100 jaar Disney, van kleine tekenfilmproducent tot groot mediabedrijf

Op 16 oktober 1923, in 2023 100 jaar geleden, richten de broers Walt en Roy Disney de Disney Brothers Cartoon Studio op in Hollywood, Californië. Het bedrijf creëert wereldberoemde figuurtjes, zoals Mickey Mouse en Donald Duck en is toonaangevend in de wereld van de animatie. Het bedrijf heeft veel invloed op de amusementsindustrie en heeft zich ontwikkeld tot één van de grootste mediabedrijven ter wereld.

Walt Disney

Walter Elias Disney wordt op 5 december 1901 geboren in Chicago in de Amerikaanse staat Illinois. Hij heeft nog 3 broers en 1 zuster. Eén van die broers, Roy Oliver, wordt later medeoprichter van de Disney Brothers Cartoon Studio. Hij zal zich voornamelijk bezighouden met de zakelijke aspecten van het bedrijf. De familie verhuist naar de staat Missouri, waar Walt Disney een interesse in tekenen ontwikkelt. Zo tekent hij de stripfiguren na uit een lokale krant. In 1911 verhuist de familie naar Kansas City, waar Walt de wereld van vaudeville leert kennen, evenals de cinema. Hij neemt zaterdags cursussen aan de kunstacademie en doet een schriftelijke cursus cartoon tekenen.

Walt Disney

Disney ontmoet Ub Iwerks

Als de familie is terug verhuisd naar Chicago in 1917, wordt Walt Disney cartoonist voor de schoolkrant en tekent hij patriottistische afbeeldingen. Hij wordt chauffeur voor het Rode Kruis in Frankrijk aan het einde van de Eerste Wereldoorlog. Zijn tekeningen verschijnen in de legerkrant Stars and Stripes. Na thuiskomst gaat hij in oktober 1919 aan het werk bij de Pesmen-Rubin Commercial Art Studio, waar hij commerciële illustraties tekent, alsmede programma’s voor het theater. Daar raakt hij bevriend met mede-illustrator Ub Iwerks.

Als beide heren worden ontslagen, richten ze een eigen bedrijf op in 1920, genaamd Iwerks-Disney Commercial Artists, hetgeen niet levensvatbaar blijkt. Ze gaan aan de slag bij de Kansas City Film Ad Company, waar ze commerciële filmpjes maken. Disney krijgt interesse in animatie en slaat thuis aan het experimenteren. Samen met Fred Harman begint hij een bedrijf dat cartoons produceert voor het plaatselijke Newman Theater, waardoor de filmpjes Newman’s Laugh-O-Grams gaan heten. Het succes is groot en ze richten de Laugh-O-Gram Studio op. Iwerks en anderen worden aangenomen. Het bedrijf genereert niet genoeg geld met de korte tekenfilmpjes. Ze produceren Alice’s Wonderland, waarin mensen en getekende figuurtjes samen in 1 film spelen. De 12.5 minuten durende film komt te laat om het bedrijf van de ondergang te redden.

Oswald the Lucky Rabbit

Walt verhuist naar Hollywood, waar zijn broer Roy woont. Hij is niet in staat om de film Alice’s Wonderland te verkopen, tot hij verneemt dat distributeur Margaret J. Winkler de rechten van onder andere Felix the Cat gaat verliezen. In oktober van 1923 tekenen ze een contract voor een serie van 6 Alice Comedies, met een optie voor nog 2 series. Walt en Roy richten op 16 oktober van dat jaar de Disney Brothers Cartoon Studio op, later omgedoopt tot The Walt Disney Company, om de films te produceren. In 1924 voegt Iwerks zich bij het tweetal en in 1926 wordt de 1e officiële Walt Disney Studio geopend.

Walt Disney wil zich toeleggen op het produceren van volledige animatiefilms en creëert in 1927 samen met Iwerks Oswald the Lucky Rabbit. Charles Mintz heeft inmiddels de distributie overgenomen van zijn vrouw Margaret Winkler. Oswald moet door Universal Pictures worden uitgebracht. Mintz wil het geld voor de Oswald-serie verlagen en heeft bijna alle animators van Disney overtuigd om voor hem te werken. Ook komt Disney erachter dat Universal de eigenaar is van de rechten op Oswald. Mintz zegt dat Disney de voorwaarden moet accepteren, omdat hij anders de Oswald-serie gaat produceren. Disney weigert en vertrekt met Iwerks. Hij heeft het moeilijk met het verlies van Oswald. Disney zweert om vanaf dat moment de rechten van alle figuurtjes zelf te houden. Het geeft hem ook een motivatie om een nieuwe creatie te ontwikkelen, 1 die geschiedenis zal schrijven.

