Waar komt het woord ‘u’ vandaan en wanneer gebruiken we het?
Publicatiedatum: 18 november 2019
Op MAX Vandaag spreken wij u aan met u, maar op steeds minder websites, klantenservices en in winkels, is dat het geval. Ook op straat wordt men steeds minder vaak met u aangesproken, maar in officiële brieven vaak nog wel. Wat bepaalt nu precies of we u of jij zeggen? En waar komt het woord ‘u’ eigenlijk vandaan?
Verschillende aanspreekvormen
In het Engels bestaat er maar 1 aanspreekvorm: ‘you’. “Toch kennen de meeste talen aparte aanspreekvormen die beleefdheid aangeven”, vertelt Roel Vismans, hoogleraar Nederlands aan de universiteit van Sheffield in Engeland, aan nieuwswebsite Nu.nl. Hij heeft de afgelopen 15 jaar onderzoek gedaan naar het gebruik van het woordje u.
Hoe is ‘u’ ontstaan?
Het gebruik van ‘u’ als beleefdheidsvorm stamt uit de middeleeuwen. In die tijd wordt het woord ‘du’ gebruikt om iemand in het enkelvoud aan te spreken. De meervoudsvorm is ‘ghi’ of ‘ge’. Maar omdat taal constant verandert, verdwijnt du in de loop van de 16e eeuw. Het wordt namelijk gezien als plat en boers taalgebruik. Voor even wordt ook de je-vorm vervangen door ghi, gij en ge. “Toch was er behoefte om een verschil te markeren”, zegt Vismans. Daarom wordt u de beleefde vorm.
‘Ge’ maakt plaats voor ‘je’
Uiteindelijk maakt ge en gij in Nederland plaats voor je als aanspreekvorm. Dit komt doordat ‘je’ wordt gebruikt in het Noord- en Zuid-Hollandse dialect en zich vanuit daar verspreidt over heel het land. Aan het eind van de 19e eeuw wordt er in heel Nederland met je en jij aangesproken, maar de beleefdheidsvorm u blijft bestaan.
Wie wordt aangesproken met wat?
Sindsdien kent Nederland weer 2 aanspreeksvormen. Maar hoe wordt bepaald wie wordt aangesproken met u en wie met je? “In leerboeken voor Nederlands vanuit vreemde talen staat het heel zwart-wit: tegen iemand die ouder is en die je niet kent, zeggen Nederlanders u,” vertelt hoogleraar Vismans. De vuistregels zijn daarom als volgt:
- Iemand op leeftijd spreekt u aan met u.
- Iemand die u niet kent spreekt u aan met u.
- Iemand met een hogere status spreekt u aan met u.
Uit een onderzoek van tijdschrift Quest blijkt dat 84 procent van de bezoekers van hun website zich aan deze vuistregels houdt.
Omgangsvormen worden losser in jaren 60
Maar volgens Roel Vismans ligt het subtieler: “Er zijn oudere mensen die het vreselijk vinden als je u zegt. Want dan benadrukt het dat ze oud zijn.” Sinds de jaren 60 wordt ‘u’ steeds minder vaak gebruikt, omdat de omgangsvormen in die periode steeds losser worden. Het nadeel daarvan is dat het steeds minder duidelijk wordt tegen wie u moet worden gezegd en wie juist liever je wordt genoemd.
Sterft het gebruik van ‘u’ uit?
Het gebruik van u wordt dus steeds minder, hoe groot is de kans dat dit woord, net zoals du en gij, gaat uitsterven? Als wij kijken naar de cijfers uit het onderzoek van Quest lijkt dat in elk geval komende tijd nog onwaarschijnlijk. 9 op de 10 deelnemers vindt het namelijk heel normaal om bijvoorbeeld door de gemeente met u te worden aangesproken. Slechts 6 procent van de ondervraagden geeft aan geen u meer te gebruiken, omdat het niet meer van deze tijd zou zijn.
(Bron: Genootschap Onze Taal, Nu.nl, Quest.nl)
Geef een reactie
U moet inloggen om een reactie te kunnen plaatsen.
Ik ben blij met dit thema. Ik erger me groen aan dat ge-je en ge-jou… Het is voor mij een fatsoensregel. Op tv wordt het gevraagd, zullen we tutoyeren? Maar soms vind ik de vraag al ongepast. Je moet tegenwoordig van koninklijke huize zijn wil de interviewer u zeggen.
Ik ben benieuwd of er iemand ‘nee’ durf te zeggen op de vraag, zullen we tutoyeren?
Zeg je nee, dan ben je volgens mij een hoop..
Maria64
Helemaal met u eens.
Ik kan mij ook ergeren aan dat ge-je en ge-jou. Via de telefoon, email, in de winkels, iedereen spreekt je aan met je. Onze kleinzoon zegt netjes u tegen zijn Opa en Oma, het is maar net hoe je ouders je dit hebben bijgebracht. Wij hebben 10 jaar lang kinderen begeleid met de schooltuinen, dit waren kinderen uit groep 7 en een enkeling zei netjes u tegen ons. Tijdens ons inleidingspraatje heb ik toen gezegd dat wij graag met u wilde worden aangesproken maar dit ging het ene oor in en het andere uit en de leerkracht vond het ook al vreemd dat wij dat vroegen. Mijn man zegt zelfs nog u tegen een winkeljuffrouw van 18 jaar!
