50 jaar Paradiso: van kerk naar roemruchte rocktempel

Op 30 maart 1968 opent het Cosmisch Ontspanningscentrum Paradiso voor het eerst haar deuren. Daarna groeit Paradiso uit tot de belangrijkste rocktempel van Nederland, waar zowel de groten der aarde als David Bowie, The Rolling Stones en Pink Floyd hun opwachting maken alsmede de koningin van het Nederlandse levenslied De Zangeres Zonder Naam. 50 jaar rock, pop, discussie en exposities in een voormalige kerk aan de Amsterdamse Weteringsschans.

Sinds de opening in 1968 hebben in Paradiso ongeveer 26.000 evenementen plaatsgevonden. Legendarische concerten, discussies en feesten, maar ook de uitvaart van Nederlands enige rock ’n roller Herman Brood zijn gehouden op het wereldwijd bekende Amsterdamse podium.

Optreden van de Wild Romance tijdens de herdenkingsdienst van Herman Brood

Kerkgalm en programmeurs

Best wel opmerkelijk is het feit dat er zoveel goede concerten zijn gegeven in Paradiso. Een voormalige kerk is nu een keer niet de beste ruimte voor rockmuziek vanwege de galm. Toch weten de mensen van Paradiso de akoestiek zo te manipuleren dat de concerten goed te beluisteren zijn.

Daarnaast moeten de programmeurs van Paradiso worden geroemd. Vanaf het begin weten zij bands met grote namen naar de rocktempel te lokken en later is de rocktempel een broedplaats voor nieuwe invloeden op de popmuziek.

Kritisch poppubliek

Wereldberoemde bands beginnen vaak hun (wereld)tournee in Nederland vanwege het kritische poppubliek. Dat kritische poppubliek heeft natuurlijk meerdere goede podia nodig. Nederland bezit vele goede concertzalen met goede programmeurs die niet te beroerd zijn een risico te lopen met het boeken van onbekende acts, avantgardistische – en underground muziek. Paradiso heeft in de afgelopen 50 jaar vaak het voortouw genomen, hetgeen zich heeft uitbetaald: Paradiso heeft in het buitenland de bekendste naam als het gaat om Nederlandse poppodia.

Overigens bestaat in Nederland al decennia een gesubsidieerde popcultuur en zijn er nergens op de wereld zoveel concertzalen als in Nederland.

In de jaren 50 en 60 treden wereldberoemde bands en artiesten regelmatig op in ons land. Echter, dit geschiedt in zalen die niet speciaal voor popconcerten zijn bedoeld. Zo treden The Beatles in 1964 op in veilinghal Blokker, staan The Rolling Stones eveneens in ’64 in het Scheveningse Kurhaus en treden The Doors op in het Amsterdamse Concertgebouw in 1968.

Amsterdam ‘magiescentrum’

De zomer van 1967 wordt ook de Summer Of Love genoemd. Amsterdam is in die tijd de Flowerpower hoofdstad van Europa en hippies organiseren in het Amsterdamse ‘magiescentrum’ Vondelpark een Love-in, een bijeenkomst gekenmerkt door muziek, liefde, protest, seks en drugs. Deze hippies willen een eigen plek om een eigen ontmoetingsplaats te hebben en kraken daarom de leegstaande kerk van de kerkgemeenschap De Vrije Gemeente aan de Weteringsschans. De politie maakt een eind aan het feest.

Toch beseft de gemeente Amsterdam dat aan deze relatief nieuwe beweging, de opkomst van de jeugdcultuur, ruimte moet worden gegeven. Popblad Hitweek publiceert begin ’68 een open brief getiteld Brief aan een wethouder om de gemeente er toe te bewegen een ruimte beschikbaar te stellen. Dat wordt Paradiso in de voormalige kerk aan de Weteringsschans.

Willem de Ridder en Koos Zwart

De naam is bedacht door medeoprichter, kunstenaar, oprichter van onder andere Aloha en Hitweek en verhalenverteller Willem de Ridder. Ook Koos Zwart, zoon van PvdA-minister Irene Vorrink en schrijver voor Hitweek en Aloha, moet worden genoemd als oprichter. De cannabisactivist leest wekelijks in het VARA-programma In De Rooie Haan de zogenaamde beursberichten voor over de prijzen van verschillende soorten hasj en weed.