Mickey Mouse

Die nieuwe creatie wordt Mickey Mouse. Oorspronkelijk heet de getekende muis Mortimer, maar Disney’s vrouw Lillian vindt die naam te pompeus en stelt voor hem Mickey te noemen. Iwerks werkt de oorspronkelijke schetsen van Disney uit, om een makkelijker te tekenen figuurtje te maken. Disney zal tot 1947 zijn stem aan de muis geven. In de woorden van een werknemer: “Ub ontwerpt het uiterlijk van Mickey, Walt geeft hem de ziel.” Later zal Disney zeggen: “Je zult in mijn huis geen muizenvallen aantreffen. Ik ben nooit vergeten dat het een muis was die me heeft gemaakt tot wat ik nu ben.”

Een schets van Mickey Mouse van Ub Iwerks, voor de film Steamboat Willie.

Ze maken 2 films met Mickey Mouse, Plane Crazy en The Galloppin’ Gaucho in 1928, maar kunnen geen distributeur vinden. Het zijn namelijk stomme films en in 1927 is voor het eerst geluid aan een film toegevoegd. De 3e film met Mickey, Steamboat Willie uit 1928, is 1e animatiefilm waarin wordt gesproken. De film is meteen een succes. Ze maken meer Mickey Mouse-films en ook een strip met Mickey Mouse in de hoofdrol wordt uitgebracht. Vervolgens produceren ze een reeks tekenfilms die de Silly Symphonies worden genoemd. Nieuwe figuurtjes doen hun intrede, zoals Donald Duck, Minnie Mouse, Goofy en Pluto. Tekenfilms krijgen ondertussen meer erkenning. In 1932 produceert Disney de 1e tekenfilm in kleur, Flowers and Trees, die de Oscar voor de beste cartoon in de wacht sleept. Disney wint deze categorie ook voor de overige jaren van dat decennium.

Lange animatiefilms

Ondanks het succes is Disney niet tevreden. Het denkt dat de toekomst ligt in lange animatiefilms en dat die winstgevender kunnen zijn. In 1934 begint Disney met het maken van Sneeuwwitje en de Zeven Dwergen, hetgeen bijna 4 jaar zal duren. Het is de 1e lange tekenfilm in kleur en met geluid. De kosten voor de film bedragen 1.5 miljoen dollar, 3 maal het oorspronkelijke budget. Sneeuwwitje gaat in 1937 in première en wordt de best scorende film in 1938. In 1939 is de tekenfilm zelfs de meest succesvolle geluidsfilm aller tijden. De volgende lange tekenfilms, Pinokkio en Fantasia, komen eind 1940 in de bioscopen. Dumbo volgt in 1941, maar de films brengen te weinig op. In Europa is dan de Tweede wereldoorlog uitgebroken.

Foto: Stefano Chiacchiarini ’74 / Shutterstock.com

Als de Verenigde Staten in 1941 bij het conflict betrokken raken, gaat Disney instructiefilms voor het leger produceren. Ook ontwerpt het bedrijf militaire insignes voor verschillende eenheden van de Amerikaanse strijdkrachten met figuurtjes van Disney. Toch gaat de lange animatiefilm Bambi in 1942 in première. De film draait 200.000 dollar verlies. Het gaat financieel niet goed met het bedrijf. Eind jaren 40 krijgt het concurrentie van andere filmproducenten.

In 1950 wordt Assepoester uitgebracht en is direct een groot succes. De film kost 2.2 miljoen dollar om te produceren, maar brengt in het 1e jaar 8 miljoen dollar op. The Story of Robin Hood komt in 1952 uit. Het is de 2e niet getekende film waarin mensen de karakters spelen na Treasure Island uit 1950. Disney blijft de tekenfilm trouw getuige Alice in Wonderland uit 1951 en Peter Pan uit 1953. Vanaf 1954 is Disney te zien op de Amerikaanse televisie met het programma Walt Disney’s Disneyland.