Tja ..even een nadere mening. Ik vind het vreselijk wanneer iemand U tegen mij zegt. Of dat nu mijn kinderen kleinkinderen of vreemden zijn.
Wat mij betreft mogen ze het woord U helemaal afschaffen, totaal niet meer van deze tijd.
Bij het woord U voel ik weerstand!!
Dan maar ouderwets. Ik verbeeld me niets, maar wil wél met u aangesproken worden.
Nederland heeft, volgens mij, helaas weinig fatsoen norm meer over, en de tv is idd een droevig voorbeeld.
Respect is er nog heel weinig, niet alleen met aanspraakvorm.
Een fijn item.
Ik werk veel met mensen die ouder zijn dan ik en ben opgevoed met u.
Ik vindt het lastig om iemand je of jou te noemen.
Vooral ook omdat het cliënten zijn.
Toch merk ik ook dat er mensen bij zijn die dit “u” echt heel erg vinden.
Voor ik er erg in heb schiet er toch weer eentje tussendoor.
Het blijft een beetje jongleren en aanvoelen.
Al kan ik mij de laatste jaren niet aan het gevoel onttrekken dat het u-gebruik op zich ook niet per se respectvol is.
het is een interessant onderwerp enik heb er met mijn 69 herfsten vaker over nagedacht: ten 1e wordt er in de engelse taal alleen ‘you’ gebruikt en dat werkt blijkbaar goed.Niet dat we nu alles moeten verengelsen in de taal maar dit kunnen we er wel uitleren.Ten 2e maakt voor mij het gebruik van u dat er een ongelijkheid ontstaat cq bevestigd wordt.Voor mij voelt dat niet goed, elk mens is gelijkwaardig en dat maakt ‘u’ overbodig.Respect heeft niet te maken met ‘u’ maar met een innerlijke geestes houding.’U’ voegt daar op dit niveau niets aan toe en verwijdert hoogstens mensen van elkaar.
Als taxichauffeur zeg ik altijd u tegen de mensen zoals het hoort en het klinkt netter, tenzij ik de mensen langer ken en mij voorstel met mijn voornaam. Ik ken ook mensen die als ik zeg, zeg maar jij, dan zeggen ze nog u tegen mij.
Geweldig, de aandacht voor het verschil in vousvoyeren en tutoyeren. Ik ben 66 en stel het bijzonder op prijs al ik door mensen die ik niet ken, met u aangesproken word. Het consequent anderen met u blijven aanspreken in zo een geval helpt, heb ik gemerkt en wordt veelal door de andere gesprekspartner opgepakt. Meer nog vind ik het absoluut niet kunnen als officiële instanties, zoals b.v. de RABO-bank doet, mij als klant aanschrijft en altijd de jij-vorm gebruikt. Totaal niet passend. Ik heb een zakelijke relatie met zulke instanties en niet met hen geknikkerd. Recent gestopt met werken en ook mijn jongere collega’s (van 20 tot 60 jaar) spraken, daarin zelfs actief gestimuleerd door mij, mij aan met voornaam en jij. Sterk voorstander van vousvoyeren en tutoyeren, op de juiste momenten, met onderscheid daarin.
‘Ge’ en ‘gij’ zijn helemaal niet verdwenen in het Nederlands taalgebied. In Oost-Vlaanderen gebruiken we enkel ‘ge/gij’ als nominatiefvorm; u (of de dialectvorm ‘ou’) als accusatief en datief; uw (ou/oun) als genitief.
Hogere status? wat is dat. Voor mij bestaat dat niet op die manier. Ieder mens is gelijk.
Bij mijn ouders thuis werd vroeger dialect gesproken. (Overijssel). Daar kwam het woord u niet in voor.
Er wordt steeds meer Nederlands gesproken en minder dialect. Dat vind ik meer respectvol dan jijen. uwen of wat dan ook. Dat verstaat iedere Nederlander, rijk, donker, ongeschoold, licht, elke geaardheid enz..
toch gebruik ik ook U. Omdat het van me wordt verwacht. Niet omdat oma dat graag wil of de huisarts of de Koning, buurman en buurman.
Als mensen het een fatsoensregel vinden, vinden ze dat Engelstaligen geen fatsoen hebben.
Het Engelse woord “you” betekent geen “jij”, zoals veel mensen denken, maar u. In Amerikaans Engels wordt het zelfs vaak zo geschreven. Het Middel-Engels had vroeger ook een soort jij-vorm: thou. Dat lijkt dan weer veel op het Middel-Nederlandse en het Duitse woord “du”, dat ook “jij” betekent.
Mijn huisarts is 12 jaar jonger dan ik (69), ik zie hem pakweg 1 keer in de 2 jaar. Hij spreekt mij aan met je en jouw. Het voelt voor mij ‘close’ en vertrouwd. Ik blijf hem steevast met u aanspreken. Dat zit er door mijn opvoeding nou eenmaal hardnekkig ingebakken.
