Juliana, geen gewone koningin
Publicatiedatum: 25 oktober 2016
Op dinsdagavond 25 oktober zendt de NOS een documentaire uit over prinses Juliana. De NOS-documentaire over Juliana is een intiem portret van de vorstin aan de hand van de bevindingen van sociologe Jolande Withuis, die een wetenschappelijke biografie over haar schreef. Archiefbeelden en bijzondere foto’s illustreren haar levensgeschiedenis.
“De bestaande ideeën over Juliana, dat ze verlegen was en zo ‘gewoon’, ben ik gaan afpellen. Ze heeft veel verschillende kanten.” Withuis bewijst dat aan de hand van nog niet eerder gepubliceerde persoonlijke brieven en gesprekken met mensen die Juliana gekend hebben.
Achilleshiel
Juliana maakte tijdens haar koningschap een aantal diepe crises mee die de monarchie deed wankelen. Haar huwelijk met prins Bernhard was verre van gelukkig, maar ze bleef hopen op betere tijden. “Bernhard was haar achilleshiel”, zegt Withuis.
Eenzaamheid speelde een grote rol in het leven van Juliana (1909-2004), die als enig kind van koningin Wilhelmina en prins Hendrik in Paleis Het Loo opgroeide als troonopvolgster. Er kwamen wel vriendinnetjes over de vloer, maar ze kon niet meedoen aan het ‘gewone leven’, waar ze juist zo nieuwsgierig naar was.
Een kortstondige periode van vrijheid beleefde ze tijdens haar studietijd in Leiden, maar toen nam koningin Wilhelmina Juliana op sleeptouw door Europa. Er moest (snel) een geschikte huwelijkspartner gevonden worden.
Die zoektocht was voor Juliana een vernederende periode, vertelt Withuis. De prinses stelde zich onwillig op. Maar toen Bernhard van Lippe-Biesterfeld, een prins van verarmde lage Duitse adel, in beeld kwam, viel ze als een blok voor hem. “Bernhard bracht licht, avontuur, gemak, amusement. Hij leek een bevrijder.” Juliana wist niet dat Bernhard nog twee vrouwen ten huwelijk had gevraagd, die beiden nee hadden gezegd.
Bernhard geen droomprins
Al tijdens de huwelijksreis werd duidelijk dat Bernhard niet haar gedroomde prins was. Hij gedroeg zich weinig hoffelijk, zo blijkt uit een brief van een ooggetuige.
Toen Juliana in 1945 met de kinderen terugkeerde uit Canada, waar zij de oorlogsjaren hadden doorgebracht, ging de aandacht naar Bernhard. Hij werd op een voetstuk gezet als oorlogsheld, vanwege de rol die hij naast koningin Wilhelmina in Londen had gespeeld. “Door Bernhard wordt Juliana weggezet als het verbannen moedertje”, zegt Withuis. Dat Juliana tijdens haar verblijf in Canada op zelfbewuste wijze optreedt als ambassadrice voor Nederland en talloze speeches houdt, blijft onderbelicht.
Werkende moeder
Volgens Withuis hoopte Juliana op Bernhards steun toen ze in 1948 werd ingehuldigd als koningin, maar Bernhard was veel van huis en hield er gedurende hun huwelijk diverse minnaressen op na.
Intussen was Juliana vorstin in een maatschappij waarin mannen voornamelijk de dienst uitmaakten. “Ze kwam op voor de positie van vrouwen en keerde zich als werkende moeder met nadruk tegen het gangbare beeld dat een goede moeder thuis is bij haar kinderen.”
Toen de jongste dochter van Juliana, Cristina 1 jaar oud was, zocht Juliana (op aanraden van prins Bernhard) contact met gebedsgenezeres Greet Hofmans. Het koninklijke paar hoopte dat zij iets aan het oogprobleem van de prinses kon doen. Dat Juliana in de jaren ’50 in de ban raakte van de gebedsgenezeres, was mede het gevolg van haar eenzaamheid aan het hof. “Juliana was ambitieus, ze wilde het graag goed doen als vorstin”, zegt Withuis. “Maar ze neigde naar afhankelijkheid. Ze had iemand nodig om dingen mee samen te doen, iemand die ze kon vertrouwen. Waar Bernhard haar neerhaalde en haar zelfvertrouwen ondermijnde, gaf Hofmans haar een duwtje in de rug. Zolang Juliana maar naar haar luisterde.”
De situatie aan het hof was natuurlijk onhoudbaar, zegt Withuis, maar de manier waarop Bernhard daar een einde aan maakte, noemt zij ‘heel erg’. “Hij heeft haar voor gek gezet, door zijn verhaal te doen in het Duitse weekblad Der Spiegel. Dat is niet wat je doet met iemand die psychische hulp nodig heeft.” Na een onderzoek werd Greet Hofmans weggestuurd en de kliek aan het hof verdween. Tussen Juliana en Bernhard kwam het niet meer goed. “Juliana heeft 2 keer willen scheiden. Maar dat is niet gelukt, mede door politieke druk”, aldus Withuis. Juliana was opnieuw eenzaam in Paleis Soestdijk.
Maatschappelijk werkster
Het beeld van Juliana als de maatschappelijk betrokken koningin ontstond pas na de Greet Hofmans-affaire, zegt Withuis. “Ze veranderde van ‘vredesvorstin voor de hele wereld’ naar de ‘maatschappelijk werkster’ van Nederland.”
Toen in 1976 een schandaal uitbrak rond Bernhard, omdat hij steekpenningen had aangenomen van de Amerikaanse vliegtuigbouwer Lockheed, hield Juliana hem de hand boven het hoofd. “Opmerkelijk”, vindt Withuis. “Na alles wat Bernhard haar heeft aangedaan. Maar ze is altijd blijven hopen dat het goed kwam met Bernhard.”
Een vorstin kan niet altijd zichzelf zijn
“Juliana vond dat ze het recht had zichzelf te zijn in haar functie als koningin. Maar een vorstin kan dat niet altijd zijn. Ze heeft enorme steken laten vallen, door in een sekte terecht te komen”, meent Withuis. Tegelijkertijd toont haar onderzoek aan hoe Juliana’s leven getekend werd door eenzaamheid, terwijl ze zich staande probeerde te houden in een snel veranderende, door mannen gedomineerde wereld.
U kunt de documentaire Juliana, geen gewone koningin zien op dinsdag 25 oktober om 21:20 op NPO 2 of NOS.nl
(Bron: NOS)
