14 mei 1940: het bombardement op Rotterdam

Op 14 mei 1940 wordt als gevolg van Duitse bombardementen en de daardoor ontstaande branden de historische binnenstad van Rotterdam vernietigd. Ongeveer 800 mensen komen om het leven en ongeveer 80.000 raken dakloos. Als de Duitsers dreigen ook Utrecht te bombarderen, capituleert Nederland en is de Duitse bezetting een feit.

Nu in 2020, 80 jaar later is het bombardement op Rotterdam nog steeds voer voor discussie onder historici. De vraag is of het bombardement als een tactisch bombardement en strategisch bombardement kan worden gezien of als een terreurdaad. Rotterdam is in die meidagen van 1940 een verdedigde stad, die zich in de frontlinie bevindt. Zo gezien kan het bombardement worden uitgelegd als een strategische daad om de Nederlandse stellingen aan te vallen en om de Nederlandse capitulatie af te dwingen. Maar het gooien van bommen op wijken waar alleen burgers wonen, is moeilijk anders uit te leggen dan een daad van terreur. Zeker als de Duitsers na het bombardement op Rotterdam hetzelfde dreigen te doen met Utrecht.

Rotterdam is niet de eerste stad die door de Duitsers wordt gebombardeerd. In 1938, tijdens de Spaanse burgeroorlog, vernietigen Duitse bommenwerpers de Baskische stad Guernica, omdat de Basken strijden tegen de fascisten van Franco. In de Tweede Wereldoorlog bombarderen de Duitsers meerdere Poolse steden tijdens de Poolse Veldtocht in 1939. Andere steden als Londen en Coventry zullen ook door de Duitsers worden gebombardeerd. De geallieerden nemen deze tactiek over en bombarderen tijdens de oorlog verschillende Duitse steden.

De Duitsers vallen Nederland binnen

Fall Gelb is de Duitse naam van de militaire operatie om Nederland, België en Luxemburg te veroveren. Het levert de Duitsers een goede uitgangspositie om Frankrijk aan te vallen (Fall Rot). Tevens kan de Luftwaffe vanuit Nederland makkelijker Engeland aanvallen dan vanuit Duitsland. Op 10 mei 1940 gaat Fall Gelb van start en valt Duitsland Nederland binnen.

Al aan het begin van de oorlog blijkt het Nederlandse leger niet te zijn opgewassen tegen het Duitse. Op bepaalde plekken in Nederland, zoals aan de afsluitdijk, aan de Grebbelinie en de Moerdijkbruggen, stuiten de Duitsers op flink verzet van de Nederlandse troepen, waardoor de Duitse opmars langzamer verloopt dan gepland. De Duitsers willen de bruggen bij Rotterdam, Dordrecht en Moerdijk in handen te krijgen om de Vesting Holland open te leggen voor oprukkende tanks naar het hart van de Nederlandse defensie. Vesting Holland is de naam voor het strategisch kerngebied van de Nederlandse landverdediging in die tijd, vergelijkbaar met de Randstad. Bij Moerdijk en Dordrecht lukt het de Duitsers om de bruggen ongeschonden in handen te krijgen.

Parachutisten landen op 10 mei in Rotterdam-Zuid en de Duitsers bezetten het Noordereiland. Bij deze actie vallen al bommen op de stad. In Rotterdam gelegerde mariniers en legereenheden houden echter stand bij de Maasbruggen, waardoor de Duitsers er niet in slagen de hele stad in handen te krijgen. Op 13 mei krijgt de Duitse generaal Rudolf Schmidt van hogerhand de opdracht het verzet in Rotterdam met alle middelen te breken, desnoods door het vernietigen van de stad.

