdstad Boedapest binnenrijden op 2 november. Het NTS-journaal wijdt er zelfs een extra uitzending aan. Op 5 november richten woedende Nederlanders hun frustraties tegen communisten. Het NTS-journaal verzorgt samen met de andere omroepen een thema-avond. Er zijn reportages en een live uitzending vanaf de Dam in Amsterdam over een demonstratie. In deze crisisweken zijn er in totaal 13 journaals te bewonderen, waarin het nieuws over de gebeurtenissen in Hongarije feitelijk zonder enige vorm van commentaar wordt gepresenteerd. Zodra er interpretatie aan te pas komt, worden de commentaren voorzien door redacteuren van de verschillende omroepen. In de jaren 60 krijgt het journaal wat meer vrijheid. Voor het buitenlandse nieuws blijft het sterk afhankelijk van de kant en klare reportages van buitenlandse persorganisaties. Het nieuws uit het binnenland blijft lange tijd de hoofdmoot van het journaal. Het is het enige nieuws dat door de eigen redacteuren wordt verzorgd.

NOS Journaal het best bekeken nieuwsprogramma van Nederland

In 1956 komt een einde aan de experimentele fase van televisie. In 1e instantie is de positie van de NTS onduidelijk. De omroepverenigingen willen de NTS uitsluitend namens de zendgemachtigden gezamenlijke programma’s laten verzorgen. De politiek is voor een zelfstandige NTS met een eigen algemeen programma. In het Televisiebesluit van 1956 wordt gezegd dat de NTS een eigen zendmachtiging krijgt en zelfstandig programma’s mag maken. In 1969 gaan NTS en de Nederlandse Radio Unie samen en worden de Nederlandse Omroep Stichting (NOS).

Lange tijd is het NTS-journaal en later het NOS Journaal het enige nieuwsprogramma van de Nederlandse televisie. De NOS raakt die monopolypositie in 1989 kwijt als het RTL Nieuws van start gaat. Het NOS Journaal en dan met name dat van 8 uur ’s avonds is het best beken nieuwsprogramma van Nederland. De best bekeken uitzendingen van het NOS Journaal zijn bijna altijd op een zondag. Dit komt vaak door de eredivisie-uitzending van Studio Sport die op deze avond voor het Achtuurjournaal wordt uitgezonden. In het begin in 1956 zijn er maar 3 uitzendingen per week, tegenwoordig zijn er de hele dag door nieuwsbulletins. Die dagjournaals gaan op 30 augustus 1993 van start.

Op 6 januari 2016 viert het journaal het 60-jarig bestaan met een jubileumuitzending, waarin voormalige nieuwslezers en journalisten hun verhaal doen of nog 1 keer het nieuws presenteren.

(Bron: NOS.nl, Beeldengeluid.nl, Anderetijden.nl, Isgeschiedenis.nl, Prof. dr. H.B.M Wijfjes- De journalistiek van het Journaal. Vijftig jaar televisienieuws in Nederland, RUG.nl, Wikipedia)