Kunstdetective: “Het is maar goed dat er gefilmd wordt, anders zou niemand het geloven”

Kunstdetective Arthur Brand lost vanaf 1 september 2020 weer 6 kunstmysteries op in een nieuwe reeks van het MAX-programma De Kunstdetective. Wij vragen hem hoe in dit vaak bloedstollend spannend werkveld terecht is gekomen.

Schipperen tussen 2 werelden

Hoe leer je een vak dat eigenlijk door niemand anders op de wereld op dezelfde manier wordt uitgevoerd? Kunstdetective Arthur Brand is de persoon die deze vraag kan beantwoorden, want er is niemand anders die naar kunst zoekt zoals hij dat doet. Elke keer als er een kunstroof plaatsvindt is hij degene die wordt ingeschakeld door de politie of degene van wie gestolen is. Niet zelden is het slachtoffer een beroemd en steenrijk iemand. “Want alleen zij kunnen de echte kunstschatten betalen”, vertelt de kunstdetective op kalme toon. Om ervoor te zorgen dat de werken weer worden teruggevonden moet Brand vaak om de tafel met de crème de la crème van de onderwereld. “Het gaat om de duurste kunstwerken, dus kom je in aanraking met maffiabazen, belangrijke drugscriminelen of militante groepen als de IRA”, gaat hij verder. “Ik schipper dus contant tussen beide werelden, wat dit werk natuurlijk reuze interessant maakt.”

‘Is dit echt?’

Wie de eerste reeks van De Kunstdetective bij MAX heeft gezien weet dat de kunstdetective door zijn werk soms in ongelofelijke situaties terecht komt. Het ene moment is hij in Duitsland om de bronzen paarden van Hitler op te sporen en het andere moment zit hij in Deventer in de stadsbus met een net teruggevonden werk van een paar miljoen onder zijn arm. “Mijn regisseur Peter Tetteroo zegt weleens: “ik weet dat ik erbij was, maar is dit allemaal echt gebeurd? Het is maar goed dat er wordt gefilmd, anders zou niemand het geloven.”

De kunstdetective aan het werk.

Vervalsing van Vermeer

Een dag uit het leven van een kunstdetective is dus nooit saai, maar we gaan even terug naar de originele vraag: hoe word je kunstdetective, een beroep dat eigenlijk niemand anders uitvoert? In Brands geval begint het allemaal met een fascinatie voor kunst en een spannend verhaal van zijn opa over kunstvervalser Han van Meegeren. “Mijn opa zat bij die Van Meegeren in de klas en vertelde dat hij in de oorlog nazi Herman Göring (een van de kopstukken van Hitler’s partij, red.) een vervalste Vermeer in de maag had gesplitst. Dat vond ik natuurlijk ontzettend boeiend”, vertelt hij. “Ook nam mijn vader mij vaak mee naar musea. Als kind met tegenzin, maar later niet meer. Zodoende had ik al vroeg interesse voor kunst zelf en door het verhaal van die Van Meegeren dus ook door de criminele kant van de kunstwereld”, gaat hij verder.

Oplichting

Tijdens zijn jeugd is de duistere kant van de kunstwereld dus vooral spannend, maar tijdens zijn studie begint Arthur zich hier verder in te verdiepen. “Ik verzamelde toen romeinse munten en las dat er vervalsingen in omloop waren. Toen ben ik hier wat verder ingedoken en las ik dat 30 procent van alle kunst en antiquariaten vals is. Toen dacht ik: wow, verzamelaars zoals ik worden dus gewoon opgelicht én door het vervalsen van dit soort zaken vervals je dus eigenlijk ook de geschiedenis. Er komt gewoon verkeerde informatie in de boeken te staan. Dat vond ik best heftig om te lezen.”

Michel van Rijn

Tijdens zijn zoektocht naar informatie over vervalsingen in de kunstwereld stuit hij ook op de naam van de Nederlander Michel van Rijn, dan de bekendste kunstboef ter wereld. “Destijds was hij overgestapt naar de goede kant en werkte hij ook samen met Scotland Yard (de Londense politie, red.). Ik heb hem toen benaderd, dat klikte en zo ben ik erin gerold.”

