De Trumandoctrine markeert het begin van de Koude Oorlog

Met de Trumandoctrine uit 1947 bewerkstelligt de Amerikaanse president Harry S. Truman dat de Verenigde Staten politieke, militaire en economische hulp verlenen aan alle democratische landen die zich bedreigd voelen door het communisme. De Trumandoctrine zorgt voor een grote verandering in het buitenlandse beleid van de VS. Voor die tijd onthoudt de VS zich van buitenlandse inmenging en voert het land een isolationistische politiek. Na de invoering van de Trumandoctrine stelt de VS zich actief op om te interveniëren bij conflicten buiten de VS. De Trumandoctrine markeert het begin van de Koude Oorlog.

Na de Tweede Wereldoorlog staan het vrije Westen en het communistische Oosten lijnrecht tegenover elkaar. Tussen 1945 en 1948 vallen veel landen in Oost-Europa in communistische handen. Er is, volgens de voormalige premier van Groot-Brittannië, Winston Churchill, een ‘IJzeren Gordijn’ neergelaten dwars door het Europese continent. De Verenigde Staten en landen in West-Europa vrezen de opkomst van het communisme. Het Oosten en het Westen staan aan de vooravond van de Koude Oorlog.

De Sovjet-Unie ziet de uitbreiding van de invloedsfeer anders. Zij willen om de Sovjet-Unie een communistische bufferzone creëren, om eventuele aanvallen vanuit het Westen op te vangen buiten de landsgrenzen.

Britten kunnen Griekenland en Turkije niet meer steunen

In februari 1947 laat de Britse regering de Amerikanen weten dat het financieel niet meer in staat is economische en militaire steun te verlenen aan Turkije en Griekenland. Die landen ontvangen sinds het eind van de Tweede Wereldoorlog hulp van Groot-Brittannië. Aan het eind van de Tweede Wereldoorlog zet de Sovjet-Unie Turkije onder druk om controle te krijgen over de Straat der Dardanellen. Een zeestraat in het noordwesten van Turkije. En in Griekenland proberen linkse rebellen de regering om te werpen. Maar ook in West-Europa staan landen onder druk, omdat vlak na de Tweede Wereldoorlog daar veel steun is voor het communisme. De Amerikanen zijn bang voor de uitbreiding van het communisme in West-Europa en stellen dat economische groei een belangrijke factor is om het communisme tegen te gaan.

Trumandoctrine

Op 12 maart 1947 houdt de Amerikaanse president Harry S. Truman een rede voor zowel het Congres als het Huis van Afgevaardigden. Die rede wordt gezien als de aankondiging van de Trumandoctrine. De Trumandoctrine is het Amerikaanse buitenlandse beleid dat als belangrijkste doel heeft de wereldwijde expansiedrift van de Sovjet-Unie in te dammen. Daarom belooft Truman Amerikaanse steun aan landen die bedreigd worden door het communisme. Het is de basis voor het Amerikaanse buitenlandse beleid voor de komende decennia en leidt in 1949 tot de oprichting van de NAVO. Historici zien de rede van Truman als het begin van de Koude Oorlog.

Truman in zijn toespraak: “Nu staat elk land voor de keuze tussen twee levenswijzen. Die keuze is maar al te vaak niet vrij. De eerste levenswijze is gebaseerd op de wil van de meerderheid: een regering die aan het volk verantwoording moet afleggen, vrije verkiezingen, individuele vrijheid, vrijheid van meningsuiting en godsdienst en geen politieke onderdrukking. De tweede levenswijze is gebaseerd op de wil van de minderheid met geweld aan de meerderheid opgelegd. Ze berust op terreur en onderdrukking, een gecontroleerde radio en pers, gemanipuleerde verkiezingen en onderdrukking van de persoonlijke vrijheden. Ik geloof dat de VS steun moet verlenen aan vrije volken die zich verzetten tegen pogingen om hen te onderwerpen door gewapende minderheden of door druk van buitenaf. Onze hulp moet eerst economisch en financieel zijn, om zo een economische stabiliteit en een evenwichtige politieke ontwikkeling te bevorderen.”