De gemeente Amsterdam is er altijd vanuit gegaan dat Paradiso van tijdelijke aard is en dat na de sloop van de voormalige kerk er een parkeergarage zal komen voor het casino. Uiteindelijk blijft Paradiso, ook na een aantal dreigende faillissementen, behouden en groeit uit tot één van de best bezochte poppodia in Nederland.

Niet alleen voor concerten kan men in de begintijd terecht in Paradiso. Men kan er macrobiotisch eten en voor kinderen worden kindermiddagen georganiseerd. Ook voor erotische speelfilms kan men in de voormalige kerk terecht, iets wat in die tijd als seksueel bevrijdend wordt beschouwd.

Openingsavond

De openingsavond op 30 maart 1968 wordt onder andere verzorgd door Circus, de Haagse band Supersister met Robert Jan Stips en CCC.inc met de latere keyboardplayer en oprichter van Doe Maar Ernst Jansz en op harmonica de latere directeur van Paradiso Huib Schreurs.

In de eerste maanden van het bestaan weet Paradiso wereldbekende namen te strikken als Pink Floyd, The Pretty Things en Captain Beefheart. Het bezorgt de rocktempel direct grote aandacht. Toch gaat het niet allemaal van een leien dakje: begin jaren 70 zijn er grote bestuurlijke conflicten en zijn er problemen door drugsoverlast.

Mekka van de punk

Toenmalig directeur van Paradiso Huib Schreurs erkent in het radioprogramma OVT dat in die tijd in Paradiso een ingedutte hippiesfeer heerst. Het legendarische optreden van de grootste punkband aller tijden The Sex Pistols in januari 1977 brengt daarin geen verandering, evenals optredens van Blondie, The Police, The Damned en The Stranglers. Ze worden nauwelijks bezocht. Pas als in de zomer van dat jaar de pers lucht krijgt van punk wordt Paradiso zo’n beetje het mekka van de punkers, waardoor Paradiso als vernieuwend wordt beschouwd.

Zo kan het dat in het najaar van 1977 Blondie en The Stranglers spelen in een uitpuilend Paradiso. Door de dansende menigte begint het podium in de voormalige kerk te kraken en ontstaan gevaarlijke toestanden vanwege het publiek dat geen kaartje weet te bemachtigen, maar toch naar binnen wil. Huib Schreurs noemt punk dan ook de “slijtageslag voor het gebouw”, maar het maakt Paradiso populairder dan ooit en het is de redding voor de in financiële nood zijnde rocktempel. De programmering richt zich vanaf dat moment meer en meer op de frontlinies van de popmuziek. Paradiso is een tempel voor subculturen.

Blondie is graag gezien in Paradiso. Hier viert zij haar 40-jarige artiestencarrière.

Joy Division Amsterdam

Eén van de beroemdste concerten in die tijd wordt gegeven door de Engelse postpunkband Joy Division. In Groot-Brittannië is dan Margaret Thatcher aan de macht en er heerst economische malaise in het land. Ook is het nationale zelfvertrouwen tot een dieptepunt gedaald. Joy Division weet op kernachtige wijze in muziek en teksten de angsten, onzekerheden, eenzaamheid en vervreemding van dat moment te vangen. Tekstdichter Ian Curtis schrijft zijn woorden ongetwijfeld voor zichzelf, maar veel mensen kunnen zich in zijn teksten identificeren. Op 11 januari 1980 treedt Joy Division live op in Paradiso Amsterdam en het wordt een fantastisch concert. Hiervan wordt een bootleg, een illegale plaat, uitgebracht die voor astronomische bedragen onder de toonbank wordt verkocht, niet in de laatste plaats omdat tekstdichter en zanger Ian Curtis zich op 18 mei 1980 verhangt.

De overgebleven leden van Joy Division richten samen met Gillian Gilbert New Order op, een band die een belangrijke rol speelt in de ontwikkeling van de technomuziek die in de jaren daarna populair wordt.

Jaren 80

Vooral begin jaren 80 geeft Paradiso ruimte aan nederpunk. Tussen internationaal bekende punkbands als The Dead Kennedy’s programmeert Paradiso Nederlandse punkbands als de krakerspunkband The Ex. Het is de tijd van grote werkloosheid onder jongeren en de tijd waarin veel jongeren een huis kraken.