Themapark Disneyland

Walt Disney’s volgende uitdaging is het creëren van een pretpark waar kinderen en ouders zich samen kunnen vermaken. Het oorspronkelijke idee is om het Mickey Mouse Park te noemen, maar al gauw wordt dit veranderd in Disneyland. De bouw begint in 1954 en het park wordt in 1955 geopend in Anaheim in de staat Californië. Het succes is enorm met 20.000 bezoekers per dag en 3.6 miljoen in het 1e jaar. Disneyland is anders dan andere pretparken en er wordt een nieuwe term voor bedacht: een themapark. Later worden Disneylands geopend in Florida, Parijs, Tokio en Hong Kong.

Foto: Konstantin Yolshin / Shutterstock.com

Overlijden Walt en Roy Disney

Het is een succesvolle periode voor Disney. 101 Dalmatiërs komt in 1961 uit en Mary Poppins uit 1964 is de meest succesvolle Disneyfilm van dat decennium. Walt Disney werkt nog mee aan Jungle Book, dat in 1967 in de bioscopen komt en Winnie the Pooh uit 1968. Maar in november 1966 wordt bij hem longkanker geconstateerd. Walt Disney overlijdt op 15 december 1966 op 65-jarige leeftijd. Zijn broer Roy neemt het bedrijf over. Roy Disney overlijdt op 20 december 1971 op 78-jarige leeftijd.

Nieuwe richting

Gedurende de jaren 70 maakt Disney een aantal live-actiefilms en animatiefilms. De themaparken zorgen voor veel winst. Het bedrijf lanceert het Disney Channel, hetgeen in 1e instantie niet zo succesvol is waarop is gehoopt. In 1983 wordt Walts schoonzoon Ron W. Miller directeur van Disney en hij slaat een nieuwe richting in. Het bedrijf gaat zich meer toeleggen op films voor volwassenen. De naam Disney is echter synoniem geworden met familie en gezinsvriendelijk, dus wordt een andere naam bedacht.

In 1984 lanceert Disney een nieuw productielabel onder de naam Touchstone Pictures. De 1e film Splash is een groot succes, gevolg door hitfilms als Good Morning Vietnam, Pretty Woman en Down and Out in Beverly Hills. In Who Framed Roger Rabbit uit 1988 spelen acteurs samen met animatiefiguurtjes. De film is zeer succesvol en geeft een boost aan de animatieafdeling van Disney. Er volgt een hele reeks tekenfilms als De Kleine Zeemeermin, Beauty and the Beast, Aladdin en The Lion King. Deze periode wordt de Disney Renaissance genoemd.

Foto: Christian Bertrand / Shutterstock.com

Overnames

In het begin van de jaren 90 breidt Disney zijn activiteiten uit en lanceert het de uitgeverij van Hyperionboeken en het label Hollywood Records. Disney neemt Capital Cities/ABC Inc. over en wordt eigenaar van ABC en ESPN. Walt Disney Productions blijft films uitbrengen, zoals Pirates of the Caribbean en Finding Nemo, die beide 300 miljoen dollar opleveren. Disney breidt zich meer en meer uit en lijft in 2006 de animatiestudio Pixar in voor 7.4 miljard dollar. In 2009 koop het Marvel Entertainment voor 4.24 miljard dollar. In 2012 neemt Disney Lucasfilm over met de rechten op Star Warsfranchise. Maar de grootste overname van Disney vindt plaats in 2018, als het 21st Century Fox voor 71.3 miljard dollar koopt. Het wordt hierdoor eigenaar van onder meer 20th Century Fox en 20th Century Fox Television, alsmede National Geographic.

Disney is in 100 jaar uitgegroeid van een kleine producent van tekenfilms tot één van de grootste mediabedrijven ter wereld. Het heeft de rechten van een aantal van de grootste films en televisieproducties in handen en de themaparken zijn zeer succesvol. Meerdere generaties zijn in die 100 jaar vermaakt door de wereldberoemde creaties van Disney.

In het Rijksmuseum is er oktober 2023 een tentoonstelling over Disney te zien. Op de website van MAX Vakantieman leest u er meer over en over 4 andere bijzondere exposities. 

(Bron: History.com, Biography.com, Polygon.com, Americanhistory.si.edu, Britannica.com, Linearity.io, Wikipedia. Foto’s: ANP, Shutterstock)