Podcast Tante Jos: het ware verhaal achter een verzetsheldin

De oudtante van documentairemaker Mijke van Wijk is op koningin Wilhelmina na de enige vrouw die ooit de Militaire Willemsorde ontvangt. Maar hoe meer Van Wijk gefascineerd raakt door de verhalen over haar tantes tijd in het verzet tijdens de Tweede Wereldoorlog, hoe meer ze aan die verhalen twijfelt. Ze gaat op onderzoek uit. Die zoektocht heeft ze vastgelegd in de podcast Tante Jos. 

Verzet

Jos Gemmeke, ook bekend als Jos Mulder, begint tijdens de Tweede Wereldoorlog in Den Haag met haar verzetswerk door de illegale krant Je Maintiendrai te verspreiden. Later werkt ze als agente en verbindingsofficier. Ze vervoert radiozenders en andere materialen die vanuit Engeland naar verzetsgroepen in Nederland moeten worden gebracht. Volgens de overlevering gaat ze op 23 oktober 1944 per fiets door de vijandelijke linies naar Brussel om daar microfilms af te leveren bij het Bureau Bijzondere Opdrachten, één van de Nederlandse spionagediensten in Londen en het hoofdkwartier van Prins Bernhard. Eenmaal in Londen wordt ze opgeleid tot geheim agent. Na de bevrijding wil Mulder zo snel mogelijk het gewone leven oppakken en verbreekt al contacten uit het verzet. Ze trouwt en krijgt een zoon en dochter. In 1961 ontmoet zij luchtmacht-militair en oorlogsvlieger Joop Mulder, wiens achternaam zij draagt. Pas in de laatste 20 jaar van haar leven praat ze over de gebeurtenissen in de oorlog naar aanleiding van een boek dat over haar wordt geschreven. Sindsdien geeft ze verschillende interviews en is ze aanwezig bij belangrijke herdenkingen.

Vertrouwelijke documenten

Van Wijk groeit op met de verhalen van haar (oud)tante Jos. Ze is de zus van haar oma, maar die hebben niet heel goed contact en spreken elkaar nauwelijks. Ze kent tante Jos vooral van de herdenkingen op tv en haar aanwezigheid op Prinsjesdag. Als kind leest en kijkt Van Wijk alles wat ze tegenkomt over haar tante Jos. “Ik vond de verhalen over haar verzetswerk spectaculair. Maar de verhalen waren altijd hetzelfde. Ik heb mij altijd afgevraagd of er niet meer te vinden was dan de anekdotes die overal werden herhaald. Neem de fietstocht die haar tante Jos in 1944 maakt. Hoe is deze reis daadwerkelijk verlopen?” Alle vertrouwelijke documenten zijn tot haar overlijden in december 2010 geheim gebleven. En informatie bij anderen inwinnen is bijna onmogelijk, omdat er ook niet veel mensen waren die haar echt goed kennen.

Geheime opdracht

Om te achterhalen hoe de route eruitziet, fiets Van Wijk de tocht zelf. “Ik wilde weten hoe lang je erover deed, hoe de afstand was. De reis viel wel mee, maar ik fietste dan ook op een goede fiets, en niet op een houten band. En door het hele land liggen nu prachtige fietspaden, die waren er toen ook niet.” Haar tante claimt de reis altijd alleen te hebben afgelegd, maar heeft het in haar verhalen ook steeds vaker over ‘we’. Die andere reisgenoot blijkt Puk Fermont te zijn. Van Wijk weet dat Fermont niet zomaar een reisgenoot is, maar net als haar tante Jos in het verzet zit. Daarnaast heeft Van Wijk bij het Brits Archief informatie opgevraagd over haar tantes tijd in Engeland. Als verbindingsofficier wordt ze in 1945 gedropt boven Nieuwkoop met wapens, medicijnen en een geheime opdracht. Tante Jos zelf heeft nooit iets losgelaten over deze opdracht. Na haar overlijden is ook deze informatie vrijgekomen en hebben historici zich hierover gebogen. Zij noemen de opdracht ‘opmerkelijk’. Want hoe kon iemand van 22 jaar zo’n opdracht alleen uitvoeren?

Kort voor de dood van tante Jos ontmoeten Van Wijk en zij elkaar. Ze wil alles van haar tante weten, maar het geheugen van haar tante laat haar behoorlijk in de steek. Na het overlijden van tante Jos, gaat Van Wijk op onderzoek uit. En dan blijkt dat sommige verhalen anders liggen dan haar tante heeft verteld.

De verhalen zijn te horen in de podcast Tante Jos die te beluisteren zijn op via de podcast-apps op uw mobiele telefoon of via de app of site van NPO Radio 1. Mijke van Wijk is dinsdag 23 april 2019 te gast in Tijd voor MAX.