Naast punk programmeert Paradiso in de jaren 80 onder andere reggae, een zwarte muziekstijl die ook door punkers wordt gewaardeerd. In Paradiso treden ook bands op die niet een ‘Anglo-Amerikaanse’ popachtergrond hebben, zoals Zuid-Amerikaanse muziek en Afrikaanse muziek. Het zorgt voor een nieuw publiek. Raves, grote danceparty’s, vinden plaats in de rocktempel, alsmede danceparty’s met een thema en housemuziek.

Zangeres zonder naam

Toch blijft de rocktempel open voor de gangbare popmuziek. De Zangeres zonder naam maakt op 23 mei 1986 haar grote comeback in Paradiso. Het live opgenomen Mexico, een grote hit van de Zangeres zonder naam in de jaren 60, wordt een top-10 hit. Het levert spontaan nieuwe fans op voor de zangeres van het levenslied. De plaat Live in Paradiso wordt bekroond met een Edison.

Dance in de jaren 90

Zo rond 1990 komt housemuziek overwaaien naar Europa en dus naar Nederland. Mensen dansen de hele nacht op elektronische dansmuziek, vaak onder invloed van XTC. De Belg Eddy de Clerq, godfather van de Amsterdamse house, draait in club Roxy. In die tijd worden vaak illegale houseparty’s georganiseerd, meestal in het havengebied van Amsterdam.

In het begin doet Paradiso weinig met house. Dat verandert met The Wild Xmas Party in 1990 en het avant-garde festival Tegentonen in 1991 dat aandacht besteedt aan elektronische muziek. Ook moet The Atmosphere Raving worden genoemd, een rondreizend partycircus met dj’s en 3 bands, te weten Surkus, Eton Crop en Quazar, met als vaste naam popjournalist en muzikant Gert van Veen. Het dansfeest wordt in het voorjaar van 1991 gehouden en als om 5 uur ’s ochtends Paradiso de poorten sluit, gaat het feest voor de deur van de rocktempel gewoon door, met speakers die op een geluidsinstallatie van een auto zijn aangesloten. De politie staat er bij en kijkt er naar.

In april 1994 treedt Quazar op met Underworld. Beide acts zijn ervan overtuigd dat ze beter tot hun recht komen in een zaal als Paradiso dan in een krappe dj-booth in een club. In die tijd zijn livehousebands genoodzaakt hun hele studio mee te nemen. Het is de tijd van voor de laptop. Gert van Veen: “Die legendarische nacht met Underworld is ook het moment dat Paradiso zijn eigen draai begint te vinden als house-podium, een rol die het met latere feestconcepten als VIP Club, Voltt en het Oud Hollandsch Acid Feest ruimschoots verder zou uitbouwen.”

Maar ook in de jaren 90 programmeert Paridiso rockbands die bij het grote publiek bekend zijn of op het punt staan bekend te worden, getuige de legendarische optredens van Nirvana en The Rolling Stones in Paradiso.

Nirvana

In 1991 geeft de grungeband Nirvana één van de beste concerten ooit in Paradiso. De band heeft net de plaat Nevermind uitgebracht en de single Smells Like Teen Spirit is een hit. Als Nirvana de hit ten gehore brengt, gaat heel Paradiso los. De één na de ander duikt stagedivend, van het podium het publiek induikend, met de kop vooruit de zaal in. De onverstaanbare tekst van Smells Like Teen Spirit wordt fonetisch door het publiek begeleid. Elke keer als het refrein klinkt, barst een onweerstaanbare explosie van energie los. Van dit legendarische concert zijn door de VPRO opnamen gemaakt. De opnamen komen terecht op de live-cd From The Muddy Banks Of The Wishkah.

Beste optreden van The Rolling Stones

Op 26 en 27 mei 1995 treden The Rolling Stones op in Paradiso. De Stones zouden semi-akoestisch ofwel unplugged spelen zoals dat destijds wordt genoemd. Als het concert begint, blijken The Stones gewoon elektrisch te spelen. Van de 2 concerten zijn opnamen gemaakt die zijn te beluisteren op de plaat Stripped van datzelfde jaar. The Stones laten de grote zaal van Paradiso er uitzien als een club in New Orleans en plaatsen er een extra balkon wat later permanent wordt. Mensen die geen kaartje hebben weten te bemachtigen, kunnen op het Museumplein The Stones zien en beluisteren op grote beeldschermen. Zanger en gitarist Keith Richards noemt de Paradisoconcerten de beste liveconcerten die The Stones ooit hebben gegeven.

