Maxime op Reis: Stavoren en Hindeloopen

Onder de noemer ‘Maxime op reis’ leest u regelmatig verhalen over de eigen reiservaringen van de redactie van MAX Vandaag. Deze keer blijven we dichtbij huis: in Friesland! We bezoeken het Woudagemaal in Stavoren, leren alles over de historie van Hindeloopen en varen mee op een Friese tjalk vanuit Lemmer het IJsselmeer op.

Friese Tjalk

Schipper Reinold Hulkers kijkt omhoog. Dikke wolken hangen als zachte watten boven Lemmer. ”We houden het wel droog vandaag”, stelt hij tevreden vast. Met 21 jaar ervaring in de beroepsvaart kan Reinold inmiddels wolken lezen. Hij gooit de trossen los en het zachte geronk van de motor welt aan. Rustig vaart het statige schip richting sluis. We varen op een Friese tjalk uit 1909. ‘Een oude, maar nog wilde dame’, zoals Reinold zijn schip Vertrouwen liefkozend omschrijft. Vroeger vervoerden deze tjalken turf naar Groningen en Friesland, tegenwoordig zijn het vooral Duitse toeristen die over de Friese wadden, het Heegermeer of het IJsselmeer meevaren. Voor Reinold betekent dit een half jaar varen, om in de wintermaanden het schip te schilderen, herstellen en verbeteren. “Het werk ligt nooit stil”, zegt Reinold, “maar de vrijheid, dat is de ultieme beloning.” Moeiteloos laveert hij zijn tjalk door de smalle doorgang van de sluis. Een groet naar de sluiswachter, de brede vaart op en dan: alle hens aan dek.

Maike Schlechtriem, een jonge Duitse met een gezonde blos op haar wangen die Reinold en zijn vrouw af en toe helpt, haalt de touwen door het katrol. 1 voor 1 worden de zeilen gehesen. En dan, als het geklapper van het zeil ophoudt… stilte. Alleen het geluid van klotsend water langs de boeg en een krijsende meeuw, meer niet. We genieten van het wijde uitzicht. In de verte ligt het Woudagemaal.

Ir. D.F. Woudagemaal

Na ruim 2 uur varen gaan we van boord om het Woudagemaal in Lemmer te bezoeken. Het staat sinds 1998 op de Werelderfgoedlijst en is het grootste, nog werkende stoomgemaal ter wereld. “Dit gemaal zorgt er nog steeds voor dat de Friezen droge voeten houden”, zegt directrice Hilde Boesjes-Beljon. “Vroeger was het normaal dat alles onderliep, boeren hadden een bootje omdat ze wisten: in de herfst staan de akkers onder water. Nu kunnen we het water beheersen.”

Het Hooglandgemaal in Stavoren is het hoofdgemaal, elektrisch, met 1 druk op de knop te bedienen. Pas als dit gemaal ondersteuning nodig heeft, komt het Woudagemaal in actie. Voor de laatste keer was dat in december 2017 – afgezien van een oefening in april 2018. “Daar wíl je bij zijn”, zegt Hilde bevlogen. “Als zo’n oproep komt, moeten we razendsnel handelen. De chef trommelt de mannen van de waterkering op. Zij mogen tijdens het stormseizoen tussen oktober en april dan ook nooit op vakantie. En ik bel de vrijwilligers die bezoekers kunnen rondleiden.”

Het duurt 8 uur om stoom te maken. Als de machines worden gestart mag daar eerst nog niemand bij zijn; het moet heel stil zijn om naar de machines te luisteren. “Als naar een hartslag, op het moment dat het water door het gemaal gaat.” En dan, als de kracht van de stoom de cilinders in beweging brengt, pompen ze 4 miljoen liter water per minuut naar het IJsselmeer. “Het sissende geluid en de stomende machines, het bezorgt mij elke keer weer kippenvel”, aldus de directrice.

Directrice Hilda Boesjes-Beljon geeft uitleg bij het gemaal.

Minimaal 10 dagen per jaar draait het Woudagemaal om te controleren of alles nog naar behoren werkt en om stokers en machinisten op te leiden. Meestal gebeurt dat in de voorjaars-of herfstvakanties, zodat bezoekers de kans hebben om erbij te zijn.

Hindeloopen

Het klinkt niet gelijk logisch: een plaatsje met slechts 900 inwoners dat zich stad mag noemen. Toch is het zo. In 1225 kreeg Hindeloopen stadsrechten. 3 eeuwen geleden groeide het uit tot een belangrijke handelsstad met een vloot van ruim honderd schepen. We wandelen langs de kade, waar een stel op een terras geniet van de prille lentezon. Achter de dijk ligt het IJsselmeer.

Tine Nieuwland-Mulder is geboren en getogen in Hindeloopen. Ze wacht ons op in vol ornaat: in typische klederdracht van de 18e en 19e eeuw. “Het aantrekken duurt een half uur en daarna weeg ik 4 kilo meer”, zegt Tine, een voor een de lagen rokken ophalend. Ze draagt ‘pronkdracht’, zoals dat heet, van de getrouwde vrouw. Te herkennen aan de omslagdoek die links is vastgezet, aan het geruite hoedje – ongetrouwde vrouwen dragen een mutsje. En aan de beugeltas, waarin het huishoudgeld zit. “Dat mochten de dames beheren, omdat de mannen meestal afwezig waren, op zee”, vertelt Tine. “Een zee die nam en gaf. Als er schipbreuk was geleden, droegen de weduwen 7 jaar rouwkleding. Blauw of paars, maar geen rood: te vrolijk.”

We bezoeken het Hindeloopen Museum, gevestigd in het vroegere raadhuis uit 1683. Hier werd ook recht gesproken, getuigen het beeld van Vrouwe Justitia, de tralies van een cel en zelfs een schandpaal waar mensen aan werden vastgebonden. Het museum vertelt over de geschiedenis van de stad, de roerige tijden van de VOC en biedt een inkijkje in het dagelijks leven van destijds, uitgebeeld met levensgrote poppen. Een gezelschap in een keuken met tegels langs de muur – hoe hoger de tegelwand, hoe welvarender de familie.

Wandelen door een schilderij

Een wandeling door Hindeloopen is als wandelen in een schilderij van een oude meester. Smalle straten, markante huisjes, sloten met sierlijk houten bruggetjes. De kerkklok slaat. Op de begraafplaats bij de Hervormde kerk uit 1632 is nog plek voor 1 persoon, weet Tine, die liever niet vooruit denkt.

Het Schaatsmuseum, even verderop, blijkt ontstaan vanuit een uit de hand gelopen hobby van Gauke en Gretha Bootsma. 600 schaatsen zijn er inmiddels te bewonderen, zoals de zilveren exemplaren van Wilhelmina en de schaatsen van ‘W.A. van Buren’. Maar ook medailles en schaatspakken van Elfstedentochtwinnaars en de afgevroren teen van Tinus Udding.

In het naastgelegen pannenkoekenrestaurant lijkt het of de tijd heeft stilgestaan. Net als bij Roosje Hindeloopen. Dit bedrijf blies in1894 de Hindelooper meubel-en schilderkunst nieuw leven in. Alles wordt er met de hand gemaakt en beschilderd en je mag ze tijdens hun werkzaamheden letterlijk op de vingers kijken.

Klederdracht, schilderwerk, zelfs een eigen dialect: Hindeloopen heeft het allemaal. Fier op Fryslân, we begrijpen ze best, die Friezen.