Niet alleen maar lof voor Trumandoctrine

Griekenland wordt volgens Truman bedreigd door het communisme, waardoor het land hulp verdient van de VS, zodat het “een zichzelf onderhoudende en zelf respecterende democratie kan worden”. Ook Turkije mag op hulp van de VS rekenen, die volgens Truman nodig is om “het behoud van de nationale integriteit van het land” te garanderen. Truman vraagt 400 miljoen dollar voor Turkije en Griekenland, hetgeen 2 maanden later door het Congres wordt goedgekeurd.

Er is ook kritiek op de Trumandoctrine. Amerika steunt regeringen die zich tegen het communisme weren, ook al zijn die regimes zelf verre van democratisch. Dat geldt in die tijd voor de regeringen van zowel Griekenland als Turkije.

Containmentpolitiek en Marshallhulp

De uitbreiding van het communisme moet dus worden ‘ingedamd’. Dit wordt ook wel de containmentpolitiek genoemd. Het is de Amerikaanse diplomaat George F. Kennan die dit begrip in 1946 introduceert. Kennan is tevens één van de bedenkers van het Marshallplan, dat op initiatief van de minister van Buitenlandse Zaken George C. Marshall in 1948 in werking treedt. Het plan moet de wederopbouw stimuleren van de door oorlog getroffen landen. Een belangrijke factor van de VS voor deze hulp is het tegengaan, oftewel het indammen, van het communisme. Hierdoor kan het Marshallplan worden gezien als onderdeel van de Trumandoctrine.

Aanvankelijk is de Marshallhulp niet alleen bedoeld voor landen in West-Europa. Ook Oost-Europese landen en zelfs de Sovjet-Unie zouden voor de hulp in aanmerking komen. Maar de communisten verzetten zich tegen het plan en de minister van Buitenlandse Zaken van de Sovjet-Unie, Vjatsjeslav Molotov, noemt het “een bedreiging voor de soevereiniteit van de Europese landen”. Als in juli 1947 een conferentie wordt gehouden in Parijs, waar Amerika en verschillende Europese landen praten over het Marshallplan, zijn landen uit Oost-Europa niet daarbij, omdat ze op last van Sovjetleider Joseph Stalin niet op de uitnodiging mogen ingaan.

Er kunnen vraagtekens worden gezet of het aanbod voor Marshallhulp van de Amerikanen aan de Sovjet-Unie wel oprecht is geweest. De kans is klein dat het Congres het plan zou hebben goedgekeurd om geld te geven aan het land dat de nieuwe vijand is geworden. De Sovjet-Unie besluit om zelf een Marshallplan te ontwikkelen, het zogenaamde Molotovplan. Daar is echter niets van terecht gekomen.

Nederland ontvangt Marshallhulp

Uiteindelijk komen 16 landen in aanmerking voor Marshallhulp, waaronder Nederland. Deze landen dienen een verzoek om steun in van 22.4 miljard dollar. In april 1948 keurt het Amerikaanse Congres het Marshallplan goed. In de 4 jaren daarna keert Amerika ongeveer 13 miljard dollar uit aan de deelnemende landen. 80 procent van het bedrag is een gift en 20 procent een lening. Nederland ontvangt in 4 jaar tijd een bedrag van meer dan 1 miljard dollar. Het plan is een groot succes, omdat de economieën van die landen in versneld tempo herstellen. Tevens is de dreiging dat het communisme in die landen aan de macht komt verdwenen. George Marshall ontvangt in 1953 de Nobelprijs voor de vrede voor het naar hem vernoemde plan.

Harry Truman tekent het Marshall Plan.

Dominotheorie

De Dominotheorie is het vervolg van de containmentpolitiek, oftewel indammingspolitiek van de Amerikanen, om de uitbreiding van het communisme in Azië tegen te gaan. President Dwight D. Eisenhower lanceert op 7 april 1954 deze theorie. Het gaat ervan uit dat als één land onder het juk van het communisme valt, de buurlanden vanzelf zullen volgen. Net als de 1e vallende dominosteen de volgende stenen doet omvallen. Op 1 oktober 1949 roept Mao Zedong de Volksrepubliek China uit en Amerika is bang dat andere landen in Azië ook zullen overgaan in een communistisch regime. Daarom breiden ze hun containmentpolitiek uit naar Azië. Het leidt tot de Koreaanse Oorlog en de Vietnam Oorlog.

(Bron: Historiek.net, History.state.gov, History.com, Geschiedenis.nl, Trumanlibrary.com, GCSEHistory.com, Koude-oorlog.nl, Wikipedia)