Tijdens het concert in Paradiso kan het publiek op het Museumplein meekijken.

Na de eeuwwisseling

Na de eeuwwisseling vermaken het dan nog nauwelijks bekende Coldplay, The Arctic Monkey’s en Justin Timberlake het poppubliek in Paradiso. Op 2 juli 2006 staat ‘The Godfather of Soul’ oftewel ‘The hardest working man in showbusiness’ James Brown op 78-jarige leeftijd in de rocktempel. Met kerst van dat jaar overlijdt hij. In 2007 vult de eveneens inmiddels overleden Amy Winehouse Paradiso.

Beste poppodium van Nederland

In 2014 roept 3voor12, het platform voor alternatieve popmuziek van de VPRO, Paradiso uit tot het ‘Beste poppodium van Nederland’.

Paradiso is meer dan muziek: van politieke debatten tot modeshows, discussies en boekpresentaties. Paradiso is een plek waar kunstenaars, artiesten, opiniemakers en publiek samenkomen. De voormalige kerk krijgt er in 2003 een balkon bij en de Grote Zaal biedt plaats aan 1500 mensen. Paradiso heeft ook een zusje gekregen in Amsterdam-Noord: Paradiso Noord. Binnenkort opent Paradiso West haar deuren.

50 jaar Paradiso

De rocktempel bestaat dus 50 jaar en dat moet uitbundig worden gevierd. Op woensdag 14 februari 2018, Valentijnsdag, opent de voormalige kerk haar deuren voor 11 uitverkoren stellen die mogen trouwen in Paradiso. Ze hebben allen een bijzondere band met de rocktempel.

Onder de naam Paradi50 wordt er 4 dagen gefeest. Het begint op donderdag 29 maart met Ronnie Flex, Jungle by Night en My Baby. Op 30 maart is er tijd voor hiphop met onder anderen De Jeugd van Tegenwoordig. Op 31 maart is het tijd voor een ‘magische trip’ door de geschiedenis van Paradiso tot in de ochtenduren: van hippie tot house. DJ Eddy de Clerq draait, evenals dj’s van OHAF, Welcome To The Future en VIP Club. Als de zon opkomt wordt een chillout-ontbijt geserveerd. Op zondag 1 april wordt het jubileumfeest afgesloten met een zogenaamd POP-up-Pink-Paas-Party, met medewerking van mensen uit de lhtb-scene.

Tijdens het feestweekend presenteert journaliste en schrijver Hester Carvalho haar boek Paradiso 50 jaar. Ze beschrijft de geschiedenis van Paradiso aan de hand van 50 legendarische optredens in de rocktempel.

Tevens verschijnt De religieuze rebellen van de Vrije Gemeente van schrijver en journalist Raymond van den Boogaard. Hij beschrijft in zijn boek de voorgeschiedenis van Paradiso.

Het Amsterdam Museum toon in de tentoonstelling 50 jaar Paradiso. Van 30 maart tot en met 19 augustus 2018 zijn er affiches en foto’s te bewonderen. Mensen kunnen herinneringen en foto’s achterlaten op de website www.geheugenvancentrum.amsterdam. Nooit Meer Slapen van de VPRO vertelt de geschiedenis van Paradiso evenals het VPRO-programma 3voor12.

Muziektijdschrift Oor geeft een speciale editie uit ter ere van de 50 jaar oude rocktempel met daarin de 100 beste concerten ooit in Paradiso. Medewerkers en oud-medewerkers vertellen verhalen uit de roemruchte geschiedenis van de 50 jaar oude rocktempel Paradiso Amsterdam.

Annemarie De Wildt, samensteller en conservator van de expositie 50 jaar Paradiso, is woensdag 28 maart 2018 te gast geweest bij radioprogramma De MAX. Luister fragment 1 en fragment 2 terug.

(Bron: paradiso.nl, geheugenvannederland.nl, onh.nl, cccinc.nl, amsterdammuseum.nl, nrc.nl, hetparool.nl, vpro.nl, plusonline.nl, popmagazineheaven.nl, ovt.vpro.nl, 3voor12.vpro.nl, vpro.nl/nooitmeerslapen, Hester Carvalho, Lutgart Mutsaers, Gert van Veen, Jan Vollaard, Geert Mak.)