Weken zonder regen: wat betekent dit voor onze natuur?

De zomer van 2018 gaat de boeken in als warm en droog, met maar liefst 2 hittegolven. Wat zijn de gevolgen van dit weer voor onze natuur? Wij spreken erover met Paul Copini, onderzoeker op het gebied van bosbeheer aan de Universiteit van Wageningen (WUR).

Droogterecord verbroken

Op het moment van schrijven hangt er een dreigende lucht boven Hilversum waar regen uit valt. Hoe anders is dat eind juli. Het neerslagtekort uit 1976 wordt gebroken en op veel plekken tikt het kwik de 35 graden aan. Bijzonder warm voor ons, maar ook voor onze natuur. Nederland is immers een waterrijk land waar het vaak regent en niet al te warm wordt, waardoor er eigenlijk altijd genoeg grondwater is voor de planten en bomen. De vegetatie in ons land is ook aangepast op deze situatie. Het is daarom ook niet zo gek dat veel beplanting het behoorlijk zwaar heeft tijdens de droogte. Uitgedroogde grasvelden, bomen zonder blaadjes, afgestorven tuinplanten en verdorde struiken zijn aan de orde van de dag.

Normaal allemaal groen, maar door de droogte is het gras flink verkleurd.

Hopen op nieuw groen

Nu het weer regent vragen we ons natuurlijk allemaal af hoe veerkrachtig de natuur is. Krijgen de bomen weer blaadjes en worden de grasvelden weer groen? En hoe zit het met de struiken? Volgens Paul Copini, die namens de WUR onder meer onderzoek doet naar de droogteresistentie van bepaalde boomsoorten, moeten we hier niet te veel op hopen. “Deze buien maken nog geen einde aan de droogte, daarvoor is meer regen nodig. Gras kan natuurlijk na een goede regenbui snel weer groen kleuren maar voor bomen kan dit een ander verhaal zijn”, vertelt hij. “Als zo’n droogteperiode aan het begin van het jaar plaatsvindt, zullen verschillende bomen opnieuw uitlopen na de droogte, maar ik denk dat het voor verschillende boomsoorten, zoals de eik en de berk, nu wel gedaan is. Daar komt dit jaar waarschijnlijk geen nieuw blad meer aan.”

Wachten op nieuwe houtvaten

Dat veel bomen dit jaar niet opnieuw groen zullen worden, komt doordat bij sommige boomsoorten de houtvaten niet meer werken. Een boom maakt houtvaten aan als deze gaat groeien in het voorjaar en zijn bedoeld om water efficiënt van de bodem naar de bladeren te transporten. Tijdens aanhoudende droogte lopen vaten schade op waardoor er geen watertransport meer kan plaatsvinden. “Aangezien de droogte nog niet voorbij is vermoed ik dat die vaten pas in het voorjaar van 2019 vervangen gaan worden. Voor die bomen is het groeiseizoen nu voorbij.”

Dode bomen

Sommige bomen zullen langdurig een herfstige uitstraling houden, maar er zijn ook bomen waar nooit meer blad aan zal komen. Deze zijn afgestorven. Het gaat vooral om bomen die al verzwakt waren en om exemplaren die jonger zijn dan 10 jaar, legt Copini uit. Deze zijn nog niet zo diep geworteld als oudere bomen en daardoor hebben zij niet genoeg water tot zich kunnen nemen. Ook bomen die net zijn aangeplant hebben problemen. Copini illustreert met een voorbeeld: “Wij hebben samen met Staatbosbeheer aan het begin van dit jaar in de Flevopolder een nieuw bos aangeplant van 2,5 hectare. Normaal redden 1 of 2 bomen het niet, maar dat zijn er nu veel meer.”

Omvallende bomen?

De droogte heeft veel bomen dus geen goed gedaan, maar dat betekent niet dat ze massaal zullen omvallen als er een harde najaarsstorm over ons land trekt. “Je ziet dat er aan sommige bomen wel wat dode takken zitten, die zullen er eerder afvallen, maar in principe denk ik niet dat de bomen dusdanig verzwakt zijn dat ze massaal zullen omvallen bij een storm.”

Truc met de twijg

Naast de bomen, heeft andere beplanting het ook behoorlijk moeilijk door de droogte. Neem bijvoorbeeld planten of struiken in de tuin, het park of natuur. “Die zijn vaak ook minder diep geworteld dan oudere bomen, waardoor ze sneller in de problemen komen bij gebrek aan grondwater.” Toch is de overlevingskans van dit soort vegetatie toch groter dan wij denken. “Ik verwacht niet dat 1 zo’n zomer voor massale sterfte zal zorgen”, vertelt Copini. Ook planten en struiken hebben verschillende overlevingsstrategieën om met droogte om te gaan. “Sommige soorten kunnen zelfs bovengronds afsterven en volgend jaar gewoon weer uitlopen vanuit de wortels. Andere planten komen volgend jaar via zaad weer op. Wel zien we in tuinen veel dode perkplanten. Voor houtige planten kan je overigens snel zien of ze nog leven: als je met je nagel over de bast van de twijg gaat dan is deze normaal groen. Als het bruin is en er ook verkleuring op de takken zit, dan is het meestal wél gedaan.”

Deze dorre bladeren worden dit jaar niet meer groen.

Houd er overigens wel rekening mee dat struiken of planten die nu nog leven alsnog kunnen afsterven als gevolg van de droogte. “We hebben 2 tot 3 maanden typisch Nederlands weer nodig om de (grondwater, red)voorraad weer aan te vullen”, aldus de directeur-generaal van Rijkswaterstaat op Twitter.

Positief effect van de droogte?

Hoewel de natuur zwaar te lijden heeft gehad onder de droogte en misschien pas volgend jaar opknapt, lijkt de droogte volgens sommigen ook een positief effect te hebben gehad. In De Stentor van 7 augustus 2018 staat een verhaal over bossen in Flevoland die gebukt gaan onder de essentaksterfte, een schimmelziekte die essen zo ziek maakt dat ze gekapt moeten worden. In het artikel vertelt boswachter Harco Bergman dat het aantal nieuwe besmettingen in 2018 mee lijkt te vallen. “Waarschijnlijk komt het door de droogte. De schimmel verspreidt zich moeizamer”, zegt hij erover in de krant. Hij krijgt bijval van Joke Bijl van Staatsbosbeheer: “Door de droogte is de aantasting van de essen een beetje vertraagd.” Bijl benadrukt wel dat de ziekte niet weg is en dat de schimmel nog evenveel schade kan aanrichten.

Evenveel dode essen

Paul Copini, die ook onderzoek doet naar essentaksterfte, ziet in verschillende gebieden ook minder aantasting. Maar hij sluit zich aan bij Bijl en zegt dat we nu niet ineens van de essentaksterfte af zijn. “Zo steeg het percentage doden essen in de genenbank in boswachterij Roggebotzand in 2018 naar 44% en dit zal ook volgend jaar weer meer zijn.” Wel kan het zijn dat de verspreiding van de ziekte vertraagd wordt door de droogte. “De schimmel verspreidt zich via afgevallen blad. Als dit blad kurkdroog is, dan kunnen er waarschijnlijk ook geen sporen in ontwikkelen en verplaatst de ziekte zich minder makkelijk.”

(Bron: NOS, KNMI, De Stentor)