Ik zie niet in waarom je je druk zou maken wat je tegen wie gebruikt.
Een scholier van 18 die als caissière wat bijverdient mag bij het afrekenen gerust ‘je’ tegen me zeggen, zolang dat maar niet op een chagrijnige manier is.
Het historisch overzicht is helaas helemaal niet goed. Daar moet op z’n minst ook het ‘Uwé’ uit de negentiende eeuw in worden genoemd en verder het Vlaamse ‘u’ dat Nederlandse lezers de laatste tijd steeds beter leren kennen dankzij Griet Op de Beeck. Hoe het precies gegaan is, valt overigens niet meer te achterhalen, maar zoals het hier wordt weergegeven, nee.
Overigens sluit ik me aan bij degenen die zich groen en geel ergeren als ze weer door volstrekt onbekenden met je en jij worden aangeschreven. Ja, ‘aangeschreven’, want zodra die volstrekt onbekende mij ziet, zal hij of zij onmiddellijk ‘u’ zeggen en dat bewijst hoe onnatuurlijk hun getutoyeer in brieven en e-mails en op websites is. Dat iemand zich aan ‘u’ ergert, zoals mabr, is te vergelijken met het feit dat sommige mensen ook meteen in het defensief schieten zodra je Standaardnederlands tegen ze spreekt.
Het woord u en je ……..Ik dacht dat altijd wel goed te kunnen doen. Toen ik ongeveer 50 jr was kreeg ik een buurvrouw die heel klein was en slank. Ze was een gepensioneerde internist en zei tegen me dat ik haar niet met u mocht aanspreken. Dat is me niet gelukt, ze dwong respect af en ik heb het altijd kunnen omzeilen als ik met haar aan de praat was. Nu ben ik 67 en ik merk dat er hele jonge meisjes/vrouwen zijn die overdreven vaak je en jij tegen me zeggen en daar stoor ik me aan. Andere mensen die ik zei dat ze graag je tegen me mogen zeggen doen het niet want het gaat automatisch zeggen ze.. Dan voel ik me oud… Die Engelsen hebben mazzel voor deze keer, ze zijn met hetzelfde woord altijd goed!
…Dan voel ik me oud….
Laat je het aan anderen gelegen liggen of je je ‘oud’ voelt? 67 = 67, punt. Of je je oud voelt of niet ligt wel aan jezelf..
Wat mij betreft is u een respectvolle manier om een volwasssen persoon waarmee je geen persoonlijke relatie hebt aan te spreken. Als bedrijven of overheden mij tutoyeren is dat ergerlijk omdat zij een band willen opdringen die er niet is – een marketingstrategie die, bij mij althans, een averechts effect heeft. Zorgwekkender vind ik echter dat de tegenstanders van u-gebruik, gezien de reacties, vousvoyeren associeren met afstandelijkheid, standsverschil, ongelijkwaardigheid, onvriendelijkheid etc. Maar waarom zou je dat zo opvatten? Ik vind het vriendelijk en beleefd mijn medemens met respect te behandelen, en dat lijkt mij een betere weg dan geforceerd te tonen hoe ‘sociaal’ of ‘gewoon’ je wel niet bent.
Twee reacties naar aanleiding van dit artikel.
In Vlaanderen wordt het woord “gij” nog heel algemeen gebruikt in de betekenis van “jij”. In Nederland kennen wij het woord gij alleen nog in ouderwetse Bijbelvertalingen. Daarom denken wij dat dit woord heel plechtig is, een soort super-beleefdheidsvorm. Dat is het echter niet; het betekende oorspronkelijk inderdaad: jij.
De tweede opmerking gaat over het Engels. Hierboven staat dat er daar maar één vorm bestaat: you. Dat klopt niet helemaal. Er bestaat in het Engels ook een ouderwetse jij-vorm: thou. Ook te vinden in oude teksten als oude Bijbelvertalingen. De vorm “you” betekent dus geen jij (zoals veel mensen denken) , maar u. In Amerikaans Engels wordt you soms ook geschreven als “u”. En “thou” lijkt ook wel veel op het woord “du”, in het middel-Nederlands en het Duits.
Ik ben het ook helemaal zat, dat ge-je en ge-jou. We hebben laatst wat gekocht bij de Firma Obelink. Het je en jou was niet van de lucht. Ik heb zelfs in de mailing die volgde omdat de producten die geleverd waren niet goed en zelfs gevaarlijk waren aangegeven dat ik niet met je of jou aangesproken wenste te worden maar zoals in mijn ogen normaal is bij iemand die je niet kent. Dit was tegen dovemans oren gezegd want de juffrouw aan de andere kant ging gewoon door alsof er niets aan de hand was.
…zo makkelijk om te denken dat wanneer je maar het afstandelijke ‘u’ zegt, je aan de beleefdheidsregels hebt voldaan en daarmee dan ook respect hebt betuigd jegens aangesprokene… als we consequent ‘je’ zeggen tegen elkaar, wordt er inzake beleefdheid en respect opeens veel meer van ons gevraagd dan het obligate ‘u’… houding en mimiek worden dan weer belangrijk…