Wat is ijshaar en hoe ontstaat het?

Het ontstaat bij specifieke weersomstandigheden en kan zo weer verdwijnen: ijshaar. Nee, dit is niet als u met nat haar naar buiten gaat, maar een natuurverschijnsel. Wat ijshaar is en hoe het ontstaat leggen we uit.

Wat is ijshaar?

IJshaar is een bijzonder, zeldzaam natuurverschijnsel. Dat zeggen zowel Natuurmonumenten, Staatsbosbeheer en de Koninklijke Wandelbond Nederland (KWbN). Het is een verzameling witte, dunne, zijdeachtige ijsdraadjes. Het komt in grote hoeveelheid voor en kan best lang worden. Daarom wordt het ook weleens de baard van Koning Winter genoemd.

Dood hout

IJshaar ontstaat vanuit de kern van dood hout, wanneer daar bepaalde schimmels voorkomen. Bij de stofwisseling van schimmels in hout komt water vrij. Dat water wordt door kleine openingen in het hout naar buiten geperst. Als het licht vriest (tot zo’n -4 graden) en er is een hoge luchtvochtigheid, dan verdampt het water niet. Daardoor bevriest het in de lange, dunne ijsharen.

Beuken en eiken

De omstandigheden voor ijshaar moeten dus goed zijn. Als het te hard vriest, verandert de stofwisseling van de schimmels en produceert het geen water meer. Dan komt er dus ook geen ijshaar meer. IJshaar ontstaat ook alleen op bepaalde bomen, voornamelijk op beuken en eiken. En dan moet dit dode hout ook nog eens vochtig zijn. Begrijpelijk dat de natuurorganisaties en de wandelbond het een zeldzame verschijning noemen.

Zelf ijshaar spotten?

Wilt u zelf ijshaar zien in het bos? Boswachter Janske Blijleven geeft tips in haar boswachtersblog. Als eerste is het volgens haar belangrijk om te weten waar loofhout te vinden is. “Dus: verken alle paden van jouw favoriete loofbos bij jou in de buurt. Onderzoek waar beuken en eiken staan en of er veel dood hout op de grond ligt”, schrijft ze.

Zoek koude plekken

Hierbij is het ook goed te kijken naar plekken die kouder zijn dan andere. Op die plek blijft langer sneeuw, ijs of rijp liggen. Zodra de zon namelijk doorkomt, de temperatuur boven 0 komt of als u het aanraakt, verdwijnt ijshaar meteen.

Vergelijk kou met eigen omgeving voor ijshaar

Een tweede tip van de boswachter is goed in de gaten te houden wanneer het weer is voor ijshaar. Janske vergelijkt zelf haar juiste plek in het bos met haar eigen tuin. “Er zit vaak een temperatuurverschil tussen stad (of dorp) en het bos. Hoeveel kouder is jouw favoriete bos ten opzichte van jouw tuin of straat? Ik ontdekte bijvoorbeeld dat wanneer de dooi licht intreed in mijn tuin, in ‘mijn’ bos nog volop knisperend bevroren blad ligt. Zeker op de koude plekken.”

Kijk naar rijp

Als laatste tip heeft ze nog: herken ‘ijshaarweer’. Wanneer is het koud genoeg, maar niet té koud? En wat is dan de juiste luchtvochtigheid? Die laatste is wat lastig te meten, maar volgens haar kunt u kijken naar rijp. Dit ontstaat wanneer het vochtig en koud is. Kijk bijvoorbeeld naar de schuur in de tuin, rijp op bomen, planten en gras. Mist is volgens haar geen goede indicatie, omdat mist wel een hoge luchtvochtigheid betekent, maar ook dat het nat is. En dat tast ijshaar aan.

Geen sneeuw

Natuurmomenten geeft ook tips. Volgens hen is er vaak ijshaar te zien als er rijp is. Ook een dun laagje ijs op plassen en vijvertjes kan een teken voor ijshaar zijn. Het moet rustig en windstil zijn. En er mag geen sneeuw vallen. Succes met zoeken!

Dit artikel is eerder gepubliceerd en is door de redactie aangepast op 17 januari 2025.

(Bron: Natuurmonumenten, Staatsbosbeheer, Koninklijke Wandelbond Nederland, weer.nl. Foto’s: Shutterstock)