Hoe zit het? Plagiaat in de muziek, wat mag wel en wat mag niet?
Publicatiedatum: 28 februari 2023
Ogenschijnlijk simpele vragen zijn vaak het moeilijkst om te beantwoorden. In de rubriek Hoe zit het? proberen wij elke week het antwoord te vinden op zulke vraagstukken. Deze keer: plagiaat in de muziek, wat mag wel en wat mag niet?
Wat is plagiaat?
Plagiaat is het ongeoorloofd overnemen van auteursrechtelijk beschermd materiaal, zonder toestemming van de maker. Dit kunnen overgenomen stukken tekst uit krantenartikelen, wetenschappelijke publicaties of boeken zijn. Maar de meest opvallende vorm van plagiaat vinden we vaak terug in de muziekwereld. Door de jaren heen zijn veel beroemde artiesten namelijk betrokken geraakt bij een plagiaatzaak.
Welke artiesten hebben zich schuldig gemaakt aan plagiaat?
Zo hebben The Beach Boys in 1963 een grote hit gescoord met Surfin’ USA. Maar dit nummer lijkt qua melodie sterk op Sweet Little Sixteen van Chuck Berry, die met succes aan de bel trekt. Het Beatles-nummer Come Together doet de platenmaatschappij denken aan een tekst van diezelfde Chuck Berry, uit diens lied You Can’t Catch Me. Deze zaak eindigt in de rechtszaal. Een voorbeeld uit de 21e eeuw is de wereldhit Blurred Lines uit 2013, van Robin Thicke en Pharrell Williams. Nabestaanden van Marvin Gaye vinden dit lied te veel lijken op diens nummer Got To Give It Up uit 1977. De rechter oordeelt dat er inderdaad sprake is van plagiaat. Het komt Thicke en Williams op een schadevergoeding van 4 miljoen euro te staan.
Welke artiesten hebben een plagiaatzaak juist gewonnen?
In andere gevallen krijgt de aangeklaagde artiest juist wel gelijk van de rechter. Ed Sheeran (foto boven het artikel) scoort in 2017 wereldwijd met Shape Of You. Dit doet denken aan het eerder uitgebrachte Oh Why van Sami Switch. De rechter ziet ook gelijkenissen, maar oordeelt dat Sheeran geen plagiaat heeft gepleegd, ‘niet bewust en ook niet onbewust’. Vergelijkbare zaken tegen Shake It Off (Taylor Swift) en All I Want For Christmas (Mariah Carey) zijn voortijdig ingetrokken. Zelfs rondom de Led Zeppelin-klassieker Stairway To Heaven is een plagiaatdiscussie geweest. De band Spirit vindt de gitaarintro lijken op dat van zijn eigen nummer Taurus, maar verliest in de rechtszaal.
Zijn er ook nog Nederlandse voorbeelden?
In 2019 brengt Jan Smit samen met John de Bever, André Rieu en Jack van Gelder Wij Zijn Nederland uit, voor het WK vrouwenvoetbal. Maar dat is tegen het zere been van Eddy Ouwens. Hij wijst op de gelijkenissen met het nummer Laserlight van zangeres Dee Dee, dat hij mede heeft geproduceerd. De zaak loopt uiteindelijk met een sisser af. “Bij de plagiaatcommissie, waar het op 25 september (2019, red.) zou voorkomen, had ik die zaak zeker gewonnen”, vertelt Ouwens aan De Telegraaf. “Maar ik hoef geen 100 procent. Jan heeft de tekst gemaakt, de actie bedacht, die mag zijn deel hebben – wat hij geloof ik doneert aan het Oranjefonds. We hebben nu nette afspraken gemaakt.”
Wat kan wel en wat kan niet?
In Nederland is er een Vaste Commissie Plagiaat waar artiesten terecht kunnen. Deze commissie, onderdeel van belangenvereniging Buma/Stemra, kijkt naar eventuele gelijkenissen tussen nummers. Is er sprake van een doelbewuste kopie of van een algemene tekst of melodie, die wel meer artiesten gebruiken? Hier zit namelijk een grijs gebied tussen, verklaart ook Sheeran na het winnen van zijn Shape Of You-rechtszaak. “In de popmuziek zijn er maar een beperkt aantal noten en akkoorden. Toevallige gelijkenissen zijn niet te voorkomen. Er komen dagelijks 60.000 nieuwe nummers uit op Spotify, dat zijn er 20 miljoen per jaar. En als je maar 12 noten hebt om te gebruiken…”
Als een artiest vooraf toestemming vraagt om gedeeltes uit een ander lied te gebruiken, is dat uiteraard wel toegestaan. Een bekend voorbeeld is Hung Up van Madonna uit 2005, met een stuk muziek uit de ABBA-hit Gimme! Gimme! Gimme! Verder verlopen muziekrechten 70 jaar na het overlijden van de auteur. Als hedendaagse artiesten stukken uit composities van Beethoven, Bach en Mozart gebruiken, is dit dus geen plagiaat.
In de filmwereld gelden overigens vergelijkbare regels. Hierdoor kan het bijvoorbeeld gebeuren dat er in 2023 een horrorfilm over Winnie de Poeh komt. In 2024 verlopen ook de auteursrechten van Mickey Mouse, die hierdoor publiek domein zal worden. Filmmakers kunnen hierdoor het personage rechtenvrij gebruiken, tenzij Disney hier nog een juridisch stokje voor kan steken. “Dat gebeurt in de loop der jaren ook met Donald Duck”, vertelt filmjournalist Robbert Blokland in Villa VdB over deze kwestie. “De komende decennia gaat Disney in principe veel rechten kwijtraken.”
Is een parodie ook een vorm van plagiaat?
Bestaande nummers in een ander jasje, vaak met een knipoog naar de actualiteit. Het is een bekend recept van het populaire programma Even Tot Hier en ook tijdens carnaval verschijnen veel van dat soort parodieën. Maar ook dit mag niet altijd zomaar. Tijdens carnaval 2023 brengen zanger Gullie en dj-duo Lanterfantjes bijvoorbeeld het nummer Ladderzat uit. Dit is een bewerking van de hit Ladada (Mon Dernier Mot) van zanger Claude. De artiesten hebben zich aan de regels gehouden, want ze benoemen Claude, de schrijvers en platenmaatschappij Cloud 9 als oorspronkelijke auteurs. Hierdoor krijgen zij een deel van de opbrengsten van het parodienummer. Toch mogen Gullie en Lanterfantjes deze parodie niet officieel uitbrengen.
Dat heeft vooral met de tekst Ladadada Ladderzat, ik heb ladders zat te maken. “Het gaat ons over het thema van drinken van alcohol. De tekst is aangepast zonder dat er toestemming is gevraagd. Daarom zijn we ervoor gaan liggen”, reageert een woordvoerder van Cloud 9 tegenover Omroep Brabant. Artiesten mogen dus een bestaand nummer parodiëren, zolang ze de oorspronkelijke makers vermelden. En zolang de tekst van de parodie dus binnen de grenzen van het betamelijke blijft.
(Bron: Juridisch Woordenboek, NOS, NPO Radio 5, Algemeen Dagblad, NBC News, De Telegraaf, Buma/Stemra, NPO Radio 2, Muziek En Recht, Omroep Brabant, New York Times, Villa VdB. Foto: Yakub88/Shutterstock)
