Boerenlandvogels: een schaarse verschijning

Sinds 1960 zijn er meer dan 2,5 miljoen boerenlandvogels (vogels die in agrarisch landschap broeden) verdwenen. Dat komt neer op een afname van 60 tot 70 procent. Dat blijkt uit onderzoek van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) in samenwerking met Sovon Vogelonderzoek Nederland.

Sterke afname van boerenlandvogels

Naar schatting is sinds 1960 het aantal broedparen van ruim 4 miljoen afgenomen tot ruim 1,5 miljoen. De terugloop is sinds korte tijd afgevlakt. Ondanks alle maatregelen op het gebied van agrarisch natuurbeheer is er nog geen stijging te zien. Bepaalde soorten boerenlandvogels komen op dit moment nauwelijks meer voor. Vooral de patrijs, de zomertortel en de ringmus hebben het zwaar te verduren met een afname van ruim 90 procent. Ook de grutto is met een afname van 68 procent een schaarse vogel geworden in Nederland.

Veranderend landschap

Het boerenlandschap is de afgelopen 50 jaar dan ook sterk veranderd. In de jaren 50 is door het opschalen van percelen en door ruilverkaveling het boerenland heringericht. De afgelopen 20 jaar is meer dan 1200 vierkante kilometer grond aan de landbouw onttrokken en voor andere doeleinden gebruikt. Daarnaast is de biodiversiteit sinds de jaren 50 veranderd. Boeren telen andere gewassen en gebruiken een zeer snelgroeiende grassoort. De hoeveelheid en de variatie aan insecten nemen af. Sloten, heggen en bomensingels verdwijnen. Er wordt tegenwoordig 5 keer of meer per seizoen gemaaid, terwijl dat in de jaren 60 slechts 1 tot 2 keer per jaar was.

Opkomst van de gans

De veranderingen in het boerenland zijn wél gunstig voor de gans. Door de verlenging van het groeiseizoen en de verhoogde grasproductie zijn er meer ganzen in Nederland. Het aantal is de afgelopen 40 jaar vertienvoudigd tot 2,4 miljoen. Ganzen zijn geen boerenlandvogels; ze gebruiken het boerenland niet om te broeden, maar om zich te voeden. Het zijn nu soorten als de kolgans, de brandgans, de grauwe gans en nieuwkomers als de Nijlgans en de Canadese gans die het vogelbeeld op het Nederlandse boerenland bepalen.

(Bron: NOS, CBS, Sovon Vogelonderzoek Nederland)

Reactie van boswachter André Donker

“Elk voorjaar staat het nieuws weer bol over de discussie rondom een oude traditie: het eerste kievitsei. Opvallend, want rapen is onverantwoord nu het zo slecht gaat met onze weidevogels. Voor kievit en grutto is het zelfs al 5 over 12, want ze brengen niet genoeg jongen groot. De grutto liep in 50 jaar terug van 130.000 naar 30.000 exemplaren. Daarmee is onze nationale vogel eigenlijk ten dode opgeschreven. De vos wordt vaak aangewezen als boosdoener. Laten we die allemaal maar afschieten, hoewel dat niet lukt en ook niet helpt. Ligt de schuld dan bij de landbouw?

Wij als samenleving hebben het huidige naoorlogse landschap gecreëerd en kunnen daar ook best een nieuwe koers aan gaan geven. Het beheer van graslanden ten bate van weidevogels is niet moeilijk. Voor goed weidevogelbeheer zijn 5 maatregelen noodzakelijk. Als deze op orde zijn is een comeback van weidevogels als de kievit en grutto goed mogelijk. Wordt niet aan deze 5 maatregelen voldaan, dan is de bestrijding van predatoren als de vos bovendien zinloos.”

De 5 gouden regels voor goed weidevogelbeheer

• 1. Niet maaien vóór 15 juni (juni = hooimaand volgens de oude almanak) Wil je grutto’s kweken, dan is 15 juni een goede richting voor het maaien. Als er kieviten, tureluren of kwartelkoningen in uw terrein zitten is 15 juni maaien zelfs nog te vroeg.
• 2. Beweiding op zo’n 40 procent van het bedrijfsoppervlak. Beweiding door een beperkt aantal dieren kan bijdragen aan het broedsucces van weidevogels in gebieden waar het gras erg hard groeit. Hier wordt de grasmat zonder beweiding al tijdens het broedseizoen ongeschikt voor weidevogelkuikens. De kuikens kunnen dan terecht op de begraasde delen. Vaak zijn deze graslanden ook rijker aan bloemen, wat meer insecten aantrekt en dus meer voedsel oplevert voor de kuikens.
• 3. Stem de grasgroei af met uw waterstand. Als u op 15 juni met moeite door een dik pakket gras loopt, zal er geen tureluurtje groot worden. Door een hoge waterstand wordt de grasgroei geremd en krijgen kuikens de tijd om te groeien. Een waterstand van zo’n 10 centimeter onder het maaiveld is perfect. u heeft dan altijd wat drogere en wat nattere delen. Bovendien komt het bodemleven zo dichter onder de oppervlakte en is het beter bereikbaar voor volwassen vogels.
• 4. Stem uw bemesting af op de grasgroei. De huidige graslanden zijn eigenlijk niet geschikt voor weidevogels. Het gewas is te dicht en weinig bloemrijk. Verarmen van de bodem en een grasmengsel met kruiden die langzamer groeien zijn een must. Dergelijke weidevogelgraslanden vormen bovendien een beter voerproduct voor runderen, het mes snijdt dus aan 2 kanten. Voor weidevogelbeheer van graslanden heeft ruige mest de voorkeur op drijfmest.
• 5. Zorg voor een open landschap. Weidevogels houden van open landschappen. Bomen zijn prachtig, maar trekken andere diersoorten aan die een risico kunnen vormen voor de kuikens.

Als deze schijf van 5 op orde is, herstellen de weidevogels als vanzelf. Alleen dan heeft het zin om te kijken naar de eventuele bestrijding van predatoren in brede zin.

Dit onderwerp wordt besproken in Tijd voor MAX op woensdag 29 maart 2017 om 17.10 uur op NPO 1.