Het eerste ultimatum

Op 14 mei tussen 9 en 10 uur ’s ochtends, stuurt Schmidt een ultimatum aan kolonel Scharroo, de Nederlandse commandant van Rotterdam en aan burgemeester Oud van Rotterdam. De brief is ondertekend met “de commandant van de Duitse troepen”. Er staat echter geen handtekening of rang van de commandant bij. Scharroo noemt het ultimatum “een vod papier” en vindt het ultimatum te vaag om zich over te geven. Op het papier staat dat ongeveer 2 uur na ontvangst er maatregelen worden getroffen voor het vernietigen van Rotterdam. Om 13.00 uur zal een artilleriebombardement plaatsvinden, dat een kleine 20 minuten later gevolgd wordt door een luchtbombardement als Rotterdam niet capituleert. Duitse bommenwerpers maken zich klaar voor de aanval op Rotterdam.

Scharroo neemt contact op met generaal Henri Winkelman, de opperbevelhebber van de Nederlandse strijdkrachten. Scharroo zegt geenszins van plan te zijn om op dit “vod” te capituleren. Met afweergeschut op weg naar de Willemsbrug en het vernietigen van de spoorbrug in voorbereiding ziet hij geen noodzaak zich over te geven. Bovendien is Rotterdam-Noord vrij van Duitse troepen.

Burgemeester Oud weet ook contact te krijgen met Winkelman. Hij begrijpt dat het Nederlands landsbelang zwaarder weegt dan dat van Rotterdam. Maar als de situatie toch hopeloos blijkt te zijn, zou Rotterdam gespaard moet worden.

Het 2e ultimatum

Winkelman wil tijd rekken en stelt, net als Scharroo, dat de Duitsers maar met een beter, netter en officiëler geformuleerd ultimatum moeten komen. Om 12.10 uur vertrekt één van Scharroos stafofficieren met dit verzoek. Het ultimatum zou ondertekend moeten zijn en de naam en rang van de Duitse officier bevatten. Een kwartier voor het verstrijken van het ultimatum bereikt het verzoek de Duitsers.

Omdat de stad niet zomaar is geëvacueerd, besluit burgemeester Oud Rotterdam niet te ontruimen. Met alle Rotterdammers op straat bijeen geklemd zou het aantal slachtoffers zeer groot kunnen worden.

Vanwege het Nederlandse verzoek om een nieuw ultimatum, besluit generaal Schmidt het bombardement uit te stellen. Op dat moment stijgen de Duitse bommenwerpers op. Radiocontact met de bommenwerpers is niet meer mogelijk. Ze kunnen alleen worden teruggeroepen door het afsteken van rode lichtkogels bij Rotterdam. Om 13.20 uur stelt Schmidt een nieuw ultimatum op, met rang, naam en handtekening, en zegt dat hij Scharroo om 16.20 uur wil ontvangen voor de overgave. Dan naderden plotseling de Duitse bommenwerpers Rotterdam. Zelfs Schmidt heeft ze zo snel niet verwacht en is verrast. Onmiddellijk laat hij lichtkogels afvuren om het bombardement tegen te houden.

Op het Duitse hoofdkwartier van de Luftwaffe weet men niets van de onderhandelingen. Om 11.45 uur stijgen 90 Heinkel He 111 bommenwerpers op vanaf Delmenhorst, Münster en Quackenbrück, met bestemming Rotterdam. De eenheid is verdeeld in 2 groepen: 1 groep met 54 Heinkels, de andere met 36. De planning is dat de vliegtuigen om 13.20 uur boven Rotterdam zullen arriveren. De vliegtuigcommandanten weten dat als het bombardement niet doorgaat, rode lichtkogels worden afgevuurd. Het bericht van generaal Schmidt voor het opschorten van de bombardementen bereikt generaal Albert Kesselring, opperbevelhebber van de Duitse bombardementsdivisies van de Luftwaffe, om 12.35 uur als de bommenwerpers dus al onderweg zijn. Het 2e eskader met 36 Heinkels ziet de lichtkogels en breekt de aanvalsvlucht af. De vanuit het oosten naderende eerste groep met 54 Heinkels vliegt echter door en bombardeert Rotterdam. Zij hebben geen rode lichtkogels gezien.

