Portret van een 8-jarige jongen

In 2015 komt plotseling het Portret van een 8-jarige jongen van de wereldberoemde schilder Ferdinand Bol op de markt. Het is ruim 200 jaar in privébezit geweest van de Britse familie Howard, die het kinderportret van de hand doet om de restauratie van hun landhuis te bekostigen. Al jaren wordt aangenomen dat de jongen op het schilderij de zoon van Ferdinand Bol is. Maar is dat echt zo? En zo niet, wie is de jongen dan wel? In het nieuwe MAX-programma Kunstraadsels starten professor Frans Grijzenhout en zijn team een zoektocht om het raadsel achter dit schilderij op te lossen.

Wilt u weten wat de kleding zegt? En de landkaart? Het stilleven met de citroenen? Beweeg dan met uw muis over het schilderij. Bepaalde elementen, 6 in totaal, zullen oplichten. Wanneer u klikt, verschijnt extra informatie.

Tekst

1.    Het portret is gesigneerd met ‘Bol’ en van een jaartal voorzien: ‘1652’. Ook staat er de Latijnse tekst ‘Aetatis 8 sua’. Dat betekent ‘op zijn leeftijd van 8’. De uitgebeelde jongen is dus op het moment van schilderen 8 jaar oud.

Wijnglas

 1.   De jongen houdt een groot wijnglas in zijn hand dat vol is geschonken met witte wijn. Het is in de 17de eeuw ongebruikelijk om kinderen zo duidelijk met grote volle wijnglazen te schilderen.

 

Tafelkleed

1.     Dit Indo-Perzische kleed is vermoedelijk via de VOC naar Amsterdam gekomen. Dit soort kleden is te kostbaar om op de vloer te leggen, dus werden ze vaak over meubels gelegd. Ferdinand Bol heeft de reputatie erg goed te zijn in het schilderen van dergelijke kleden. Zo hangt er een schilderij van hem in het Louvre waarop een gelijksoortig kleed is te zien.

Wandkaart

     Het is lastig te zien wat er op de kaart staat. Het vlekkenpatroon kan op een landkaart wijzen. Links van het midden lijkt een walvis te staan. Deze zeedieren zijn zeer populaire verschijningen op landkaarten in de Gouden Eeuw.

Kleding

Het eerste wat opvalt aan de kleding is de deftigheid van het kostuum. De vele knopen van gouddraad en de akertjes (de kwastjes onder zijn kraag) zijn alleen weggelegd voor de telgen uit de rijkste koopmansfamilies. Bovendien is de jongen zeker niet doopsgezind, omdat zij geen wijde hemden of linten onderaan hun jasjes dragen en minder knopen gebruiken. Omdat kinderen snel groeien, wordt kinderkleding altijd volgens de laatste mode gemaakt. Dat helpt bij de datering. Joseph Deutz draagt in het portret van Michael Sweerts gelijksoortige kleding.

Stilleven met citroenen

1.    Citroenen worden in de 17de eeuw gebruikt om zoete wijn op smaak te brengen. Daarnaast moeten citroenen in die tijd geïmporteerd worden, en alleen welgestelden kunnen zich dat veroorloven. De vrucht staat daarom symbool voor rijkdom en luxe.

De schoenen

De stompe schoenneuzen, en de lintjes aan de broekspijpen waren zeer in de mode in de jaren 1650. Op zijn schoenen lijkt een Nike-teken te staan. Dit zijn spiegaten, waardoor de sokken te zien zijn.

Ferdinand Bol

De schilder Ferdinand Bol is in 1616 geboren in Dordrecht. Om zijn schildersopleiding te voltooien gaat hij in 1636 in de leer bij Rembrandt van Rijn in Amsterdam. Hij wil zich de stijl van de meester eigen maken, wat hem zeer goed lukt: verschillende keren is werk van Rembrandt aan Bol toegeschreven, en andersom. Al snel verwerft Bol een goede reputatie. In 1653 trouwt hij met Elisabeth Dell, telg uit een zeer invloedrijke en welvarende familie. Dit huwelijk opent vele deuren voor Bol: de familie Dell heeft een uitgebreid netwerk en vervult belangrijke functies. De opdrachten stromen binnen. Zo maakt Bol schilderijen voor de Admiraliteit en het Amsterdamse stadhuis. Na het overlijden van zijn vrouw in 1660 hertrouwt hij in 1669 met de steenrijke Anna van Erckel. Sindsdien raakt Bol geen penseel meer aan. Hij overlijdt in 1680. 

De jongen is niet de zoon van Bol

Professor Grijzenhout en zijn team zijn er niet van overtuigd dat de jongen de zoon van Bol is. Op het schilderij staat dat het in 1652 is geschilderd en dat de jongen dan 8 jaar is. Dat betekent dat het kind omstreeks 1644 is geboren. Bol trouwt pas een jaar nadat hij het schilderij maakt met Elisabeth Dell. Hun eerste kind wordt geboren in 1655. Uit het trouw- en doopregister van de stad Amsterdam blijkt niet dat Bol eerder is getrouwd of eerder vader is geworden. Dat is ook niet aannemelijk. Voor de kunsthistorici is dat voldoende bewijs: Bol is niet de vader van de jongen.

Dus wie is het?

Dan blijft de vraag: wie is de jongen dan wel? Het team doorzoekt archieven en registers, vraagt experts om advies en informatie, en vergelijkt het portret met andere werken van Bol en tijdgenoten. In de loop van de tijd vormt zich een duidelijker beeld omtrent de onbekende jongen. De onderzoekers vermoeden dat de jongen niet alleen omstreeks 1644 is geboren, maar ook enig kind is. Het is namelijk niet aannemelijk dat slechts één kind is geschilderd als er meer zijn. Als de kunsthistorici kijken naar de andere kinderportretten door Bol, zoals die van Otto van der Waeyen en Petronella Elias, blijken dat voornamelijk portretten van familieleden van zijn vrouw Elisabeth te zijn. Het is dus waarschijnlijk dat de onbekende jongen uit de familiekringen van Bol en zijn vrouw komt. Een andere aanwijzing voor de identiteit van de jongen is het volle wijnglas dat hij zo prominent in zijn hand houdt. Ook in de 17de eeuw was het niet gebruikelijk 8-jarigen zo duidelijk met wijn uit te beelden. Wat wel vaak voorkomt is dat kinderen in een toekomstvisioen worden geschilderd, waarin ze het beroep van hun vader overnemen. Bij het portret van dit jongentje met het wijnglas in de hand, is het voorstelbaar dat zijn vader wijnhandelaar is. Dat betekent dat professor Grijzenhout en zijn team moeten zoeken naar een jongen die geboren is in 1644, enig kind is, uit de familiekringen van Elisabeth Dell komt en wiens vader wijnhandelaar is.

De ontknoping…

Met al deze informatie in hun achterhoofd leggen professor Grijzenhout en zijn team de laatste stukjes van de puzzel. Wat blijkt? De geschilderde jongen is Frederick Sluysken, een achterneef van Elisabeth Dell en een wijnhandelaarszoon!

De eerste aflevering van Kunstraadsels is te zien op donderdag 1 juni om 20.25 uur op NPO 2.

(Bron: Rijksmuseum, Sotheby’s, Regionaal Archief Dordrecht)