Na zijn eerste ontmoeting met Michel van Rijn gaat het hard. In de eerste dagen dat Brand bij Van Rijn te gast is in Londen komen er maffiabazen, andere grote criminelen, journalisten van The New York Times en mensen van Scotland Yard over de vloer. Samen met Van Rijn probeert Brand allerlei gestolen kunstwerken terug te vinden, wat volgens de kunstdetective tot ‘Indiana Jones-achtige’ taferelen leidt. Sinds 2009 werkt hij zelfstandig.

20 jaar zoeken

Zoals al gezegd is hij de eerste die wordt gebeld als er een kunstroof plaatsvindt, maar hij bijt zich ook vast in oudere zaken. Een voorbeeld van zo’n oudere zaak is de roof van een bijzonder werk van Pablo Picasso 20 jaar geleden, waarover aflevering 1 van de nieuwe reeks van De Kunstdetective gaat. “Totdat dat schilderij werd gestolen, hadden heel weinig mensen het ooit gezien”, vertelt Arthur. “Picasso heeft het altijd in eigen beheer gehouden omdat hij het een van zijn allermooiste werken vond en na zijn dood is het verkocht aan een steenrijke sjeik die het een plek gaf op zijn jacht. Van dat jacht is het dus ook gestolen.”

Lange tijd ontbreekt elk spoor van de Picasso waarvan eigenlijk niemand weet hoe het er precies uitziet. “Ik ben ook gaan zoeken naar het schilderij, maar ik wist natuurlijk niet zo goed waarnaar ik op zoek was. Er was maar 1 foto van dat hele werk. Toch hoorde ik op een gegeven moment dat het zich mogelijk in Nederland zou bevinden. Dat was in 2015. Beetje bij beetje kreeg ik meer informatie en toen ook een naam van iemand die het zou hebben. Dit was een best bekend persoon. Ik ben met hem in gesprek gegaan en hij vertelde dat hij het via een zakendeal in zijn bezit had gekregen maar dat hij het schilderij nu niet meer had. Het schilderij zou zich in de onderwereld bevinden.”

Dat veel kunstschatten in de onderwereld belanden mag geen wonder heten. Kunst is lucratieve handel voor criminelen. Volgens de Amerikaanse inlichtingendienst CIA gaat er ruim 8 miljard aan crimineel geld om in de kunstwereld en is het daarmee de 3e grootste geldstroom voor maffiabazen en andere echt grote boeven. Arthur Brand heeft dan ook veel connecties aan ’de andere kant’, zoals hij dat zelf noemt. Hier maakt hij ook gebruik van tijdens het terugvinden van de Picasso. “Het is echt bijzonder dat ik dat werk heb kunnen vinden én dat het nog bestond. Meestal is het na 20 jaar al vernietigd of valt het uit elkaar omdat ze ‘m niet goed bewaren.”

Dieven onbekend

De Picasso is dus weer in de bovenwereld, maar degene die de roof heeft gepleegd is nooit gepakt. “Dat is ook bijna niet te doen”, legt de kunstdetective uit. “Het hoofddoel is vaak de kunst terug te brengen en het is bijna onmogelijk om zowel de kunst als de dieven te vinden.” Dat komt volgens Arthur omdat de topcriminelen die de werken vaak in hun bezit hebben helemaal niet weten wie het werk van de sokkel of de muur heeft gehaald. Ook kan het zijn dat het traject van roof naar koper zo is afgeschermd dat degene die het aankoopt geen idee heeft wie het heeft gestolen en vice versa. “En dan heb je ook nog de zaken die zijn verjaard”, gaat hij verder. “Dat was bijvoorbeeld zo bij de Picasso. Toen we die op het spoor kwamen belde de Nederlandse politie die in Frankrijk om te overleggen en de Franse politie zei toen: de zaak is verjaard, er is geen onderzoek meer, dus richt je vooral op het terughalen van de kunst.”

De Kunstdetective

Vanaf 1 september 2020 ziet u Arthur Brand elke week om 20.30 op NPO 2 in De Kunstdetective.

Op MAX vandaag besteden wij gedurende de nieuwe reeks van de Kunstdetective ook regelmatig aandacht aan het programma. Zo kunt u Arthurs boek De paarden van Hitler winnen en zal de kunstdetective meer vertellen over de kunstwerken die in aflevering 3 en aflevering 6 centraal staan.

(Beeld: Tetteroo Media)