Het bombardement op Rotterdam

Het is mei en dus voorjaar in Rotterdam. De lucht is blauw en de zon schijnt. Dan verschijnen om 13.27 uur de bommenwerpers. Een klein kwartier lang daalt de bommenregen neer op Rotterdam. Het luchtalarm gaat af en de mensen vluchten de schuilkelders in als ze dat kunnen. Anderen liggen plat op straat of drukken zich tegen gebouwen. De bommen vallen in een brede strook op het centrum en het noorden van Rotterdam. Water, elektriciteit en gas vallen uit. Het gemeenteziekenhuis aan de Coolsingel brandt volledig uit. Ook de dierentuin wordt geraakt. De mensen vluchten richting Kralingse Plas. Vele huizen staan in brand. Vanwege de rook lijkt het wel nacht in Rotterdam. De brand verspreidt zich snel waardoor uiteindelijk een groot deel van de historische binnenstad van Rotterdam wordt vernietigd. Rotterdam viert in 1940 het 600 jaar bestaan. De stad heeft in 1340 stadsrechten gekregen. Een aantal historische gebouwen overleeft het bombardement.

Ongeveer 800 mensen verliezen het leven en velen raken gewond. Zo’n 80.000 mensen raken hun huizen kwijt. Ongeveer 24.000 huizen worden vernietigd.

Capitulatie van Rotterdam en Nederland

Om 15.00 uur geeft Scharroo het bevel tot staakt het vuren. Hij kan Winkelman niet meer bereiken. Om 15.50 uur biedt hij met goedvinden van de vertegenwoordiger van Winkelman, luitenant-kolonel Wilson, de overgave van Rotterdam aan aan generaal Schmidt. Wilson vertrekt naar Winkelman en vertelt hem dat Rotterdam is gebombardeerd. “Generaal, ik kom uit een hel”, zegt hij tegen Winkelman. Winkelman is echter nog niet van plan volledig te capituleren.

Scharroo is inmiddels onderweg om de troepen te informeren over de voorgenomen overgave. Hij is pas om 18.30 uur in zijn hoofdkwartier, vanwege de puinhopen op de wegen die zijn veroorzaakt door het bombardement. De Duitse opperbevelhebbers verliezen hun geduld en sturen een nieuwe groep bommenwerpers naar Rotterdam. Deze 2e golf zou tussen 17.30 en 18.30 hun doel bereiken, tenzij de overgave van Rotterdam is gemeld. Schmidt is bezig met de onderhandelingen en laat weten dat het 2e bombardement niet nodig is en dat het noordelijk deel van de stad in Duitse handen is. Dat klopt niet helemaal, maar Schmidt vertrouwt op de handtekening van Scharroo. Om 15.50 uur komt Scharroo aan bij de Duitse linies en tekent bij Schmidt de overgave van Rotterdam.
De Duitsers eisen de volledige capitulatie van Nederland. Ze dreigen andere Nederlandse steden te bombarderen, te beginnen bij Utrecht. Daarom capituleert Nederland op 15 mei 1940 en tekent generaal Henri Winkelman voor de Nederlandse overgave in een school in Rijsoord. De Duitsers bezetten ons land 5 jaar lang.

De binnenstad van Rotterdam wordt na de oorlog opnieuw opgebouwd. Het gebeurt in een nieuwe, moderne stijl. Nog maar weinig gebouwen van voor de oorlog staan in de binnenstad overeind en van de historische Rotterdamse binnenstad is weinig meer over. Wat in 6 eeuwen is opgebouwd, is binnen een kwartier door de Duitse bommenregen vernietigd.

(Bron: Tracesofwar.nl, Anderetijden.nl, Rijnmond.nl, NTR.nl, Tweedewereldoorlog.nl, Trouw.nl, Wikipedia, ANP.)