Van educatief tot lekker: de geschiedenis van de chocoladeletter

Viert u Sinterklaas? Dan is de kans groot dat u sowieso een chocoladeletter krijgt. Waar komt deze traditie eigenlijk vandaan? Wij duiken in de sintgeschiedenis.

Sint-traditie

Mensen uit andere landen vinden het geven van een chocoladeletter wellicht een vreemde traditie, maar in Nederland weten we niet beter. Al in oktober liggen ze hier in de schappen en elke jaar komen er weer nieuwe varianten bij.

Brooddeeg

Sinds wanneer de chocoladeletter precies verkocht wordt is niet helemaal duidelijk, maar letters maken van eetbare producten wordt al heel erg lang gedaan. In zijn boek Sint Nicolaas van A tot Z beschrijft taalkundige en sinterklaaskenner Frits Booy dat letters van brooddeeg al in de middeleeuwen worden gebruikt om kinderen op kloosterscholen te leren schrijven. De boekdrukkunst bestaat dan -vermoedelijk- nog niet, dus een letter van brooddeeg komt dan goed van pas.

Letterbanket

Naast de broodletter kent ook de banketletter of boterletter al een lange bestaansgeschiedenis. Deze worden waarschijnlijk niet gebruikt om iets van te leren, maar is gewoon als lekkernij. Vermoedelijk zijn deze letters ook te zien op het schilderij Stilleven met lettergebak van Peter Binoit uit 1615 dat in het Groninger Museum hangt. Het museum noemt de beeltenis op het schilderij zeer uniek, omdat het bestaan van letterbanket pas in 1797 voor het eerst wordt benoemd in een kookboek.

Opkomt van de chocoladeletter

In 1797 is de 19e eeuw bijna een feit. Dit is ook de eeuw waarin mensen vermoedelijk voor het eerst kennismaken met de chocoladeletter. Aan het begin van de 19e eeuw is chocolade nog een relatief nieuw product dat nog niet op grote schaal wordt bewerkt en verkocht. Naarmate deze eeuw vordert ontwikkelen ook de bewerkingstechnieken voor chocolade zich en zodoende ontstaat er uiteindelijk ook een letter van dit product.

Van brooddeeg naar chocolade

Hoe het precies komt dat de letter deel uitmaakt van de sinterklaasviering is niet helemaal duidelijk, maar sintkenner Frits Booy heeft wel een idee. In zijn boek Sint Nicolaas van A tot Z beschrijft hij dat sinterklaascadeaus aan het eind van de 19e eeuw vaak worden verstopt onder een laken, waarna er een letter van brooddeeg op de cadeautjes wordt gelegd. Deze letter is vaak de voorletter van de naam van het kind voor wie de cadeaus zijn.

Wanneer de broodletter precies wordt ingeruild voor eentje van chocolade is niet te achterhalen, maar in het gedicht De Sint-Nikolaasavond (1849) van de Amsterdamse dichter P.A. de Génestet wordt al gesproken over chocoladeletters. Hij schrijft destijds het volgende:
Ik min dien winterdag vol bloemen, lied en geur,
Ik min dat zoete feest van suiker en likeur,
Het zielverkwikkend ijs, de schuim der limonade!
’k Zie, liever dan in druk, mijn naam in chocolade!

Niet voor iedereen

Vermoedelijk maakt de chocoladeletter dus al heel lang deel uit van de sint-traditie, maar zo’n letter is lange tijd lang niet voor iedereen betaalbaar. Pas in de 20e eeuw groeit de chocoladeletter uit tot iets wat meer en meer gezinnen kunnen kopen in de sinterklaastijd.

Waarschijnlijk is het fenomeen chocoladeletter ten tijden van de Tweede Wereldoorlog helemaal ingeburgerd. Op verschillende websites wordt immers beweerd dat chocoladeproducent Verkade tijdens de oorlog geen chocoladeletters kan maken door de voedselschaarste. In plaats daarvan legt de Zaanse fabrikant zich toe op het produceren van letters van taaitaai.

Altijd van de partij

Na de tweede Wereldoorlog neemt de welvaart toe en is chocolade weer verkrijgbaar. Sindsdien is de chocoladeletter altijd van de partij rond Sinterklaas. Jaarlijks gaan er miljoenen over de toonbank.

Het verschilt overigens per jaar welke letters goed worden verkocht. De M (van mama), de P (van papa), de S (van Sinterklaas) en de J doen het vrijwel altijd het best, terwijl letters als de X, Y en de Q soms niet eens worden gemaakt. Gelukkig zijn er anno 2020 heel veel bedrijven die chocoladeletters produceren, dus is er altijd wel eentje bij die ervoor kan zorgen dat ook die letters in de winkel liggen.

(Bron: NRC, chocolade-paradijs.nl, UvA, Groninger Museum, St. Nicholas Center. Foto: Shutterstock)